به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) بیست و هشتمین نشست علمی مرکز تحقیقات امام علی (ع) با عنوان «امیرالمومنین (ع) در اشعار اقبال لاهوری» امروز سوم آذرماه با سخنرانی پروفسور افتخار حسین عارف رئیس موسسه فرهنگی اکو و اندیشمند پاکستانی در تالار اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
 
وی در ابتدای این مراسم با بیان این که پژوهش‌های اسلام‌شناسی در دهه دوم قرن 21 دو نقطه عطف داشت گفت: یکی از نقاط عطف در سطح جهان تحول در حوزه ادبیات بوده است. دو جریان مهم در حوزه ادبیات رخ داد که نخستین آن پیدایش جریان مدرنیسم بود و از نمونه‌های بارز آن می‌توان به ویرجینیا وولف، تی‌. اس. الیوت و جیمز جویس و در کشور ایران به نیمایوشیج اشاره کرد.
 
وی ادامه داد: نهضت دوم که در حوزه ادبیات «پیشرفت» نام داشت، نمونه‌های شاخصی مانند ماکسیم گورکی داشت. نهضت مدرنیسم در سال 1914 و نهضت پیشرفت در سال 1917 آغاز شد. از نمونه‌های دیگر نهضت پیشرفت می‌توان به ناظم حکمت و پابلو نرودا در خارج از کشور و در ایران به احمد شاملو اشاره کرد.
 
رئیس موسسه فرهنگی اکو با بیان این که هیچ یک از این نهضت‌ها به شعرایی که از طریق مذهبی می‌خواستند احساساتشان را نشان دهند توجهی نداشت، افزود: در این میان شاعری مانند شهریار مورد توجه قرار نگرفت، با این وجود شاعری که هر دوی این نهضت‌ها را کنار گذاشت و تلاش کرد از طریق مذهب احساساتش را بیان کند اقبال لاهوری بود. او مغرب زمین را تحلیل کرد و اندیشه آن را کنار گذاشت و سعی کرد مسیر دیگری را در پیش بگیرد.
 
عارف یادآور شد: اقبال در اشعارش می‌گوید که تحت تاثیر غرب قرار نگرفته و مبهوت دانش فرنگ نشده، بلکه از خاک مدینه و نجف الهام گرفته و آن را سرمه چشم خود کرده است. اقبال لاهوری فیلسوف، شاعر، و اصلاح‌طلبی بود که معتقد به مذهب بود.
 
وی با اشاره به این که اسلام و قرآن، الهام بخش اشعار اقبال لاهوری بوده است تاکید کرد: هدف اصلی اقبال زنده‌کردن جوامع اسلامی براساس آیین اسلام بود. اشعار او نیز مسائل عمده دوره‌ای را که او در آن زندگی می‌کرد، شامل می‌شد. همزمان با دوره اقبال لاهوری مورخانی مانند مارکس و وبر درباره مشکلات اجتماعی سخن گفتند و نظریاتی را مطرح می‌کردند. در آن زمان دو گروه محقق وجود داشتند که گروه نخست اسلام‌گرایانی بودند که به اصول اسلامی پایبند بودند و گروه دوم نیز دانشمندان غربی که می‌خواستند به صورت علمی به مسائل نگاه کنند.
 
به گفته رئیس موسسه فرهنگی اکو، در ایران افرادی مانند دکتر علی شریعتی جوهر فکری مغرب‌زمین را درک کردند و سعی کردند مسائل اسلامی را در آن چهارچوب قرار بدهند. شریعتی در آن دوره تحت تاثیر کارهای اقبال لاهوری قرار گرفت و حتی یک کتاب با عنوان «ما و اقبال» نوشت. همچنین کتاب «فاطمه فاطمه است» شریعتی بسیار تحت تأثیر نظریات اقبال بوده که نمونه بارزش مجموعه شعری است که اقبال لاهوری درباره حضرت فاطمه (س) سروده است.
 
وی همچنین بیان کرد: در تاریخ اسلام شعرای بسیاری مانند دعبل خزاعی، حسّان‌ بن ثابت و ... به زبان عربی درباره ائمه اطهار (ع) شعر سروده‌اند. تعداد بسیاری از شعرهای فارسی‌زبان نیز درباره اهل بیت سروده شده که از مشهورترین آنها می‌توان به ترجیع‌بند محتشم کاشانی درباره امام حسین (ع) اشاره کرد.
 
عارف با بیان این که در قرن بیستم اشعار بسیاری درباره امیرالمومنین و امام حسین (ع) سروده شده است گفت: شهریار از جمله شاعرانی بوده که در این زمینه اشعار مشهوری داشته است. اقبال لاهوری درباره امیرالمؤمنین (ع) اشعار فارسی بسیاری داشته و در واقع نسبت شعرهای فارسی او در مقایسه با زبان اردو بسیار بیشتر است.
 
وی ادامه داد: نوشته‌‌های فارسی‌زبان درباره اهل بیت (ع) در دوره اقبال لاهوری زبانزد جهانیان بود. اقبال نیز از زبان فارسی بیشتر استفاده کرده چرا که می‌خواست جمعیت بزرگتری از جهان اسلام بتوانند اشعارش را بخوانند چون در آن دوره زبان فارسی در شبه قاره هند، آسیای میانه و کشورهای مختلف رواج داشت. در واقع از زمانی که مسلمانان به شبه‌قاره هند پا گذاشتند زبان فارسی، زبان درباری و اشراف بوده است.
 
وی تاکید کرد: نگارش درباره اهل بیت (ع) به زبان فارسی در شبه قاره هند بسیار رواج داشته است و به طور مثال امیرخسرو دهلوی و عثمان مرندی اشعار بسیاری درباره امیرالمؤمنین سروده‌اند. عثمان مروندی نیز از دیگر شعرایی است که درباره امیرالمومنین (ع) شعر سروده است.
 
عارف در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر این که اقبال در چنین محیطی زندگی می‌کرده و از آن متاثر بوده اظهار کرد: نظر جدی اقبال لاهوری این بود که اگر می‌خواهیم در جهان به رستگاری برسیم باید خودمان را وقف اهل بیت (ع) و پیامبر کنیم. 
 
رئیس موسسه فرهنگی اکو در ادامه توضیحاتی را درباره مجموعه شعر اقبال درباره حضرت فاطمه (س) ارائه کرد و گفت: اگرچه اقبال لاهوری اهل تسنن بوده است اما مجموعه شعری درباره حضرت فاطمه (س) دارد و به نظر می‌رسد که از حدیث کساء برای سرودن آن الهام گرفته و در این اشعار حضرت فاطمه (س) محوریت قرار دارد و در ادامه پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع) و فرزندان او توصیف می‌شود.
 
به گفته وی، «مغان حجاز» عنوان آخرین کتاب اقبال لاهوری است که شامل اشعار او درباره امام حسین (ع)، امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه (س) است که در چندین شماره از یک مجله پاکستانی منتشر شده و در نهایت اقبال آنها را در قالب کتابی گردآوری کرده است.
 
عارف در بخش پایانی سخنانش با اشاره به این که ایرانیان توانسته‌اند همواره دین و فرهنگشان را در کنار یکدیگر نگه دارند، گفت: اگر چه استعمار توانست با توطئه‌های بسیار زبان فارسی را که پیش از این زبان مسلط در آسیا و شبه قاره هند بود از بین ببرد اما ایرانیان توانستند در کنار پذیرش دین اسلام زبان خود را حفظ کنند و اکنون ما شاهد آثار ارزشمند بسیاری به زبان فارسی هستیم.