محمدحسین رفیعی در ابتدای این نشست، به معرفی کوتاهی از کتاب پرداخت و گفت: این کتاب حاصل مصاحبه هلال سزگین با نصر حامد ابوزید است که در سال 2007 میلادی به انجام رسیده و در سال 2008 منتشر شده است.
وی اظهار کرد: سزگین در مقدمه کتاب، هدف مصاحبه و انتشار آن را ارائه تصویری مناسب از اسلام برای مخاطبان اروپایی عنوان کرده است.
متفکران غربی و اسلامی را باهم بشناسیم
عبدالله نصری به عنوان نویسنده مقدمه این کتاب گفت: شخصاً به متفکران جهان عرب علاقه فراوانی دارم. متأسفانه باید بگویم اساساً حوزویان و اهالی دانشگاه در ایران کمتر به متفکران جهان عرب و اسلام پرداخته‌اند. بیشترین تمرکز آنها در این زمینه بر متفکران جهان غرب است و چندهزارم آن به متفکران عرب و اسلام پرداخته نشده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این که باید در فعالیت‌های علمی، متفکران جهان اسلام و جهان غرب را دوشادوش یکدیگر شناخت، افزود: با شناخت صحیح متفکران، به این نتیجه می‌رسیم که جهان اسلام تنها تکفیری‌ها و وهابی‌ها نیستند.
وی ادامه داد: با آرای نصر حامد ابوزید از دیرباز آشنا هستم. وقتی که درباره مسئله «وحی» تحقیق می‌کردم، از آرای این متفکر مصری بهره بردم و درصدد تکمیل کتابم برآمدم که با عنوان «انکار قرآن» منتشر شد. در مطالعات خود به دنبال این بودم که آرای جدید ابوزید چیست. به دنبال پاسخ دادن به این سؤال، متوجه شدم کتابی به زبان آلمانی منتشر شده که حاصل مصاحبه هلال سزگین با اوست.
نصری با اشاره به این که کتاب «محمد (ص) و آیات خدا» را از طریق مترجم کتاب ــ فریده فرنودفر ــ در آلمان یافته است، گفت: خانم فرنودفر، فصل به فصل این کتاب را به فارسی ترجمه می‌کرد و برای من می‌فرستاد تا این که در سفر خود به ایران آن را ویراستاری کرده و با مقدمه‌ای که بر آن نوشتم، کتاب با عنوان «محمد (ص) و آیات خدا: قرآن و آینده اسلام» منتشر شد.
وی با بیان این که این کتاب در پی بحث روشنفکری نیست، اظهار کرد: باید به این نکته توجه داشته باشیم که هر امری که مقدس تلقی می‌شود، امکان سوءاستفاده از آن نیز افزایش می‌یابد. این کتاب باید خوانده شود و در عین حال حاشیه‌های نقادانه‌ای را که برآن نوشتم باید مد نظر خوانندگان قرار بگیرد. ابوزید در پی دفاع از دین است. دو حسرت بزرگ این کتاب برایم این است که ای کاش سؤال و جواب‌ها به زبانی بود که نیاز به ترجمه نداشت و دوم این که پرسشگر، یک کارشناس بود تا مسائل بیشتر باز می‌شد.
گسست معرفتی در اندیشه‌های ابوزید
قاسم پورحسن ــ دیگر منتقد حاضر در نشست ــ در ابتدای سخنان خود به دلدادگی برخی تحصیل‌کردگان علوم انسانی به ابوزید اشاره کرد و گفت: به‌واقع به محققان حوزه عرب‌زبان کم‌احترام هستیم. البته ناگفته نماند که ابوزید در کشور ما جزو متفکرانی است که به نیکی و علم شهره است.
وی ادامه داد: ابوزید در این کتاب به خوانندگان می‌گوید که فهم شگفت‌انگیزی نسبت به مسلمانان در اروپا در جریان است و آنها تصور می‌کنند مسلمانان حال حاضر مانند هزار و 400 سال قبل‌اند، هیچ‌گونه سازگاری با دنیای مدرن ندارند و خواهان بازگشت به دوران بدویت هستند.
پورحسن افزود: با این وجود باید بگویم، ابوزید دارای یک دغدغه نسبت به جهان غرب است. او معتقد است غرب نه لزوماً به شکل آگاهانه به هراس از اسلام می‌پردازد، بلکه واقعا این گونه تلقی دارد. ابوزید معتقد است که غربیان «انجیل» را سرشار از نوع‌دوستی و مهرورزی و آموزههای «قرآن» و پیامبر اسلام (ص) را سرشار از شمشیر و جنگ می‌دانند.
وی با بیان این که کتاب «مفهوم النص» مهمترین کتاب ابوزید در دنیای اسلام است، توضیح داد: در حال حاضر با دو ابوزید مواجه هستیم. در برهه‌ای ابوزید اعتقاد داشت، اساس اسلام بر «متن» استوار است. وی این دیدگاه خود را در کتاب «مفهوم النص» توضیح داده است. ابوزید در مصاحبه خود در این کتاب، اعتقاد دارد «وحی» چیزی جز «انکشاف» نیست. با این وجود معتقدم، گسستی معرفتی در عقاید و نظرات ابوزید به وجود آمده است.
پورحسن اظهار کرد: وقتی در ایران باب آشنایی با عقاید ابوزید باز شد، عبدالکریم سروش بیش از دیگران به این مسئله دامن زد که وحی به مثابه تجربه است. سروش اعتقاد داشت، در دیدگاه معتزله، پیامبر بالاتر از فرشته است، در حالی که اشاعره به این مسئله برعکس نگاه می‌کنند. سروش در تلاش بود تا شأن پیامبر را به عنوان آفریدگار «متن» قرآن بالا ببرد.
وی به سه دیدگاه مهم ابوزید پرداخت و افزود: «تجربه به مثابه الهام»، «عصری شدن دین» و «تاریخ‌مندی» سه رویکرد مهم در تفکر ابوزید است. وی در رویکرد «عصری شدن دین» معتقد بود که برخی احکام دینی با دوره کنونی سازگار نیستند و با دنیای مدرن در تعارض قرار دارند.
پورحسن ادامه داد: مترجم، مقدمه کوتاهی بر این کتاب نوشته و دکتر نصری نیز در مقدمه خود ابوزید را به طور مفصل به خوانندگان معرفی کرده است. به نظرم دکتر نصری با اشرافی که بر عقاید و نظرات ابوزید دارد، می‌توانست در مقدمه خود به گسست معرفتی این متفکر مصری اشاره کند.
ابوزید؛ احیاگر سنت دینی
علی بهرامیان ــ عضو هیئت علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی ــ در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «محمد (ص) و آیات خدا: قرآن و آینده اسلام» گفت: ما در اینجا با یک کتاب تحقیقی مواجه نیستیم. به نظر می‌رسد ابوزید در این کتاب قصد نداشته است با غربی‌ها سخن بگوید، بلکه مقصودش بیشتر مسلمانان ساکن در اروپا هستند. به عبارتی انتشار کتاب به زبان آلمانی این ظن را تقویت می‌کند.
وی اظهار کرد: ابوزید طبق نظام فکری خود در پی این است که نمونه‌ای را خلاف آن چه در جهان عرب است، نشان بدهد. این متفکر مصری را باید در زمره متفکرانی قرار داد که در پی احیای سنت دینی هستند.
بهرامیان ادامه داد: ابوزید در این کتاب چندان به سنت فکری خود نزدیک نیست زیرا باید به معضلی در عالم اسلام اشاره می‌کرد که البته این معضل در ایران و عالم تشیع چندان احساس نمی‌شود. «احیای خلافت» همان معضلی است که از نظر ابوزید دور مانده است. معضل امروز عالم اسلام «احیای خلافت» است. کشتارهای اخیر در منطقه بیان‌کننده این امر است که «خلافت»، دغدغه عمده در عالم اسلام است.
وی ضمن تحسین ترجمه کتاب «محمد (ص) و آیات خدا: قرآن و آینده اسلام» گفت: ترجمه متونی از این دست می‌توانند خوانندگان را با تحولات عالم عربی آشنا کنند.
برای اطلاع بیشتر از این کتاب به لینک زیر مراجعه کنید:
نظر شما