لزوم وجود آثار پیرامونی برای تدوین دائره‌المعارف
فرید قاسملو در ابتدای این نشست با اشاره به این‌که تهیه هستان‌نگاری برای اولین‌بار در حیطه زبان فارسی اتفاقی افتاده اظهار کرد: هستان‌نگاری مشتری و استفاده‌کننده خود را شناخته است. اگر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، حمایت لازم را از فرهنگستان علوم پزشکی صورت دهند، هستان‌نگاری پزشکی دوره اسلامی تهیه خواهد شد.
وی افزود: از هفت سال پیش که معماری این دائره‌المعارف در گروه طب اسلامی فرهنگستان علوم پزشکی آغاز شد، گروه پدیدآورنده آن به این نتیجه رسیدند که هر دائره‌المعارف تخصصی احتیاج به یک آثار پیرامونی برای حمایت‌های علمی دارد. طبیعتا یکی از مهمترین آثار پیرامونی یک دائره‌المعارف تخصصی، یک پیکره واژگانی است. یعنی اگر ما یک پیکره واژگانی مناسب داشته باشیم که در راستای اهداف آن دائره‌المعارف تخصصی آماده شده باشد، پیکره موردنظر می‌تواند در بخش‌های مختلف آماده‌سازی دائره‌المعارف از جمله در بخش ویرایش زبانی مورد استفاده قرار گیرد.
عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در ادامه گفت: مقالاتی که برای تدوین دائره‌المعارف پزشکی ایران به دست ما می‌رسد، از پنج مرحله ویرایش گذشته که نخستین مرحله آن ویرایش زبانی است. هنگام ترسیم شکل گردش کار دائره‌المعارف و فرایند علمی که باید روی آماده‌سازی مقالات انجام شود، همکاران ما در گروه ویرایش زبانی دائره‌المعارف اسلامی پزشکی ایران برای نخستین‌بار عبارت ویرایش اصطلاحی را هم وضع کردند، یعنی مقالات این دائره‌المعارف علاوه بر این‌که از نظر زبانی و سطحی و اتحاد شکلی نوشتاری ویرایش می‌شوند، از نظر اتحاد شکلی اصطلاحی هم ویرایش می‌شوند.
استانداردسازی واژگان احتیاج به پشتوانه انتشاراتی و بانک اطلاعاتی دارد
قاسملو تصریح کرد: استانداردسازی واژگان طبیعتا احتیاج به پشتوانه انتشاراتی و بانک اطلاعاتی دارد تا این بانک اطلاعاتی برای شناخت واژگان و استاندارسازی آنها و خصوصا اصطلاحات مورد استفاده قرار گیرد. همکاران ما در بخش ویرایش زبانی احتیاج به یک بانک واژگانی داشتند تا اصطلاحات شناسایی و جاسازی و استاندارسازی شوند.
وی درباره کارهای صورت گرفته در این زمینه افزود: یکی از نخستین کارهای انجام شده، طراحی اصطلاح‌نامه پزشکی برای دائره‌المعارف پزشکی دوره اسلامی بود. فرهنگستان علوم، حامی مالی تهیه این اصطلاح‌نامه بود و در سال 1391 نخستین ویرایش این اصطلاح‌نامه منتشر شد. در کنار این اصطلاح‌نامه به دلیل وجود همان آثار پیرامونی، موفق به انتشار 12 جلد کتاب شامل سرعنوان‌ها و مستند مشاهیر دوره پزشکی اسلامی شدیم.
نمی‌توانیم به دانش منتشر شده در فضای مجازی بی‌اعتنا باشیم
عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در ادامه درباره مراحل استانداردسازی اصطلاحات گفت: دو کار اساسی برای استاندارسازی اصطلاحات صورت گرفت. نخست انتشار مجموعه آثار پیرامونی و دیگر برگزاری دوره‌های نظری آشنایی با دانش اصطلاح‌شناسی. در عین‌حال به این نتیجه رسیدیم که نمی‌توانیم به دانش منتشر شده در فضای مجازی برای تقویت بخش ویرایش زبانی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بی اعتنا باشیم.
قاسملو ادامه داد: بر این اساس تصمیم گرفتیم قدم بعدی بعد از انتشار ویرایش دوم اصطلاح‌نامه پزشکی دوره اسلامی، هستان‌نگاری پزشکی دوره اسلامی باشد، به این دلیل که اولا با به‌دست آوردن واژگان معنی یک اصطلاح، انواع مترادف‌ها در اختیار گروه ویرایش زبانی قرار گیرد تا آنها بتوانند با جاسازی و در کنار هم قرار دادن اصطلاحات، استانداردسازی واژگان را انجام دهند. دوم این‌که همکاران فعال در بخش ویرایش زبانی، دست‌نامه‌ای شامل اعم اصطلاحات پزشکی دوره اسلامی که در مجلدات و مقالات دائره‌المعارف را به‌کار رفته، در اختیار داشته باشند.
عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی گفت: اگر ما بتوانیم در انتهای سال جاری با استفاده از یک نرم‌افزار کاملا ساده این امکان را در اختیار بخش ویرایش زبانی قرار دهیم که بدانند هر اصطلاح چند بار در مجلدات و مقالات مختلف به‌کار رفته، با توجه به این‌که یک‌بار آن اصطلاحات از صافی استانداردسازی گذشته، می‌توانند آن اصطلاح را در مقالات مختلف به‌کار ببرند.
هستان‌شناسی، توصیفی صریح و صوری از یک مفهوم‌سازی ذهنی اشتراکی است
در ادامه این نشست، مهرنوش شمس‌فرد، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، با بیان این‌که هستان‌شناسی از عبارت هستی‌شناسی گرفته شده، افزود: هستان‌شناسی، توصیفی صریح و صوری از یک مفهوم‌سازی ذهنی اشتراکی است. مفاهیم، روابط (طبقه‌ای و غیرطبقه‌ای)، ویژگی‌ها، نمونه‌ها و اصول بدیهی، عناصر تشکیل‌دهنده هستان‌شناسی هستند.
وی در ادامه با اشاره به مفهوم‌سازی ذهنی و مثلث معنا، درباره دلایل نیاز به هستان‌شناسی اظهار کرد: ثبت دانش دامنه‌های مختلف به شکل رقومی و در فرمتی ماشین‌خوان، فراهم‌سازی امکان پردازش معنایی توسط ماشین، قابلیت بازیابی دانش و تعامل‌پذیری سیستم‌های اطلاعاتی از جمله دلایل نیاز به هستان‌شناسی هستند.
ساخت دستی هستان‌شناسی مستعد خطا و هزینه‌بر است
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با طرح این پرسش که «چرا ساخت هستان‌شناسی مشکل است؟» گفت: در حوزه و موضوع واحد نمی‌توان چندین طراحی برای یک هستان‌شناسی داشت. شبیه‌سازی پویایی در ماشین مشکل است. ساخت دستی هستان‌شناسی مستعد خطا و هزینه‌بر است.
شمس‌فرد در تشریح مختصر دسته‌بندی هستان‌شناسی پزشکی و باستانی افزود: هستان‌شناسی‌های حوزه پزشکی مدرن شامل پزشکی عمومی، دارو و درمان و تداخلات دارویی است. هستان‌شناسی‌های میراث فرهنگی نیز شمامل مواردی همچون پزشکی باستانی و متالوژی باستانی است.
وی با اشاره به این‌که درباره معادل‌سازی و مفهوم آنتولوژی تعابیر و نظرات مختلفی وجود دارد، عنوان کرد: چالش عمده این است که دانش خیلی گسترده است و اجماع صاحبنظران برای رسیدن به یک مجموعه متحد‌الشکل قالب چندان راحت نیست.
این مدرس دانشگاه شهید بهشتی گفت: برای امکان‌پذیر کردن دسترسی به منابع پزشکی جدید و کهن و برای ایجاد ارتباط بین این دو دسته دانش، تعریف هستان‌شناسی و ایجاد نگاشت بین آنها، یک امر اجتناب‌ناپذیر است.
زمان آن رسیده که داده‌های کاغذی به‌صورت الکترونیک درآیند
احمد زائری، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان، به‌عنوان دیگر سخنران این نشست علمی، با بیان این نکته که زمان آن رسیده که داده‌های کاغذی به‌صورت الکترونیک درآیند، درباره مشکلات پژوهشگران در استفاده از داده‌های متنی سنتی، اظهار کرد: حجم بالا، پراکندگی و انواع ناهمگنی از جمله مشکلات پیش‌روی پژوهشگران در استفاده از داده‌های کاغذی است.
وی در ادامه درباره چالش‌های موجود در پردازش داده‌های سنتی توسط ماشین افزود: داده‌های سنتی برای مخاطب انسان و با توجه به توانایی‌های انسان تهیه شده است. با وجود پیشرفت‌های به‌دست آمده در قدرت پردازش ماشین، در برخی قابلیت‌ها ماشین بسیار ضعیف‌تر از انسان عمل می‌کند.
زائری همچنین درباره این موضوع که چرا امروزه هستان‌شناسی در حوزه پزشکی و دارویی استفاده می‌شود، گفت: وب معنایی و هستان‌شناسی، محیط مناسبی برای مدل‌سازی بُعد زمان در داده‌های پزشکی و بالینی، استدلال و استنتاج درباره داده‌‌ها، استخراج داده‌های جدید، توانایی ایجاد سیستم‌های تصمیم‌گیری در روش‌های درمان پیشنهادی است.
اهمیت مدل‌سازی زمان در تحلیل
مهناز بهادرانی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان نیز در ادامه با اشاره به اهمیت اطلاعات زمانی در هستان‌شناسی پزشکی، تصریح کرد: اهمیت مدل‌سازی زمان در تحلیل، شامل سوابق اطلاعات بالینی و اطلاعات مبتنی بر تاریخ علم است.
علت بوجود آمدن یک اصطلاح‌نامه چیست؟
رقیه هاتفی مستقیم، عضو هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، به‌عنوان سخنران بعدی این نشست گفت: بری این‌که بتوانیم نقش ابزاری هستی‌نگاری در دانش جدید و نوپای پزشکی دوره اسلامی را ببینیم، باید بر علت حضور هستان‌نگارها به‌عنوان یک ابزار برای ذخیره اطلاعات، گریزی بزنیم.
وی افزود: از سال 1391 علت بوجود آمدن یک اصطلاح‌نامه در این حوزه چه بوده است. آیا واقعا تشنگی مخاطب را نشان داد که به فکر ابزار جدید باشیم یا این تصور برای ما ایجاد شد که جلوتر از تشنگی مخاطب این ابزار را تهیه کنیم. برای رصد اطلاعات و منابع اطلاعاتی در حدفاصل ساخت ابزارها تا زمان حاضر، چه باید کرد؟ باید همه جوانب از جمله مسائل جغرافیایی، زمانی و حتی مذهبی را در این زمینه مدنظر قرار دهیم. ما باید درباره ابزارهای موجود هم بازنگری و آسیب‌شناسی انجام دهیم.
زهرا فرخ‌نژاد، کارشناس ارشد زبان‌شناسی نیز به‌عنوان سخنران پایانی نشست، در معرفی برخی نمونه کارهای صورت گرفته درباره تبدیل اصطلاح‌نامه به هستان‌شناسی اظهار کرد: تبدیل اصطلاح‌نامه «کشاورزی چینی» به هستان‌شناسی «چان و ونلین» در سال 2004 و تبدیل اصطلاح‌نامه «اگرد و وک» به هستان‌شناسی «سورگل و دیگران» در سال 2004، دو نمونه از موارد تبدیل اصطلاح‌نامه به هستان‌شناسی در جهان است.
نظر شما