به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) آیین نکوداشت پیشکسوتان و پژوهشگران مطرح حوزه علوم‌اجتماعی، شامگاه سه‌شنبه هشتم‌ اردیبهشت‌ماه به همت خانه اندیشمندان علوم‌انسانی و انجمن جامعه‌شناسی ایران در خانه اندیشمندان علوم‌انسانی برگزار شد.
 
در این مراسم از دکتر منوچهر آشتیانی، نویسنده کتاب «درآمدی به بحران جامعه‌شناسی جهانی معاصر»، دکتر ناصر تکمیل‌همایون، نویسنده کتاب «گستره فرهنگی و مرزهای تاریخی ایران زمین»، دکتر هما زنجانی‌‌زاده،‌ نویسنده کتاب «جنبش اجتماعي زنان»، دکتر ژاله شادی‌طلب نویسنده کتاب «زن در توسعه»، دکتر ابراهیم فیوضات، نویسنده کتاب «بررسی تحولات نظام استاد - شاگردی در ایران» و دکتر فرهنگ ارشاد، نویسنده کتاب «نظریه‌بنیادی جامعه‌شناسی» تجلیل شد.

دکتر محمدامین قانعی‌راد، در ابتدای این مراسم با اشاره به برگزاری این مراسم به مناسبت بزرگداشت هفته معلم گفت: امیدوارم بتوانیم قدردان تلاش‌های استادان زحمتکش باشیم. هفتم اردیبهشت‌ماه سالگرد درگذشت دکتر غلامحسین صدیق پدر جامعه‌شناسی ایران بود. در ماه جاری نیز بزرگداشت حسین قندی استاد پیشکسوت ارتباطات را 27 اردیبهشت در خانه اندیشمندان علوم انسانی و خسرو خسروی پایه‌گذار جامعه‌شناسی روستایی را 28 اردیبهشت در خانه هنرمندان خواهیم داشت.

رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه خردادماه امسال برابر با هشتادمین سالگرد تولد دکتر غلامعباس توسلی نیز هست، افزود: توسلی متولد سال 1314 است و خردادماه امسال ما تولد 80 سالگی وی را جشن می‌گیریم. این استاد ارجمند از استوانه‌های جامعه‌شناسی در کشور به‌شمار می‌آیند. 6 و 7 اردیبهشت‌ماه نیز بزرگداشت هشت دهه علوم اجتماعی ایران برگزار شد که هم نوایی با 80 سالگی دکتر توسلی هم دارد.

وی به سوابق 6 استاد پیشکسوت علوم اجتماعی برگزیده در این مراسم اشاره کرد و گفت: هر یک از این استادان در یک حوزه خاص فعالیت کرده‌‌اند. تکمیل‌همایون در حوزه جامعه‌شناسی تاریخی و عشایر فعالیت‌های بسیاری داشته است. ارشاد نیز در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگی و نظری تالیفات بسیاری دارد و کتاب‌های ارزنده‌ای را هم ترجمه کرده است. دکتر شادی‌طلب و زنجانی‌زاده نیز از استادان فعال ما در حوزه زنان و توسعه هستند و البته استاد شادی‌طلب به طور ویژه‌ای روی جامعه‌شناسی فاجعه کار کرده است. ابراهیم فیوضات نیز از استادان متخصص در حوزه جامعه‌شناسی صنعتی است و آثار ارزشمندی در این حوزه دارد. دکتر آشتیانی نیز پایه‌گذار جامعه‌شناسی معرفت در کشور است و من پیش از انقلاب و در سال 56 شاگرد وی بوده‌ام.

قانعی‌راد یادآور شد: خوشبختانه در ترکیب استادانی که انتخاب شدند دو استاد زن وجود دارند و این برای نخستین‌بار است که 40 درصد از استادان برجسته ما در یک مراسم بزرگداشت زن هستند! در این ترکیبی که امشب از خدمات آنها تجلیل می‌شوند فارغ‌التحصیلان کشورهای مختلف مثل آمریکا، فرانسه، آلمان و... وجود دارد. از نظر فکر و ایده نیز اساتید نگرش‌های مختلف دارند.

وی در بخش پایانی سخنانش گفت: انجمن جامعه‌شناسی ایران متعلق به افراد با رشته‌ها و افکار مختلف است و ما می‌خواهیم روش، بینش، کنش و اخلاق علمی را ترویج دهیم. دعواهای ما با یکدیگر باید درباره مسائل جامعه‌شناسی باشد و نه چیز دیگر.

ارشاد در برابر منتقدان فروتن است
در بخش بعدی این مراسم پرویز اجلالی، پژوهشگر و جامعه‌شناس سخنانی را درباره استاد فرهنگ ارشاد ایراد کرد و گفت: استادان افرادی هستند که کوشش و تلاش می‌کنند و به دنبال ارزش‌های مصرفی نبوده‌اند. آنها ناامید نشدند و کوشیدند تا جوانانی را تربیت کنند که زندگی بهتری داشته باشند.

وی با بیان اینکه ارشاد درباره نظریه جامعه‌شناسی چندین کتاب مهم و مفید را ترجمه کرده افزود: ایشان به جامعه‌شناسی ادبیات هم مسلط است و در این زمینه هم کتاب بسیار خوبی را تالیف کرده که در سال 1391 منتشر شده است. وی از لحاظ اخلاقی نیز همواره گشاده رو و در مقابل نقد و منتقدان فروتن است. استاد در حالی که زبان علوم اجتماعی به فارسی چندان قابل فهم نیست آثار خوبی را ترجمه و تالیف کرده است.

امکان زن روشنفکر جهان سومی به چه معناست؟
وحید طلوعی نیز در بخش دیگری از این مراسم درباره هما زنجانی‌زاده گفت: ما در فرهنگ خودمان بسیار شنیدیم که زنده خوب و مرده بد در ایران وجود ندارد اما خوشبختانه برگزاری این مراسم به نوعی هنجارشکنی بوده است.

وی با تاکید بر اینکه جایگاه علمی استاد زنجانی‌زاده بر کسی پوشیده نیست، ادامه داد: ای کاش به جای من یکی از شاگردان زن ایشان سخن می‌گفت چراکه آن وقت بهتر می‌توانست بگوید که زن بودن، مادر بودن و یک استاد بزرگ بودن یعنی چه و امکان زن روشنفکر جهان سومی به چه معناست؟

وی افزود: استاد زنجانی‌زاده اجازه نداد ما هیچگاه مرعوب نظریه‌پردازان غربی بشویم. استاد دوران دانشجویی بسیار سختی داشت با این وجود در شرایط سخت و دشوار شکوفاتر شد. ما زندگی را سر کلاس ایشان بهتر یاد گرفتیم تا جامعه‌شناسی! استاد در عین اینکه ساده است، ساده زندگی می‌کند، ساده فکر می‌کند و استادی‌اش هم ساده است و هیچ شاگردی با او احساس بیگانگی نمی‌کند.

طلوعی گفت: من همواره می‌خواستم یک جراح قلب شوم تنها کسی که به خاطر او هیچ وقت از اینکه جامعه‌شناسی خواندم پشیمان نیستم استاد است. وی همواره به دانشجویانشان می‌گفت آینده متعلق به متوسط‌ها نیست و باید همیشه در هر کاری بهترین باشید.

پیوند شادی طلب بین اندیشه و تفکر و برساخت مسائل اجتماعی 
سعید معیدفر، استاد جامعه‌شناسی نیز در ادامه مراسم درباره دکتر شادی‌طلب توضیحاتی داد و اظهار کرد: استاد علاوه بر اینکه در آکادمی تدریس و فعالیت می‌کرد در سازمان‌ها و نهادهای مختلف هم مشاور بوده است. 50 سال زندگی وی با فعالیت متکثر و متنوعش قابل احترام است و در نهادهای داخلی و حتی خارج از کشور فعالیت بسیاری داشته است.

وی افزود: استاد علی رغم اینکه روح انتقادی قوی دارند هیچ گاه ملاحظه موقعیت خاصی را برای بیان ایده‌های خود نداشته‌اند. وی در دستگاه‌های مختلفی هم که کار کرد این روحیه را داشت. ما در جامعه‌شناسی افرادی را داریم که در زندگی روزمره مردم تاثیری ندارند ولی وی توانسته‌ بین اندیشه و تفکر و برساخت مسائل اجتماعی پیوند برقرار کنند.

وی با بیان اینکه استاد شادی‌طلب در توسعه روستایی و نقش زنان در آن فعالیت‌های زیادی داشته است، گفت: استاد روی موضوع فاجعه و زلزله به طور جدی کار کرده است و با ورود خود به موضوع فاجعه برندی برای این حوزه شد. استاد در این باره رویکرد نوینی داشت و پس از 7 سال فعالیت وی در این باره پس از وقوع زلزله بم استادان و محققان بسیاری در این باره توانسته‌اند کار کنند.

معیدفر با تاکید بر اینکه شادی‌طلب با مساله زنان هیجانی برخورد نکرده است، یادآور شد: ایشان در بحث توسعه تلاش کرده نقش زنان در این باره نشان دهد و مساله آنان را مساله روز جامعه کند. بنابراین کارهای ویرا باید ارج گذاشت. اگرچه استاد سال‌های زیادی است که دانشکده علوم اجتماعی را رها کرده، قبل از اینکه دیگران به سراغ او بیایند اما توانسته در فضاهای کاری دیگر هم آثار، تحقیقات و کتب مختلفی داشته باشد.

محمد مبارکی نیز در ادامه مراسم با بیان اینکه اندیشه اصلاح با نخبگان در جامعه شروع می‌شود گفت: استاد فیوضات کتاب‌های مفید و برجسته مختلفی داشته است. وی فردی متعهد، اخلاقی، دلسوز و... است و بخشندگی وی یکی از خصوصیات برجسته‌ استاد است به گونه‌ای که از مستمری خود در دانشگاه برای تجهیز کتابخانه جامعه‌شناسی هزینه کرد و زمین پدر‌ی‌شان را نیز صرف ساخت مدرسه علمی کرد.

وی تاکید کرد: ما از ایشان آموختیم که باید با هدف و ساده زندگی کنیم و این سادگی باید در همه شئون زندگی از آداب و معاشرت گرفته تا لباس پوشیدنمان نمود داشته باشد.

آشتیانی تسامح را از راست تا چپ تجربه کرده است
سید محمدعلی توکل‌کوثری نیز در ادامه این مراسم در بزرگداشت دکتر آشتیانی سخنانی ایراد کرد و گفت: جامعه‌شناسی متهم به امپریالیستی بودن است. در این میان موضوع جامعه‌شناسی معرفت بررسی جامعه‌شناختی فرایندها، نقش‌ها و فعالیت‌های ذهن است.

وی ادامه داد: پرداختن به موضوع ذهن تاکنون در حوزه‌های مختلف از جمله روانشناسی ذهن، اقتصاد ذهن و... صورت گرفته است اما دو حوزه‌ای که در 40 سال اخیر از برجسته‌ترین حوزه‌های مشغول به ذهن بوده یکی شناخت‌شناسی است که در فلسفه سابقه دو هزار ساله دارد و دیگری جامعه‌شناسی معرفت است که حوزه جدیدی است و 100 سال از عمر آن می‌گذرد.

وی تاکید کرد: با این وجود جامعه‌شناسی معرفت به همان اندازه دو هزار سال شناخت‌شناسی غوغا به پا کرده است. به هر حال جامعه‌شناسی معرفت حوزه بسیار مشکلی در کل علوم اجتماعی است و داعیه‌هایش آشوبگرانه‌تر از هر حوزه دیگری است و اگر دنیا را خراب نکند آخرت را خراب می‌کند!

وی با بیان اینکه آشتیانی کسی است که جامعه‌شناسی معرفت را با خفیاتش وارد ایران کرده گفت: من زمانی که 50 سال پیش در دانشگاه شریف درس می‌خواندم کلاس درس نظریه‌های معرفت وی در دوره‌های مهندسی در تالارهای 400 نفره برگزار می‌شد و گاهی درس استاد که یک واحد بود 5 ساعت طول می‌کشید.

توکل‌کوثری جذابیت در سخن و نوشتار را از ویژگی‌های برجسته آشتیانی دانست و گفت: برای فهمیدن جامعه‌شناسی معرفت باید سخن همه بزرگان را فهمید بنابراین ایشان از ماکس وبر که سخن ساده‌ای دارد تا شلر که سخن پیچیده‌ای دارد، را می‌داند. وی یک تنه وارد‌کننده بحث جدیدی در حوزه دانشگاهی و روشنفکری بوده است.

این جامعه‌شناس ایرانی با تاکید بر اینکه جامعه‌شناسی معرفت کنکاش مسائل تاثیرگذار بر ذهن است، افزود: این موضوع مساله مهم جامعه ما هم هست، تشویش، گسست و آشفتگی ذهن که مسائلی همچون هویت و دین را در برمی‌گیرد همه در حوزه جامعه‌شناسی معرفت است. برخلاف عده‌ای که فکر می‌کنند جامعه‌شناسی معرفت بحث نظری است ولی این موضوع فواید عملی و کاربردی دارد به گونه‌ای که هایدگر درباره شلر می‌گوید او بزرگترین نیروی فلسفی آلمان، اروپا و ... در قرن بیستم است.

وی یادآور شد: به گفته شلر، جامعه‌شناسی معرفت باید درس اکابر از کارگر گرفته تا سیاستمداران و صنعتگران باشد تا تسامح را بیاموزند و همدیگر را نکشند. در واقع جامعه‌شناسی معرفت برای این است که خشونت را پایین ببرد و تحمل را بالا.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه آشتیانی این تسامح را از راست تا چپ تجربه کرده گفت: او هیچ گاه رانت‌خوار هیچ دستگاهی نبوده و بسیار پرکار است و از معلمی و نوشتن امرار معاش می‌کند.

وی اضافه کرد: یکی از فواید جامعه‌شناسی معرفت منظم کردن و سنجیده کردن پژوهش‌های نظری است که عمدتاً توسط فلاسفه و حوزوی‌ها مطرح می‌شد. جامعه‌شناسی معرفت آمد و یک خودتکانی به فلسفه شناخت در ایران داد. آشتیانی نخستین کسی است که کتاب جامعه‌شناسی معرفت را نوشت و این کتاب علی رغم اینکه استاد سال‌ها پیش معتقد بود باید خمیرش کنند، شیرین و جذاب است.

وی با تاکید بر اینکه نگارش چهار کتاب درباره مارکس، وبر، شلر و مانهایم که بیش از دو هزار صفحه دارد، بسیار دشوار است، گفت: اینکه ایشان از تدریس محروم شدند موجب شد که به نگارش کتاب مشغول شوند و مانند ما استاد منبری نباشند!

تکمیل همایون از بطن جامعه آمده است
جواد میری نیز در پایان این بخش مراسم با اشاره به ویژگی‌های علمی تکمیل‌همایون گفت: من نزدیک به چهار سال است که در پژوهشگاه علوم انسانی با وی هم حجره هستم. من استادان را در سبک زندگی به دو بخش تقسیم می‌کنم نخست استادانی که در یک حوزه خاص کار می‌کنند، کتاب می‌نویسند و سخنرانی می‌کنند و اساتیدی که حضورشان در آکادمی متفاوت است و از بطن جامعه آمده‌اند، اجتماع خود را می‌شناسند و نظریه‌ها را عملی زیست می‌کنند و نگاه تحلیلی خود را از دست نداده‌اند.

وی با بیان اینکه تکمیل همایون سعی کرده نظریه و عمل را با هم جمع کند، افزود: ایشان همواره می‌گوید که یک جامعه‌شناس باید به تاریخ، فرهنگ و مکتب‌های ادبی کشور خود و نیز نظریات جامعه‌شناسی غربی مسلط باشد.

وی افزود: تنها مشکل این است که عده‌ای ایشان را یک مورخ خوب می‌دانند تا یک جامعه‌شناس و برخی دیگر درست متفاوت این موضوع فکر می‌کنند و این به دلیل این است که ما در علوم اجتماعی تک ساحتی هستیم.

میری در پایان سخنانش گفت: شرح حال تکمیل همایون مصداق این شعر است «نه در مسجد گذارندم که رند است/ نه در میخانه کین خمار خام است/ میان مسجد و میخانه راهی است/ بجوئید ای عزیزان کین کدام است...» 

در ادامه این مراسم 6 پیشکسوت مطرح حوزه علوم‌اجتماعی سخنانی را ایراد کردند که گزارش تکمیلی آن به‌زودی منتشر می‌شود.