خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – حمید بهشتی: در مجموعه آرامگاه‌های نوادگان حسن بن علی (ع)، در کنار آرامگاه حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری، کتابخانه‌ای قرار دارد که به گواه تاریخ از قدیم‌الایام پایگاهی علمی برای زوار آن حضرت و شیعیان ایران بوده است.
 
وجود کتابخانه بر مزار حضرت عبدالعظیم (ع) و فراز و نشیب‌هایی که از تاخت و تازها در طول تاریخ شهر ری از سر گذرانده، پیدا شدن کتاب‌های وقفی شاه عباس صفوی به این کتابخانه و روایت استاد محمد محیط طباطبایی از پی بردن به وجود این کتابخانه در گذشته و ...، خود حکایتی است جذاب و مفصل که در ادامه این مجموعه منتشر خواهد شد.
 
تثبیت مکان کتابخانه آستان پس از 63 سال
 بعد از پی بردن به وجود کتابخانه بر آستان حضرت عبدالعظیم (ع) و تأسیس دوباره آن در سال 1324، مکان این کتابخانه در صحن این حرم، تا سال 1387 بیش از پنج بار دست خوش تغییر شد تا سرانجام کتابخانه فعلی آستان حضرت عبدالعظیم در سال 1387 به همت آیت الله محمدی ری‌شهری تولیت آستان، در طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم (ع) طی مراسمی با حضور رئیس دفتر مقام معظم رهبری در ساختمان فعلی افتتاح شد.
 
این کتابخانه در فضایی حدود پنج هزار مترمربع زیربنا و در سه طبقه مجزا به ارائه خدمات فرهنگی به اعضای خود می‌پردازد؛ در طبقه زیر زمین مخزن کتابخانه، طبقه همکف تالار مطالعه برادران و واحد اداری و در طبقه اول تالار مطالعه خواهران و بخش ریاست و برخی واحدهای فرهنگی کتابخانه قرار دارند.
 
هرکدام از سالن‌های مطالعه در فضایی 800 متر مربعی، گنجایش استفاده 220 نفر را دارد که اعضاء می‌توانند در آن از منابع کتابخانه، خدمات اینترنت، خدمات پرینت استفاده کنند یا به مطالعه آزاد بپردازند. اخیرا هم بخش ویژه محققان و مولفان در این تالارها پیش‌بینی شده تا این قشر بتوانند در کابین‌های اختصاصی به مطالعه، تحقیق و پژوهش‌های خود را به‌صورت اختصاصی انجام دهند.
 
همچنین برای محققان و پژوهشگران امکان بازنمایی اطلاعات و استفاده از فهرست رایانه‌ای کتابخانه هم به‌صورت آنلاین از طریق شبکه اینترنت و هم از طریق اینترانت (شبکه داخلی آستان)  قابل دسترسی است.
 
 در این میان کتیبه‌ای زیبا از سوره واقعه بر دیوارهای تالار مطالعه برادران چشم هر مراجعه کننده‌ای را به خود جلب می‌کند. وقتی از مدیر کتابخانه آستان از این کتیبه می‌پرسم، می‌گوید: این کتیبه 40 متری که دورتا دور تالار مطالعه برادران ادامه دارد، با هنرمندی تمام از دو سنگ سیاه و سفید تراشیده و در هم نشسته‌اند برای مقبره رضا شاه ساخته شده که سابقا نیز در آنجا نصب بوده است. اما پس از تخریب آن مکان، مرحوم موذنی این کتیبه را به کتابخانه آستان منتقل می‌کنند.


 
مجهزترین مرکز مطالعاتی جنوب پایتخت
یکی از خدمات ویژه کتابخانه آستان حضرت عبدالعظیم (ع) ساعت کار این کتابخانه  است که با تحولی که به همت مضاعف کارکنان آن حاصل شده، از 8 ساعت به 14 ساعت ارتقاء یافته است. در گذشته کتابخانه از ساعت 8 و 30 دقیقه تا ساعت 16 فعالیت داشت، اما امروزه اعضای این کتابخانه می‌توانند تا ساعت 22 از خدمات آن استفاده کنند. بخش خواهران کتابخانه نیز از 8 و 30 دقیقه  تا 20 در خدمت علاقمندان به کتاب است.
 
امید علی مقیمی، مدیر کتابخانه آستان، درباره بخش مخزن این کتابخانه می‌گوید: این بخش با دارا بودن امکاناتی خاص، گنجایش بیش از یک میلیون کتاب را در خود دارد که تا کنون نزدیک به یکصدهزار جلد کتاب فارسی، عربی، نشریات قدیمی در داخل سیستم ثبت شده که آماده بهره‌برداری است.
 
وی همچنین دو دستگاه کتاب‌بری را که در این مخزن تعبیه شده از ویژگی‌های این مخزن عنوان کرد که از طریق آن کتاب‌های درخواستی اعضا به صورت مکانیکی به سالن‌‌های مطالعه خواهران و برادران ارسال می‌شود که مجموعه از این امکانات، این مرکز را به عنوان کتابخانه‌ای ویژه در قسمت جنوبی پایتخت و منطق اطراف معرفی کرده است.
 
دیجیتالسازی و ارسال نسخه‌های خطی مورد نیاز پژوهشگران
یکی دیگر از بخش‌های کتابخانه آستان، بخش «نفایس خطی» آن است که مدیر کتابخانه آستان درباره آن می‌گوید: بخش «نفایس خطی» با داشتن بیش از هزار و 400 جلد نسخه خطی، بسیاری از گنجینه‌های مهم خطی کشور را در خود دارد و محققان و مولفان اگر نیازی به نسخه‌ای از کتاب‌های خطی آستان داشته باشند، با کمال میل در اولین فرصت آنها را دیجیتالسازی و برایشان ارسال خواهیم کرد.
 
 مقیمی درباره یکی از شاخص‌ترین آثار این بخش توضیح داد: یک قرآن بسیار نفیس در کتابخانه آستان نگهداری می‌شود که از نوادر خطی ایران است. این قرآن با تذهیب و طلا اندازی‌های بسیار زیاد متعلق به دوره صفوی که سبک اثر متعلق به مکتب تیموری است و مدت‌ها بر مزار حضرت عبدالعظیم قرار داشت اکنون به کتابخانه آستان منتقل شده است. این کتاب داری هزار و چهار ورق است و با سبک رقاع نویسی کتابت شده است و اثری بسیار ارزشمند حتی به لحاظ فرهنگی و هنری دارد.
 
به گفته مقیمی، کارشناسان نسخ خطی تشخیص داده‌اند که این قرآن، به خط علاالدین محمد بن شمس‌الدین محمد حافظ تبریزی ملقب به مُلا عُلا بیک یا علاالدین تبریزی از استادان خطوط ششگانه است که قرآن‌های بسیاری را نگارش و سبک خاصی را در نگارش قرآن ابداع کرده است؛ به گونه‌ای که خط ابتدایی و انتهایی هرصفحه با طلا نوشته  و خط میانی هر صفحه نیز با جوهر لاجورد نوشته می‌شود، هر سوره‌ای تذهیب خاص خودش را دارد و جدول‌کاری‌ها و طلااندازی‌های هر صفحه مانند صفحه مقابل آن است.
 
احیاء مجدد نفایس کتابخانه آستان با همکاری ناشران
بخش «نفایس چاپی» که بخش عمده این کتابخانه را به خود اختصاص داده است، شامل کتاب‌های چاپی دوره جدید است که بر اساس دوره‌های مختلف در ویترین‌های مجزا نگهداری می‌شوند. «نشریات قدیمی» یکی دیگر از بخش‌های کتابخانه آستان است که می‌توان ادبیات دوره قاجار و دوره ناصری به بعد را در این نشریات به خوبی دید و افرادی که علاقه‌مند به تحقیق در حوزه ادبیات و به ویژه ادبیات رسانه‌ای هستند می‌توانند از این بخش استفاده کنند.  به‌طور مثال روزنامه‌ای توجه ما را جلب می‌کند به نام «روزنامه ایران» که در دوره ناصرالدین شاه قاجار چاپ می‌شده است. این روزنامه با عنوان فرعی «اخبار رسمی دربار همایونی» یکی از رسانه‌های رسمی آن روز به حساب می‌آمد. همچنین نشریات دیگری مانند «بابا شمل»، «صور اسرافیل» و بسیاری دیگر مانند روزنامه اطلاعات از سال 1307  تا 1357 نیز در این مرکز نگهداری می‌شوند.
 
مدیر کتابخانه عمومی آستان حضرت عبدالعظیم (ع) درباره برنامه‌های در دست خود برای این بخش گفت: ان‌شاءالله در صدد هستیم تا نفایس نسخ خطی و چاپ سنگی کتابخانه را برای احیا و چاپ مجدد به جامعه انتشاراتی کشور معرفی کنیم و به همین منظور صحبت‌های اولیه‌ای را با میراث مکتوب، کتابخانه مجلس و کتابخانه ملی انجام داده‌ایم و امیدواریم که با این هم‌افزایی‌ها این کار هم به سامان برسد.
 
وجود 3000 جلد منابع لاتین در علوم مختلف
بخش کتاب لاتین نیز از بخش‌هایی دیگر این کتابخانه است که در آن کتاب‌هایی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی، چینی وجود دارد و افرادی که دنبال منابع لاتین در حوزه‌های مختلف علوم هستند می‌توانند به کتابخانه لاتین کتابخانه آستان سر بزنند و از سه هزار جلد کتاب این بخش نیز استفاده کنند.
 
مقیمی درباره این کتاب‌ها نیز می‌گوید: در بین این کتاب‌های لاتین که متعلق به بیش از 100 سال گذشته است، اسنادی وجود دارد که ثابت می‌کند خلیج فارس حتی در کتاب‌ها قدیمی خود غربی‌ها با عنوان «خلیج فارس» ثبت شده است.


 
راه‌اندازی واحد مرمت؛ ضرورتی که محقق شد
با توجه به حجم بالای کتاب‌ها و اسناد خطی قدیمی در این مرکز، ایجاد و راه‌اندازی بخش مرمت از ضروریات این کتابخانه بوده که این امر سرانجام در سال گذشته به همت مدیران کتابخانه تحقق پیدا کرد.
 
مقیمی با اشاره به حرکتی که کتابخانه از سال 1389 برای آموزش تربیت متخصص آغاز کرد، در این باره گفت: ما یکی از همکارانمان را در بخش نسخ خطی طی مأموریتی شش ماهه به کتابخانه مجلس اعزام کردیم و ایشان یک دوره تخصصی مفصل مرمت و احیاء نسخ خطی را زیر نظر استادان این کتابخانه گذراند و خوشبختانه توانستیم با همکاری همان استادان به ویژه کارشناس مرمت کتابخانه مجلس آقای رباط جزی، بخش مرمت این کتابخانه را تجهیز کنیم و بدین ترتیب مرمت و احیاء نسخ خطی کتابخانه آستان را آغاز کردیم.
 
کارکنان واحد مرمت در دو بخش تعمیر و صحافی کتب جدید و قرآن‌ها و مفاتیح‌های حرم و همین‌طور بخش احیاء و مرمت نسخه‌های خطی کتابخانه آستان مشغول فعالیت هستند. مدیر کتابخانه آستان درباره فعالیت‌های این بخش توضیح داد: کتاب‌های خطی در چند حوزه نیاز به نگهداری دارند؛ یکی بحث آفت‌زدایی نسخه‌ها است که ابتدا به شناسایی و سپس به درمان آفت اقدام می‌کنند؛ همین‌طور احیاء نسخه خطی، احیاء جلد و جلدسازی از فعالیت‌های دیگر این بخش است که تا کنون نزدیک به پنج جلد کتاب خطی را در این بخش  احیاء و بازسازی کرده‌ایم.
 
دغدغه مرحوم موذنی و ایجاد نمایه سازی از سال 1373
در کتابخانه آستان میان کارکنان قدیمی‌تر نقلی از مرحوم موذنی وجود دارد که ایشان درباره پدرشان، موسس این کتابخانه می‌گفتند: آن مرحوم بر منابع کتابخانه چنان تسلط داشتند که وقتی  محققی دنبال موضوعی خاص به کتابخانه مراجعه می‌کرد، ایشان بلافاصله می‌رفتند و یک کتاب را از داخل قفسه می‌آوردند و شماره صفحه را می‌دانست و آن را باز می‌کرد و در اختیار محقق قرار می‌داد. اما بعد از فوت پدرم و از طرفی افزایش حجم داده‌ها لازم است این کامپیوترها اطلاعاتی فراتر از اسم کتاب‌ها و نویسندگان به مراجعه کننده ارائه دهند.
 
مقیمی می‌گوید: با این‌که موضوع نمایه‌سازی تنها چند سال است که به‌طور جدی مطرح شده، همین حرف ایشان باعث شد تا از سال 1373 نمایه‌سازی در کتابخانه آستان پی‌ریزی شود. به این ترتیب نمایه‌های کتاب‌ها را با قید شماره صفحه استخراج و با شماره ثبت وارد کامپیوتر کردیم و به این ترتیب در اولین فرصت کتاب‌ها و صفحات موضوع مورد مراجعه را در اختیار اعضاء قرار می‌دهیم.
 
راه‌اندازی پرتال کتابخانه آستان و ارائه آثار دیجیتالسازی شده
 نمایه‌سازی منابع کتابخانه در سایت کتابخانه هم پیاده سازی شده است؛ این سایت که حدود یک ماه پیش راه‌اندازی شده به آدرس lib.abdolazim.com در دسترس علاقه‌مندان و محققان است. مقیمی در این باره گفت: البته این سایت که به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی شده بسیار جای کار دارد و همکاران ما در حال بررسی مشکلات و آماده‌سازی آن هستند و ان‌شاء الله درنظر داریم به زودی پرتال کتابخانه آستان را راه‌اندازی کنیم تا از این طریق بتوانیم آخرین اخبار و رویدادهای این کتابخانه را نیز منعکس کنیم.
 
مدیر کتابخانه آستان حضرت عبدالعظیم (ع) ارائه نسخه‌های دیجیتالسازی شده آستان را یکی دیگر از خدمات این سایت عنوان می‌کند و ادامه داد: بدین ترتیب کتاب‌های را که از لحاظ قانون حق کپی‌رایت و حق مولف مشکلی نداشته باشند، به‌صورت دیجیتالی در اختیار مخاطبان قرار می‌دهیم. به همین دلیل دستگاه پیشرفته‌ای برای چاپ و دیجیتالسازی منابع از کشور آلمان خریداری کردیم تا با استفاده از آن برخی کتاب‌ها که تاریخی از آن گذشته را دیجیتالسازی کنیم تا به این صورت دسترسی علاقه‌مندان را از سراسر دنیا به این نسخه‌ها تسهیل کنیم.


 
آستان حضرت عبدالعظیم (ع)؛ پشتوانه معنوی کتابخانه
در پایان  امید علی مقیمی مدیر این کتابخانه، در کنار تمام ویژگی‌های شاخصی که این کتابخانه در بین کتابخانه‌های بخش جنوبی پایتخت دارد، مهم‌ترین ویژگی‌ آن را انتساب آن به تشکیلات حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) می‌داند.
 
وی تاکید کرد: این کتابخانه در صحن حضرت عبدالعظیم و مزین به نام مبارک ایشان است و آن حضرت بسیار معروف هستند به سیدالکریم؛ چراکه از ایشان کرامات بسیاری دیده شده. به همین دلیل پرسنل کتابخانه آستان با فداکاری و ایثار مشغول خدمتگزاری هستند تا بتوانند افرادی را که برای برآورده کردن نیاز فرهنگی خود به کتابخانه مراجعه می‌کنند با دستی پر و لبی خندان راهی کنند و این تمام منشور اخلاقی کارکنان کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی (ع) است.