به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «نقد مطالعات میانرشتهای در ایران و جهان» امروز جمعه (25 اردیبهشت‌ماه) با حضور حسین ابراهیم آبادی، مرتضی بحرانی، سید عبد‌الامیر میرنبوی و محسن علوی‌پور در تالار گفت‌وگوی بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
ابراهیم آبادی در ابتدا با بیان اینکه علم در تحلیل برخی پدیده‌های نوظهور در دهه 60 و 70 ناتوان بود، گفت: در این دهه‌ها پدیده‌هایی وجود داشتند که علم نمی‌توانست برای تببین آنها پاسخگو باشد. به طور مثال درباره پدیده خودکشی، علم جامعه‌شناسی، تبیینی از این پدیده ارائه کرد در حالی که سایر علوم از تبیین این پدیده ناتوان مانده بودند.
در ایران از گذشته نگاه میانرشتهای وجود داشته است
وی با اشاره به اینکه این تحولات موجب شکل‌گیری دانش میانرشتهای شد، افزود: در ایران از گذشته نگاه میانرشتهای وجود داشته و دانشمندانی مانند فارابی، ابن سینا و... علاوه بر حکیم بودن در علوم دیگر هم صاحب‌نظر بودند.
به گفته رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، طی 30 سال گذشته گرایش‌های میان رشتهای گسترش یافته است. پیچیدگی پدیده‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ایران موجب شده که رشته‌ها احساس کنند به یکدیگر نیاز دارند.
وی افزود: امروز ما در فصلنامه انجمن جامعه‌شناسی ایران مقالاتی از سایر رشته‌ها می‌بینیم. بنابراین پیچیدگی پدیده‌ها در ایران نگاه میان رشتهای را تقویت کرده است.
وی با اشاره به تاریخچه شکل‌گیری رویکرد میانرشتهای در ایران گفت: به صورت رسمی، نشستی با حضور جمعی از محققان ایران تشکیل شد و رویکرد میان رشتهای به عنوان یک اولویت طرح و در قالب برنامه چهارم توسعه به دولت توصیه شد.
مطالعات میانرشتهای شکل نگرفته است
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی افزود: امروز تحقیقات میانرشتهای در جامعه کمتر مطرح شده و بیشتر مطالعات بین‌رشته‌ای مورد توجه است. به هر حال اینجا بیش از روش، تفکر مهم است. متاسفانه در مقاطع مختلف آموزشی مطالعات میانرشتهای شکل نگرفته است و باید نظام آموزشی ما روی این موضوع کار کند.
علوی‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در ادامه این مراسم ضمن گرامیداشت یاد مرحوم صادق آئینه‌وند اظهار کرد: دکتر آئینه‌وند با وجود اینکه دکترای ادبیات عرب داشت اما او را به عنوان تاریخ‌نگار اسلامی و پیشرو تاریخ‌نویس تحلیلی تمدن اسلامی می‌شناختند و ایشان مصداقی برای مطالعات میانرشتهای بود.
روش مساله میان رشتهای را به مساله تبدیل می‌کند
وی با بیان اینکه آیا میان رشتهای با آگاهی شکل می‌گیرد و یا عوامل دیگری در آن دخیل هستند افزود: تفاوت بین علوم طبیعی و علوم انسانی این است که در علوم طبیعی میان رشتهای وجود دارد. در علوم طبیعی شما با مساله روش روبه‌رو نیستید اما در علوم انسانی این گونه نیست. آنچه در علوم انسانی مساله میان رشتهای را به مساله تبدیل می‌کند روش است.
وی ادامه داد: در دوره مدرن که تخصصی شدن علوم مبنا قرار گرفت مشکلات دیگری پدید آمد، به طور مثال اگر یک عالم فلسفه می‌گفت من فلسفه می‌دانم تخصصی نداشت. اما اگر می‌گفت که من نقد عقل محض کانت را می‌دانم متخصص محسوب می‌شد.
علوی پور افزود: پس از دو جنگ جهانی این زمزمه مطرح شد که متخصصان ما غرق در موضوعات حوزه خود هستند و نمی‌دانند تخصصشان چه پیامدی به دنبال خواهد داشت؟ این جرقه‌ای بود تا بازنگری انتقادی در تعاریف علوم و نیز ارتباط میان رشته‌ها شکل بگیرد.
به گفته وی، این گونه بود که ارتباط میان رشته‌های مختلف به‌وجود آمد و ادبیات میان رشتهای شکل گرفت. وقتی ادبیات میان رشتهای بین دو یا چندین رشته به‌وجود آمد و یکی از این رشته‌ها ادبیاتش فربه‌تر شد رشته مستقلی پدید می‌آید.
کمیته میانرشتهای چگونه به وجود آمد؟
نبوی نیز در ادامه با اشاره به شکل‌گیری کمیته میانرشتهای در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: پس از توصیه محققان به دولت برای تاکید بر مطالعات میان رشتهای، کمیته‌ای در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سال 85 با عنوان کمیته میان رشتهای شکل گرفت. این کمیته می‌خواست مطالب و پژوهش‌هایی را در این باره ساماندهی و ادبیاتی را از این طریق دانشگاه‌ها ایجاد کند.
وی ادامه داد: نخستین اشکال در این باره این بود که مطالعات میان رشتهای مساله محور و موضوع محور است. مطالعات میانرشتهای قرار است از همه رشته‌ها بهره بگیرد اما در سیستم آموزشی ما، نگاه آموزشی بر مطالعات میان رشتهای غالب است.
وی با بیان اینکه مطالعات میان رشتهای همان‌گونه که به معنای خاص کلمه با تحقیق مترادف نیست با آموزش نیز هم معنا نیست، افزود: در این کمیته مطرح شد که باید از دل مطالعات و تحقیقات رشته‌های جدیدی تاسیس شود و حتی مبانی نظری و درس‌های جدیدی برای آن تصویب کرد. در ابتدا 100 رشته و بعدها 220 رشته تصویب شد.
نبوی گفت: این کمیته تا سال 1390 هم فعال بود اما به دلیل همان اشکالی که گفتم به نتیجه مثبتی نرسید چون مطالعات میان رشتهای مساله محور است و در واقع مطالعات میان رشتهای، یک رشته نیست.
وی با تاکید بر اینکه پایه مطالعات میان رشتهای بر اساس گفت‌وگوی میان رشته‌ها شکل گرفته گفت: تنها مساله این است که رشته‌ها برای مطالعه یک پدیده باید با یکدیگر بر سر روش توافق کنند.
مسئول بودن دانش میان رشتهای مغفول مانده است
بحرانی، دبیر فصلنامه میانرشتهای در بخش پایانی این نشست طی سخنانی گفت: اکنون بحث مسئول بودن دانش میان رشتهای مغفول مانده و بیشتر به پاسخگویی آن به مسائل توجه شده است. بنابراین در مطالعات میان رشتهای مسئولیت‌شناسی تقدم بیشتری دارد تا پاسخگویی به مسائل.
دبیر فصلنامه میانرشتهای درباره این فصلنامه نیز گفت: این فصلنامه نخستین فصلنامه درباره این موضوع است و تاثیر ضریبی آن در میان سایر فصلنامه‌ها بیشتر است. تاکنون 25 شماره از این فصلنامه منتشر شده و شماره بیست و ششم نیز به زودی منتشر می‌شود. فصلنامه دو رویکرد دارد که نخست مطرح کردن مباحث نظری مانند تاریخچه میان رشتهای است و رویکرد دوم نیز شامل مقالاتی است که خود میان رشتهای هستند.
وی در پایان سخنانش گفت: ما در دور جدید انتشار مقالات رویکرد جدیدی را تصویب کردیم و به جای اینکه مقالات و نویسندگان میان رشتهای باشند موضوعات میان رشتهای شوند و در هر شماره از مجله باید یک موضوع بررسی شود.
جمعه ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۴ - ۱۴:۰۸
نظر شما