به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست تخصصی «آشنایی با اصول فهرستنویسی نسخههای خطی» با سخنرانی سیدمحمد طباطبائی، کارشناس نسخ خطی، عصر دوشنبه (10 شهریورماه) در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.
فهرستنگاری و سال‌ها خون‌دل خوردن
طباطبائی در این نشست گفت: فهرستنگاری نیازمند سال‌ها خون‌دل خوردن است. اساسی‌ترین مشکل این حوزه، اشتراک لفظی بین فهرستنویسی کتابداری و فهرستنگاری خطی است.
وی افزود: فهرستنگاری خطی، فعالیت بسیار حساس و دشواری است که برخی این فعالیت را در حد یک هندلیست، تنزل داده‌اند؛ اصلی‌ترین دلیل آن نیز جهل است.
این کارشناس نسخ خطی ادامه داد: نخستین قدم در فهرستنگاری خطی، کتابشناسی است. گاهی فهرست‌نگار با اثری مواجه می‌شود که سر و ته آن مشخص نیست و کارشناس مجبور است برای یافتن نام مولف از ابتدا تا انتهای اثر را مطالعه کند، تلاشی که ممکن است به نتیجه نرسد.
آشنایی با مقدمات حوزوی، لازمه فهرستنگاری
طباطبایی با بیان این مطلب که فهرست‌نگار آثار اسلامی باید بیش از پنج سال عمر خود را صرف یادگیری دروس حوزه کند، اظهار کرد: فهرست‌نگار آثار اسلامی باید به زبان عربی حوزه‌های قدیم، اصول فقه، رساله عروض و منطق آشنا و مسلط باشد. فهرست‌نگار آثار اسلامی همچنین باید با دوره مقدمات حوزه نیز آشنایی داشته باشد.
سخنران نشست «آشنایی با اصول فهرستنویسی نسخههای خطی» با تاکید بر اهمیت کتابشناسی و تسلط به زبان عربی در مقوله فهرستنگاری ادامه داد: فهرستنویسی که به کتاب آشنایی نداشته باشد، چگونه می‌تواند نسخههای خطی را بررسی و معرفی کند؟ همه ماخذ کتابشناسی ما به زبان عربی‌اند، بنابراین فهرست‌نگار باید به زبان عربی نیز مسلط باشد.
وی در ادامه با اشاره به روش تدریس عبدالحسین حائری، استاد مطرح نسخه‌شناسی، گفت: استاد حائری، به‌صورت عملی به آموزش می‌پرداخت و همیشه از ایجاد رشته نسخه‌شناسی در دانشگاه نگران بود و اعتقاد داشت، اگر پنج نسخه‌نویس مطرح بتوانند پنج نسخه‌نویس ماهر تربیت کنند، کفایت می‌کند.
کتابشناسی مهم‌تر از نسخه‌شناسی است
طباطبائی ادامه داد: فهرستنویسی، از دو بخش عمده کتابشناسی و نسخه‌شناسی تشکیل شده که کتابشناسی بسیار بااهمیت‌تر از نسخه‌شناسی است. کتابشناسی، یعنی باید موضوع علم تشخیص داده شود. کتابشناسی جان و نسخه‌شناسی کالبد است.
این نسخه‌شناس با تاکید بر اهمیت کتابشناسی در فهرستنگاری افزود: کتابشناسی مرد گود می‌خواهد. شناخت مولف به میزان آشنایی رجال نیز بستگی دارد و هرچه میزان این آشنایی بیشتر باشد، پیدا کردن مولف آسان‌تر است. سخت‌ترین مرحله فهرستنویسی، پیدا کردن مولف است.
پیدا کردن نام مولف و نام کتاب مانند شکار کردن است
وی گفت: گاهی پیدا کردن مولف، یک ماه زمان صرف می‌کند و به عبارتی، پیدا کردن نام مولف و نام کتاب مانند شکار کردن است، باید دایره جستجو را کوچک کنیم تا شاید بتوان نام مولف و کتاب را پیدا کرد.
طباطبائی در ادامه این نشست تخصصی اظهار کرد: این امکان وجود دارد که نویسنده در اثرش به آثار دیگر ارجاع داده باشد که در این‌صورت با تطبیق نسخه‌ها می‌توان به نام مولف پی برد. رمز شناسایی بسیاری از مجهولات، مقایسه است.
این کارشناس نسخ خطی ادامه داد: استاد حائری معتقد بود که در پهنه نسخ خطی اسلامی، دو ساحت بلاتکلیف، یکی مولفین بی مولَف و دیگری مولفات بی مولِف داریم. یعنی کتاب‌هایی که صاحب آن‌های مشخص نیست و مولفانی که با وجود نام آثارشان مصداق خارجی ندارند.
بسیاری از کتاب‌ها به خطا به دیگران نسبت داده شده‌اند
وی در تشریح این موضوع گفت: به‌طور قطع اگر بسیاری از کتاب‌های ناشناخته‌ای را که در کتابخانه‌های وطن اسلامی از غرب آفریقا تا ترکستان چین پراکنده است، کنار این مولفین مجهول‌المولفات بگذاریم، همپوشانی بالایی دارند. شناسایی حلقه‌های مفقوده در علممان که بسیار هستند، فقط با تلاش در شناسایی نسخههای خطی میسر است. بسیاری از کتاب‌ها به خطا به دیگران نسبت داده شده و بسیاری از آثار دزدیده شده است.
طباطبایی در ادامه افزود: فهرستنویسی شامل دو ستون تشخیص اسم کتاب و اسم مولف است و مابقی تزئینات است. اگر فردی در این دو بخش مهارت کسب کرد، یعنی در حوزه فهرستنویسی مجتهد شده است.
این کارشناس نسخ خطی در ادامه نشست با اشاره به دیگر روش‌های کتابشناسی اظهار کرد: کسی که کتاب به وی هدیه شده، می‌تواند مرجعی برای شناخت کتاب باشد. برای ماندگار شدن کتاب، اثر را به خزانه پادشاه و امرا هدیه می‌کردند. یکی از تزئینات دربار‌ها کتابخانه‌ها بود و برای ماندگاری کتاب را توشیح می‌کردند. توشیح، یعنی تهذیب کتاب به نام پادشاه.
هر آنچه درباره کتاب‌های گمنام بنویسیم، کم است
وی گفت: در بسیاری اوقات نویسنده گمنام است، یعنی زمان حیاتش مشخص نیست. هر آنچه درباره کتاب‌های گمنام بنویسیم، کم است. اما چه کسی باید تشخیص این گمنامی را بدهد؟ ذهن یک جوان که شاید نام کتاب‌هایی که می‌شناسد، از 100 اسم تجاوز نکند، ملاک نیست. ملاک ذهن کتابشناس است که با ممارست روشن می‌شود.
طباطبایی در پایان درباره مشکلات نسخه‌شناسی اظهار کرد: یکی از معضلات فهرست‌های نسخ خطی، آغاز و انجام آن است که به تشخیص هنرمندانه نیاز دارد. کارشناس، باید به اندازه‌ای مهارت داشته باشد که آغاز یک کاتب را با آغاز یک کتاب تشخیص دهد.
سه‌شنبه ۱۱ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۱:۵۲
نظر شما