به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «فرهنگ و اجتماع عصر پهلوی به روایت عبدالحسین نوایی» با سخنرانی دکتر ناصر تکمیل‌همایون، عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی، روح‌الله بهرامی، عضو هیات علمی دانشگاه رازی و رضا مختاری‌اصفهانی، مؤلف کتاب «خاطرات و اسناد عبدالحسین نوایی» شنبه دوازدهم دی‌ماه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
جای کتاب «مقاله‌های نوایی» خالی است
تکمیل‌همایون با اشاره به ویژگی «خاطرات و اسناد عبدالحسین نوایی» گفت: در خاطرات نوایی آنچه بسیار بارز است حقیقت‌گویی است که در این خاطرات مشاهده می‌شود و این نکته برای کسانی که وی را نمی‌شناختند نکته قابل تاملی است. از طرفی نوع روابطی که با اشخاص فرهنگی داشته نیز در نوع خود درخور توجه است؛ این ویژگی در روایاتی که از آنها نقل می‌کند، قابل مشاهده است. البته در این روایت‌ها بی‌پرده سخن گفته است.
وی افزود: با وجود رک‌گویی و دوری از لفافه‌گویی درباره افراد تلاش کرده تا برخی حکایت‌ها را با حفظ بی‌طرفی برای ثبت در تاریخ نقل کند. در این رابطه می‌توان به سخنان وی درباره سعید نفیسی اشاره کرد و اگرچه همه حرف‌ها را هم به زبان نمی‌آورد. نوایی از علم، دانش و اطلاعات گسترده سیدحسن تقی‌زاده هم سخن می‌گوید. با همه رک‌گویی که وی در بیان خاطراتش دارد به آن جمله معروف تقی‌زاده که در برابر مصدق به زبان آورد اشاره نمی‌کند؛ همان سخنی که درباره نقش وی در قرارداد الحاقی نفت در زمان رضاشاه گفته شد و در تاریخ معاصر به تکرار آن اشاره شده است.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی اظهار کرد: زمانی که مصدق گریبان تقی‌زاده را درباره قرارداد الحاقی می‌گیرد وی در پاسخ می‌گوید ما همه در آن قرارداد آلت‌فعل بودیم. این جمله برای خلاصی نوایی بسیار مفید واقع شد. با این همه نوایی به حکایت‌های مربوط به تقی‌زاده اشاره نکرده، در واقع درباره نقطه ضعف وی سخنی نگفته است. بنابراین اگر فردی این روایت‌ها را بخواند تصور می‌کند که زنده‌یاد نوایی از جمله علاقه‌مندان تقی‌زاده بوده در حالی که این‌طور نیست.
تکمیل‌همایون بیان کرد: در مرور خاطرات نوایی به نرمش نداشتن در پست‌های اداری و فرهنگی برمی‌خوریم. همین ویژگی باعث شد که برایش غائله اتهام اختلاس را درست کنند که وی در خاطراتش به خوبی از خود دفاع و پاک‌دامنی‌اش را بیان کرده است.
وی درباره نحوه تنظیم مطالب کتاب «خاطرات، اسناد عبدالحسین نوایی» عنوان کرد: نام کتاب «خاطرات، اسناد عبدالحسین نوایی» است. در این اثر مقاله‌های استاد که در مجله «یادگار» به چاپ رسیده نیز گنجانده شده است که به نظرم بهتر بود که مؤلف در مجلد دیگری مطالب پراکنده منتشر شده از وی را در «اطلاعات ماهانه»، «مجله یادگار» و سایر روزنامه‌ها تنظیم می‌کردند. مانند آنچه که در رابطه با افرادی مانند «مقاله‌های تقی‌زاده» و «مقاله‌های عباس اقبال» داریم. از این رو انتشار مقاله‌ها در این کتاب چندان مناسب نیست. زیرا خاطرات و به ویژه اسناد مطالب بایگانی شده و جدیدی است که تا کنون منتشر نشده و کسی هم آنها را ندیده است؛ مانند «خاطرات اسناد خانه حاج‌امین‌الضرب» که در حال انتشار است.
خاطراتی که در بستر بیماری گرفته شد
روح‌الله بهرامی، عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه به عنوان یکی دیگر از سخنران این نشست گفت: متاسفانه خاطرات استاد در زمانی گرفته شد که وی در واپسین سال‌های زندگی و در بستر بیماری بود و در شرایطی قرار نداشت که پس از بیان خاطرات بتوان درباره برخی مسائل گفته شده به بحث پرداخت. دریغ که ما از چنین گنجی در حوزه تاریخ و به ویژه تاریخ فرهنگی غفلت کردیم و من درخواست دارم که درباره استاد تکمیل‌همایون غافل نشویم و خاطرات وی را که بسیار ارزشمند نیز هست به ثبت برسانیم زیرا تاریخ ما به ثبت این خاطرات نیاز مبرم دارد. درگذشت نابهنگام نوایی باعث فقدان بخش بسیاری از اطلاعات فرهنگی ما شد.
وی بیان کرد: بخش عظیمی از خاطرات نوایی تقریباً از دوره میانی حکومت رضاشاه شکل گرفته و با افراد بسیاری از حوزه فرهنگ و مراکز دانشگاهی در تماس بود که می‌توانست منبع بسیار عظیمی برای تاریخ معاصر باشد. با دریغ فراوان ما از وصول آن غفلت کردیم و امروز جز افسوس نمی‌توان کاری کرد. با این همه بنده دقیقاً در جریان ثبت بخشی از خاطرات استاد بودم و با توجه به وضعیت استاد نمی‌توان چندان به کمبودهای آن خرده گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه اظهار کرد: خاطرات نوایی شامل احزاب، مسائل سیاسی و فرهنگی بود و کتاب مختاری اصفهانی بیشتر متمرکز بر مسائل علمی و فرهنگی است و به بیان نکاتی از ارتباط استاد با شخصیت‌های فرهنگی می‌پردازد. مرور این خاطرات حاکی از عشق و علاقه وی به تحقیق و پژوهش است که باعث شد چندان اعتنایی به داشتن پست و مقام نداشته باشد.
بهرامی گفت: نوایی نگاه ویژه‌ای به مطالعه تاریخ ایران داشت و تمام مسائل امروز از جمله عقب‌ماندگی را بی‌ارتباط با تاریخ صفویه، قاجار و پهلوی نمی‌دانست. وی سرچشمه بسیاری از مسائل، مشکلات و دگرگونی‌ها در جامعه ایران را به عنوان فرایندهای تاریخی نادری می‌دید که در جامعه ما صورت حقیقی به خود نگرفته است. بنابراین برای شناخت تفکر وی باید سراغ سایر آثارش برویم تا به اندیشه‌اش دست بیابیم. نگاه استاد به تاریخ، نگاه یک مورخ ادیب است و علاوه بر اینکه مورخ و ادیب است در زوایای مختلفی حافظه عجیبش وی را همراهی می‌کرد.
در این نشست همسر دکتر نوایی و رضا مختاری‌اصفهانی نیز نکاتی را برای حاضران بیان کردند.
جای کتاب «مقاله‌های نوایی» خالی است
تکمیل‌همایون با اشاره به ویژگی «خاطرات و اسناد عبدالحسین نوایی» گفت: در خاطرات نوایی آنچه بسیار بارز است حقیقت‌گویی است که در این خاطرات مشاهده می‌شود و این نکته برای کسانی که وی را نمی‌شناختند نکته قابل تاملی است. از طرفی نوع روابطی که با اشخاص فرهنگی داشته نیز در نوع خود درخور توجه است؛ این ویژگی در روایاتی که از آنها نقل می‌کند، قابل مشاهده است. البته در این روایت‌ها بی‌پرده سخن گفته است.
وی افزود: با وجود رک‌گویی و دوری از لفافه‌گویی درباره افراد تلاش کرده تا برخی حکایت‌ها را با حفظ بی‌طرفی برای ثبت در تاریخ نقل کند. در این رابطه می‌توان به سخنان وی درباره سعید نفیسی اشاره کرد و اگرچه همه حرف‌ها را هم به زبان نمی‌آورد. نوایی از علم، دانش و اطلاعات گسترده سیدحسن تقی‌زاده هم سخن می‌گوید. با همه رک‌گویی که وی در بیان خاطراتش دارد به آن جمله معروف تقی‌زاده که در برابر مصدق به زبان آورد اشاره نمی‌کند؛ همان سخنی که درباره نقش وی در قرارداد الحاقی نفت در زمان رضاشاه گفته شد و در تاریخ معاصر به تکرار آن اشاره شده است.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی اظهار کرد: زمانی که مصدق گریبان تقی‌زاده را درباره قرارداد الحاقی می‌گیرد وی در پاسخ می‌گوید ما همه در آن قرارداد آلت‌فعل بودیم. این جمله برای خلاصی نوایی بسیار مفید واقع شد. با این همه نوایی به حکایت‌های مربوط به تقی‌زاده اشاره نکرده، در واقع درباره نقطه ضعف وی سخنی نگفته است. بنابراین اگر فردی این روایت‌ها را بخواند تصور می‌کند که زنده‌یاد نوایی از جمله علاقه‌مندان تقی‌زاده بوده در حالی که این‌طور نیست.
تکمیل‌همایون بیان کرد: در مرور خاطرات نوایی به نرمش نداشتن در پست‌های اداری و فرهنگی برمی‌خوریم. همین ویژگی باعث شد که برایش غائله اتهام اختلاس را درست کنند که وی در خاطراتش به خوبی از خود دفاع و پاک‌دامنی‌اش را بیان کرده است.
وی درباره نحوه تنظیم مطالب کتاب «خاطرات، اسناد عبدالحسین نوایی» عنوان کرد: نام کتاب «خاطرات، اسناد عبدالحسین نوایی» است. در این اثر مقاله‌های استاد که در مجله «یادگار» به چاپ رسیده نیز گنجانده شده است که به نظرم بهتر بود که مؤلف در مجلد دیگری مطالب پراکنده منتشر شده از وی را در «اطلاعات ماهانه»، «مجله یادگار» و سایر روزنامه‌ها تنظیم می‌کردند. مانند آنچه که در رابطه با افرادی مانند «مقاله‌های تقی‌زاده» و «مقاله‌های عباس اقبال» داریم. از این رو انتشار مقاله‌ها در این کتاب چندان مناسب نیست. زیرا خاطرات و به ویژه اسناد مطالب بایگانی شده و جدیدی است که تا کنون منتشر نشده و کسی هم آنها را ندیده است؛ مانند «خاطرات اسناد خانه حاج‌امین‌الضرب» که در حال انتشار است.
خاطراتی که در بستر بیماری گرفته شد
روح‌الله بهرامی، عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه به عنوان یکی دیگر از سخنران این نشست گفت: متاسفانه خاطرات استاد در زمانی گرفته شد که وی در واپسین سال‌های زندگی و در بستر بیماری بود و در شرایطی قرار نداشت که پس از بیان خاطرات بتوان درباره برخی مسائل گفته شده به بحث پرداخت. دریغ که ما از چنین گنجی در حوزه تاریخ و به ویژه تاریخ فرهنگی غفلت کردیم و من درخواست دارم که درباره استاد تکمیل‌همایون غافل نشویم و خاطرات وی را که بسیار ارزشمند نیز هست به ثبت برسانیم زیرا تاریخ ما به ثبت این خاطرات نیاز مبرم دارد. درگذشت نابهنگام نوایی باعث فقدان بخش بسیاری از اطلاعات فرهنگی ما شد.
وی بیان کرد: بخش عظیمی از خاطرات نوایی تقریباً از دوره میانی حکومت رضاشاه شکل گرفته و با افراد بسیاری از حوزه فرهنگ و مراکز دانشگاهی در تماس بود که می‌توانست منبع بسیار عظیمی برای تاریخ معاصر باشد. با دریغ فراوان ما از وصول آن غفلت کردیم و امروز جز افسوس نمی‌توان کاری کرد. با این همه بنده دقیقاً در جریان ثبت بخشی از خاطرات استاد بودم و با توجه به وضعیت استاد نمی‌توان چندان به کمبودهای آن خرده گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه اظهار کرد: خاطرات نوایی شامل احزاب، مسائل سیاسی و فرهنگی بود و کتاب مختاری اصفهانی بیشتر متمرکز بر مسائل علمی و فرهنگی است و به بیان نکاتی از ارتباط استاد با شخصیت‌های فرهنگی می‌پردازد. مرور این خاطرات حاکی از عشق و علاقه وی به تحقیق و پژوهش است که باعث شد چندان اعتنایی به داشتن پست و مقام نداشته باشد.
بهرامی گفت: نوایی نگاه ویژه‌ای به مطالعه تاریخ ایران داشت و تمام مسائل امروز از جمله عقب‌ماندگی را بی‌ارتباط با تاریخ صفویه، قاجار و پهلوی نمی‌دانست. وی سرچشمه بسیاری از مسائل، مشکلات و دگرگونی‌ها در جامعه ایران را به عنوان فرایندهای تاریخی نادری می‌دید که در جامعه ما صورت حقیقی به خود نگرفته است. بنابراین برای شناخت تفکر وی باید سراغ سایر آثارش برویم تا به اندیشه‌اش دست بیابیم. نگاه استاد به تاریخ، نگاه یک مورخ ادیب است و علاوه بر اینکه مورخ و ادیب است در زوایای مختلفی حافظه عجیبش وی را همراهی می‌کرد.
در این نشست همسر دکتر نوایی و رضا مختاری‌اصفهانی نیز نکاتی را برای حاضران بیان کردند.
نظر شما