به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، امروز پنجم اردیبهشت، سالروز شکست حمله نظامی آمریکا به صحرای طبس است. از این رو کتاب «بحران» به قلم هامیلتون جردن با برگردان محمود مش‍رق‍ی را ورق زدیم تا از زبان آمریکایی‌ها اتفاقات آن روز را مرور کنیم.
هامیلتون جردن که از ابتدای مبارزات سیاسی جیمی کارتر در کارزار انتخابات ریاست جمهوری از نزدیکترین همکاران و مشاوران او به شمار می‌آمد، آن زمان به عنوان رییس ستاد کاخ سفید فعالیت می‌کرد و به واسطه شغل خود از مسائل پشت پرده سیاست در آمریکا مطلع بود.
جردن که طی دوران حضور در کاخ سفید، ماموریت‌های محرمانه‌ای هم در رابطه با مسائل ایران انجام داده و آخرین مقام رسمی آمریکا بود که با شاه ملاقات و مذاکره کرد، در اواخر سال ۱۹۸۲ مجموعه‌ای از خاطرات روزانه آن دوران را در کتابی با عنوان «بحران» به بازار نشر فرستاد.
رییس سابق ستاد کاخ سفید در کتاب خود روایت‌های دست اول و تکان‌دهنده از واپسین روزهای حکومت شاه، ماجرای گروگانگیری و حمله به طبس را به مخاطب ارائه داده است. بخش‌هایی از یادداشت‌های روزانه هامیلتون جردن را که به واقعه طبس و تبعات آن اختصاص دارد منتشر می‌کند؛ «بدترین روزهای عمر کارتر» به توصیف رییس‌جمهوری وقت آمریکا و ساعات پراضطراب مستاجران کاخ سفید.
پنجشنبه ۲۴ آوریل ۱۹۸۰ (۴ اردیبهشت ۱۳۵۹)
«از صبح امروز نمی‌توانستم هیجان خود را پنهان کنم. مرتبا به ساعت خود نگاه می‌کردم و پیش خود مجسم می‌کردم چارلی و افراد او الان در چه وضعی هستند. هیجان و نگرانی من بالاخره توجه الئانور (منشی دفتر رییس ستاد کاخ سفید) را هم به خود جلب کرد و گفت: «امروز شما را چه می‌شود؟ حالتان عادی نیست.»
ماجرای ماموریت نجات از موارد نادری بود که الئانور در جریان کار من از آن خبر نداشت. کارتر به همه ما سپرده بود که در این مورد با هیچ کس حتی منشی‌های محرم و رازدار خود هم صحبت نکنیم.
نزدیک ظهر رییس‌جمهوری مرا احضار کرد، وقتی که وارد دفترش شدم او را خیلی افسرده و ناراحت دیدم. پیش از اینکه من سخن بگویم خود او شروع به صحبت کرد و گفت: «الان خبر بدی به من دادند. دو هلی‌کوپتر ما در شروع عملیات سقوط کرده است.» و بلافاصله اضافه کرد: «اما من برای دادن این خبر شما را احضار نکرده‌ام. ونس (وزیر امور خارجه آمریکا) می‌خواهد استعفا بدهد.»
از شنیدن این خبر‌ها گیج و مبهوت شدم. سقوط هلی‌کوپتر‌ها و احتمال شکست عملیات نجات و استعفای ونس ضربه سنگینی بود. کارتر که متوجه بهت و ناراحتی من شده بود، گفت: «راجع به این موضوع فعلا با هیچ کس صحبت نکن، من فقط ماندیل را در جریان گذاشته‌ام. فکر کن چه باید بکنیم.»
کارتر پس از بیان این مطلب بلند شد و به اتفاق به طرف اتاق کابینه رفتیم. ماندیل (معاون رییس‌جمهور)، ونس، برژینسکی (مشاور امنیت ملی) و جودی پاول (سخنگوی مطبوعاتی رییس‌جمهور) دور میز نشسته بودند و براون (وزیر دفاع) هم چند دقیقه بعد وارد شد. براون خبر داد که شش هلی‌کوپتر به منطقه معروف به «بیابان ۱» (صحرای طبس) رسیده‌اند ولی دو هلی‌کوپتر در بین راه سقوط کرده یا در جایی فرود آمده و نتوانسته‌اند به مقصد برسند. براون افزود: اگر اشکال دیگری پیش نیاید و در موقع ورود هواپیما‌ها و هلی‌کوپتر‌ها به فضای ایران متوجه آن‌ها نشده باشند برنامه پیش‌بینی شده را با شش هلی‌کوپتر هم می‌توان انجام داد.
پس از ختم جلسه هر یک به اتاق‌های خود رفتیم و با ناراحتی در انتظار شنیدن خبرهای تازه‌ای بودیم. ساعت چهار و نیم بعدازظهر جلسه‌ای درباره برنامه مبارزات انتخاباتی داشتیم، اما فکر ما متوجه وقایعی بود که هزاران کیلومتر دور‌تر از ما در میان بیابانی متروک جریان داشت. انتظار ما زیاد به طول نینجامید و با تلفن کارتر، من و ماندیل و جودی هر سه به طرف دفتر رییس‌جمهوری به راه افتادیم.
کارتر با حالتی پریشان در پشت میز دفتر کار خصوصی خود ایستاده بود و با برژینسکی صحبت می‌کرد. وقتی ما وارد شدیم، گفت: «خبر بدی برایتان دارم. باید ماموریت نجات را لغو کنیم!»
هر سه ما بهت‌زده شدیم و در آن لحظه هیچ یک نمی‌دانستیم چه باید بگوییم. کارتر ادامه داد: «دو هلی‌کوپتر به مقصد نرسیده و از شش هلی‌کوپتر باقیمانده یکی دچار نقص فنی شده است. با پنج هلی‌کوپتر هم نمی‌توان به موفقیت برنامه امیدوار بود.»
من گفتم: «نظر سرهنگ بکویث (فرمانده کماندوهای آمریکایی) چیست؟» کارتر گفت: «من با بکویث و ژنرال جونز و هارولد (براون) صحبت کردم. هر سه آن‌ها می‌گویند باید برنامه را لغو کنیم.»
در این موقع ونس و براون هم به جمع ما پیوستند. کارتر پشت میز خود نشست و چند ثانیه سکوت برقرار شد. هر کسی در درون خود به عاقبت کار می‌اندیشید و یارای سخن گفتن نداشت. این سکوت مرگبار را صدای زنگ تلفن شکست. کارتر گوشی را برداشت و گفت: «دیوید (جونز) چه خبر؟»
ما حرف‌های جونز (رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح) را نمی‌شنیدیم، ولی حالت چهره کارتر و پریدگی رنگ او نشان می‌داد که خبرهای بدی می‌شنود. کارتر لحظه‌ای چشمانش را بست و در حالیکه به زحمت آب دهانش را قورت می‌داد، پرسید: «آیا کسی هم مرده است؟»... همه ما به دهان و چشمان او زل زده بودیم. چند ثانیه بعد گفت: «می‌فهمم... می‌فهمم» و گوشی تلفن را گذاشت. هیچ کس سوالی نکرد تا اینکه خود کارتر پس از چند ثانیه سکوت گفت: «مصیبت تازه‌ای پیش آمده. یکی از هلی‌کوپتر‌ها به یک هواپیمای سی۱۳۰ خورده و آتش گرفته و احتمالا چند نفری هم کشته شده‌اند...»
هیچ کس حرفی نزد... و جای سخن گفتن هم نبود. فقط صدای ونس بود که سکوت را شکست و او هم به گفتن این چند کلمه اکتفا کرد که «آقای رییس‌جمهوری، من خیلی خیلی متاسفم...»
از اتاق کوچک دفتر خصوصی رییس‌جمهوری به اتاق کابینه رفتیم و در انتظار خبرهای تازه نشستیم. فوری‌ترین مساله این بود که بقیه افراد گروه سالم از ایران خارج شوند و پس از آن می‌بایست درباره آنچه باید به ملت آمریکا و کشورهای دوست و متحدمان و رهبران کنگره و خانواده‌های گروگان‌ها گفته شود تصمیم بگیریم. تصور اینکه گروهی از داوطلبان نجات گروگان‌ها، خود جان باخته و در یک بیابان دور در آن سوی دنیا به خاک هلاک افتاده‌اند چون کابوسی بر فکر و روح من سنگینی می‌کرد. از اتاق کابینه بیرون آمدم تا کمی در هوای آزاد قسمت جنوبی کاخ قدم بزنم و افکار خود را منظم کنم، ولی هوای خفه و مرطوب بیرون بیشتر ناراحتم کرد. با حال تهوع به داخل کاخ برگشتم و به دستشویی خصوصی رییس‌جمهوری رفتم.»
در ادامه با مراجعه به سایت کتابخانه ملی کتاب‌هایی را که از سال 1360 تا به امروز درباره این رویداد تالیف شده را شناسایی کرده و در این کتابشناسی گردآوری کردیم. این جستجو با کلید واژه «طبس» انجام شده و همه کتاب‌های این حوزه را دربرنمی‌گیرد.
♦ کتابشناسی «طبس»
• احساس سوزان / مولف ماه‌پری شمسی‌طبس.
تهران: محراب فکر، ۱۳۹۱. ۶۴ ص.؛ ۱۵۰۰۰ ریال
• ادبیات عامه طبس/ مولف مریم سلامیان.
طبس: انتشارات فراونگ، ۱۳۹۳.۲۵۵ص. ۱۰۰۰۰۰ریال
• انقلاب و ت‍ن‍ازع ب‍ق‍ا (پژوهشی در زم‍ی‍ن‍ه‌ه‍ا و پ‍ی‍ام‍ده‍ای اش‍غ‍ال س‍ف‍ارت آمریکا در تهران) ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸/ ع‍م‍ادال‍دی‍ن ب‍اق‍ی، [تهران]: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، موسسه چاپ و نشر ع‍روج، ۱۳۷۸. ۴۶۰ ص.جدول، ۷۵۰۰ ریال
• به سوی طبس(۱۹۵۹)/ ویلی شیرک لوند ؛ فرخنده نیکو - ناصر زراعتی.
گوتنبرگ: خانه هنر و ادبیات گوتنبرگ، ۲۰۰۶م= ۱۳۸۵.۱۱۸ص.
• بحران / به قلم هامیلتون ج‍وردن؛ ت‍رج‍م‍ه [و ت‍ل‍خ‍ی‍ص] محمود مش‍رق‍ی. تهران: هفته، ۱۳۶۲. ۱۹۵ ص.: عکس،۲۵۰ ریال
• تاریخ شفاهی و مکتوب نهرین طبس
مشهد: ماه جان، ۱۳۹۴، ۲۶۴ص.: مصور ، جدول
• حادثه طبس/ مولف چارلی بکویث؛ مترجم [جامعه م‍درس‍ی‍ن حوزه ع‍ل‍م‍ی‍ه قم] دفتر انتشارات اسلامی، قم: جامعه م‍درس‍ی‍ن حوزه ع‍ل‍م‍ی‍ه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۷، ۱۶۸ ص.ن‍ق‍ش‍ه، ب‍ه‍ا:۶۰۰ریال
• حقایقی درباره تجاوز نظامی آمریکا و ماجرای طبس
تهران: سازمان مجاهدین خلق ایران، ۱۳۵۹. ۵۹ ص.: جدول، نمونه؛ ۴۰ ریال
• حقایقی دردناک از حمله نظامی آمریکا به ایران / تهیه و تنظیم از هواداران جنبش مسلمانان مبارز اصفهان، [بی‌جا]: هواداران جنبش مسلمانان مبارز اصفهان،۴۸ ص.: مصور، ۱۵ ریال
• خ‍ال خ‍ال‍ی و طوف‍ان شن/ نویسنده [و ت‍ص‍وی‍رگ‍ر] م‍ح‍م‍د ان‍ج‍م ش‍ع‍اع، تهران: قلم آش‍ن‍ا، ۱۳۸۰، ۱۰ ص.مصور(رنگی)
• مامور خدا/ مولف پروین نخعی‌مقدم.
تهران: شرکت انتشارات کیهان، ۱۳۹۴، ۲۵۰ص.: مصور،عکس، نیمه پنهان؛ ۵۸، بهاء: ۱۴۰۰۰۰ریال
• ت‍ح‍ولات سیاسی در ای‍الات م‍ت‍ح‍د آمریکا/ ی‍ان داری‌ش‍ر؛ ت‍رج‍م‍ه رح‍ی‍م ق‍اس‍م‍ی‍ان
تهران: سازمان انتشارات و آم‍وزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۹، س‍ی‍زده، ۲۸۶ ص.ن‍ق‍ش‍ه، جدول، ن‍م‍ودار، ب‍ه‍ا:۱۵۰۰ریال
بحران: آخرین سال ریاست جمهوری کارتر/ نوشته ه‍م‍ی‍ل‍ت‍ون جردن؛ ت‍رج‍م‍ه محمود م‍بن‍ا. تهران: نشر نو، ۱۳۶۲، پ‍ان‍زده، ۴۸۰ ص. ۵۰۰ ریال( چاپ دوم)
• ایران در خاطرات جیمی کارتر/ مترجمان ابراهیم ایران‌نژاد ، طیبه غفاری.
تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۴، ۲۹۸ ،[۱]ص. ۱۲۰۰۰۰ ریال
• 444 روز: ماجرای گروگان‌های آمریکائی در ایران/ نوشته جیمی کارتر؛ ت‍رج‍م‍ه اح‍م‍د ب‍اق‍ری. تهران: هفته، ۷۰ ص، ۱۵۰ ریال،
• ق‍درت و اص‍ول: خاطرات برژینسکی مشاور امنیت ملی ۱۹۷۷ - ۱۹۸۱/ [نویسنده زب‍ی‍گ‍ن‍ی‍و برژینسکی]؛ ت‍رج‍م‍ه م‍رض‍ی‍ه س‍اق‍ی‍ان؛ [برای] دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۷۹. سی و سه، ۷۷۰ ص.جدول،۳۳۰۰۰ریال
• حادثه طبس/ مولف چارلی بکویث؛ مترجم [جامعه م‍درس‍ی‍ن حوزه ع‍ل‍م‍ی‍ه قم] دفتر انتشارات اسلامی، قم: جامعه م‍درس‍ی‍ن حوزه ع‍ل‍م‍ی‍ه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۷، ۱۶۸ ص.ن‍ق‍ش‍ه ، ب‍ه‍ا:۶۰۰ریال
• ماموریت شن‌ها/ گردآوری و تدوین حامد صدیقی ، محمدرضا کلانتری‌سرچشمه ؛ یزد: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان یزد، ۱۳۹۳، ۹۰ ص.: مصور (رنگی)، ۸۰۰۰۰ ریال
• عقاب در آتش (روايتي از شكست آمريكا در طبس)
عباس آقايي - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 124 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 3 سال 1390 - 3000 نسخه - 14000 ريال
• نيروي دلتا از پلي‌مي تا طبس
چارلي بكويث ؛ دونالد ناكس ؛ مترجم:رضا فاضل‌زرندي - موسسه انتشارات اميركبير - 464 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 5 سال 1390 - 2500 نسخه - 59500 ريال
• عقاب در آتش (روايتي از شكست آمريكا در طبس)
عباس آقايي - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 124 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 2 سال 1389 - 2000 نسخه - 11000 ريال
• طبس
رها مولويان ؛ ويراستار:آرش حكميان - موسسه انتشاراتي روزنامه ايران - 60 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1388 - 5000 نسخه - 9500 ريال
• شكست طبس
مريم جمشيدي - كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان - 56 صفحه - وزيري (شوميز) - چاپ 1 سال 1386 - 7000 نسخه - 7500 ريال
• عقاب در آتش (روايتي از شكست آمريكا در طبس)
عباس آقايي - مركز اسناد انقلاب اسلامي - 124 صفحه - پالتويي (شوميز) - چاپ 1 سال 1385 - 2000 نسخه - 6000 ريال
• جغرافياي تاريخي شهرستان طبس
محمود اميني - نيكوروش - 470 صفحه - وزيري (گالينگور) - چاپ 1 سال 1384 - 3000 نسخه
• جغرافياي تاريخي و توريستي طبس
رستم صابري‌فر ؛ زهرا فتحي - نورعلم - 124 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 1 سال 1384 - 1500 نسخه - 15000 ريال
• نيروي دلتا از پلي‌مي تا طبس
چارلي بكويث ؛ دونالد ناكس ؛ مترجم:رضا فاضل‌زرندي - موسسه انتشارات اميركبير - 464 صفحه - رقعي (شوميز) - چاپ 4 سال 1378 - 2000 نسخه - 12500 ريال
• طبس شهري كه بود: بناهاي تاريخي طبس
يعقوب دانشدوست - سازمان ميراث فرهنگي كشور،سروش - 604 صفحه - رحلي (گالينگور) - چاپ 1 سال 1377 - 3000 نسخه- 30000 ريال
• طبس مصداقي بر سوره فيل نگرشي بر ماجراي طبس آنجا كه دانه‌هاي شن در كوير
مركز نشر اسناد لانه جاسوسي امريكا - 207 صفحه - 3000 نسخه - 1100 ريال
• طبس شهري كه بود (باغ‌هاي طبس)
ويراستار:اصغر مهرپرور - صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران (سروش)،سازمان ميراث فرهنگي استان اصفهان - 342 صفحه - چاپ 1 سال 1369 - 5000 نسخه - 11000 ريال
•حادثه طبس
چارلي بكويث - جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامي - 168 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1367 - 2000 نسخه - 600 ريال
• نيروي دلتا از پلي‌مي تا طبس
چارلي بكويث ؛ مترجم:رضا فاضل‌زرندي - موسسه انتشارات اميركبير - 464 صفحه - رقعي - چاپ 2 سال 1366 - 4400 نسخه - 900 ريال
• واقعه طبس و الامدادات الغيبيه
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي - 144 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1364 - 10000 نسخه - 120 ريال
• نيروي دلتا از پلي‌مي تا طبس
چارلي بكويث ؛ دونالد ناكس ؛ مترجم:رضا فاضل‌زرندي - موسسه انتشارات اميركبير - 461 صفحه - رقعي - چاپ 1 سال 1364 - 5500 نسخه - 850 ريال
• هدف: تهران (تهاجم کارتر و وقایع پشت پرده)
جولیته کیه‌زا، هادی سهرابی، تهران، نشرنو، ص188، سال 1362
• ماجراي طبس
علي‌اشرف پرگاري - پاسداران - 148 صفحه - چاپ 1 سال 1362 - 300 ريال
• طبس مصداقي بر سوره فيل نگرشي بر ماجراي طبس آنجا كه‌دانه‌هاي شن در كوير
دانشجويان مسلمان پيرو خط امام(ره) - دانشجويان مسلمان پيرو خط امام - 145 صفحه - چاپ 1 سال 1360
یکشنبه ۵ اردیبهشت ۱۳۹۵ - ۰۸:۳۰
نظر شما