به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «تاریخ فقه اسلامی در سده‌های نخستین: از آغاز اسلام تا شکل‌گیری مکتب اصحاب حدیث متأخر» نوشته حامد خانی (فرهنگ مهروش) منتشر شده است.

کتاب در چهار بخش اصلی با عناوین «کلیات و روش‌شناسی بحث»، «از قانون عرفی تا شریعت: مروری بر تحولات حقوقی، عبادی و منسکی جامعه عرب در آستانه ظهور اسلام»، «تحول شیوه‌های صدور حکم شرعی در دوران شکل نیافتگی علم فقه» و «جریان‌های فکری نیمه دوم سده 2 قمری و پیدایی تدریجی فقه» چون یک علم سامان یافته است.
 
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «تاریخ فقه در ایران و به طور کلی در سراسر تمدن اسلامی تاریخ اندیشه‌ورزی درباره‌ آیین‌های هویت‌ساز عبادی و حقوقی است؛ یعنی مسائلی که طی قرن‌ها مهم‌ترین مسائل اجتماعی محسوب شده، جریان‌ساز بوده، مهم‌ترین تحولات فرهنگی و سیاسی را شکل داده و همواره خود نیز از آنها اثر پذیرفته‌ است. فقه در «تمدن نقل محور» همان جایگاهی را داراست که فلسفه در تمدن‌های مبتنی بر عقل خودبنیاد دارد. برای شناخت تاریخ اندیشه‌ها در ایران، باید از تاریخ فقه جویا شد. همان کاری که هنوز عزمی جدی برای انجامش نداریم. حتا گاه شنیده می‌شود برخی می‌گویند: «مسلمان‌ها در همان علم فقه نیز که اصلی‌ترین دغدغه‌شان بوده است، چندان رویکرد نظری نداشته‌اند»؛ سخنانی که معلوم نیست بر مبنای کدامین مطالعه‌ی روش‌مند بنا شده است.»

نویسنده در این اثر، رسالتِ محوری خویش را معرفی علم تاریخ و بازنمایی ضرورت آشنایی با آن تشخیص داده‌ است و به همین منظور کوشیده‌ دانشجو را با نوع نگاه مورخانه، علوم یاری رسان به مورخان، شیوه‌ی تحلیل تاریخی، رابطه‌ی میان تاریخ و دیگر علوم اجتماعی و در نهایت، کاستی‌ها و نقاط ناپژوهیده در حوزه‌ مطالعات تاریخ فقه اسلامی و منابع دست اول آن آشنا کند.

همچنین وی تلاش کرده در این کتاب، تحولات فقه را در آینه‌ مسائل خود جامعه‌ اسلامی ببیند؛ برخلاف مستشرقانی که ریشه‌ همه‌ تحولات جامعه‌ اسلامی را در اموری بیرون از آن و در تقلید از جوامع دینی اطراف‌شان می‌جویند.

وی در مقدمه کتاب تاکید می‌کند: «کوشیده‌ام نشان دهم بسیاری از اندیشه‌های حقوقی متکامل دوره‌های بعد ریشه در همان دیدگاه‌های کهن دارد. گاه مکتبی با گذشت سده‌ها، سرآخر پا در مسیر همان کسان می‌گذارد که دیرزمانی به مخالفت‌شان شهره بوده است.

کوشیده‌ام نشان دهم چگونه بنای رفیع و ارزشمندی چون فقه به کوشش‌های همه‌ی مکاتب فکری با دستاوردهای متنوع‌شان متکی است و چگونه مکاتبی که از دید دیگران مبانی و روش‌های صحیح نداشته‌اند، با ترویج نگرش‌های خاص خود اسباب رشد و تحول کلی علم فقه در سده‌های بعدی را فراهم آورده‌اند. خواسته‌ام نشان دهم «علم یک بازیِ جمعی است.»

مولف در این اثر، همواره درگیری ذهنی‌اش بر سر پرسش‌ها بوده است نه پاسخ‌ها. وقتی درباره‌ شیوه عبادات عرب پیش از اسلام، آیات مرتبط با سجده در قرآن، عریانی عرب‌های پیش از اسلام در هنگام طواف و هر مسئله‌ی دیگری از این دست بحث می‌کند، هرگز نمی‌خواهد پاسخ چنان پرسش‌هایی کلی را در کلاس درس یبابد. پرسش‌هایی که اگر زمانی قرار باشد پاسخش پیدا شود، باید جامعه‌ی علمی کشور و دانش‌پژوهان رشته‌های مختلف سال‌های سال مشارکت گروهی کنند و مسئله را در پژوهش‌های خویش از منظرهای مختلف بکاوند. هدف نویسنده آن است که بنمایاند درباره‌ی پرسش‌هایی به این مهمی، چه قدر ما متساهلانه برخورد کرده‌ایم و چه قدر «نمی‌دانیم». این شیوه کوتاه‌ترین راه برای فراخواندن دانشجویان به پژوهش در این عرصه‌ها بوده است.
 
همچنین در این کتاب در پایان هر درس، چند کتاب و مقاله برای مطالعه‌ بیشتر معرفی شده است، با این قصد که اگر دانشجویی مراجعه‌ هفتگی بدان‌ها را پی گرفت، به مرور با تاریخ فقه اسلامی و اهم منابع آن آشنا شود.
 
به گفته حامد خانی، خواننده‌ این اثر به خوبی حس خواهد کرد که با متنی رو‌به‌رو است که بیان و رویکردی آموزشی دارد. به سبب همین رویکرد آموزشی و معلمانه است که نویسنده کوششی برای تغییر کلی شیوه‌ گفتاری بیان به خرج نداده‌ یا حدالامکان منابعی فارسی و دسترس‌پذیر معرفی کرده‌ است. 

نشر نی کتاب «تاریخ فقه اسلامی در سده‌های نخستین: از آغاز اسلام تا شکل‌گیری مکتب اصحاب حدیث متأخر» نوشته حامد خانی (فرهنگ مهروش) را با شمارگان 500 نسخه در 480 صفحه به بهای 28 هزار تومان منتشر کرده است.