به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بسیاری از رخدادهای تاریخ اسلام، تاکنون محل اختلاف بین علمای علوم نقلی و عقلی است و شاید به دلیل همین اختلاف است که تعدادی از اندیشمندان در حوزه تاریخ ناچارند برای ارائه یک پاسخ متقن به مخاطبان، به پژوهش در روایات‌ بپردازند. یکی از این موارد اختلافی، درباره اولاد ذکور حضرت سیدالشهدا امام حسین (ع) است که بر اساس آن عده‌ای بر این باورند که حضرت امام سجاد از نظر سن کوچکتر از حضرت علی‌اکبر بوده و عده‌ای هم بر این اصرار دارند که حضرت سجاد (ع) بزرگتر از حضرت «علی‌اکبر» و در واقع، «علي الاكبر» همان امام سجاد (ع) بوده است. به بهانه سالروز میلاد حضرت علی اکبر، با حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی، از محققان و اندیشمندان پرکار در حوزه تاریخ اسلام، درباره این موارد اختلاف به گفت‌وگو نشستیم. 

حضرت علی اکبر (ع) از نظر سن بزرگتر بوده یا حضرت سیدالساجدین امام سجاد (ع)؟
اين مسئله مورد اختلاف است. برخی ايشان را كوچكتر از حضرت امام زين العابدين می‌دانند، از جمله شيخ مفيد در كتاب «ارشاد» و ابن‌شهرآشوب در «المناقب» كه سن آن حضرت را به هنگام شهادت 18ـ19 سال آورده است و برخی حتی كمتر نيز ذكر كرده‌اند. اما بسياری سن آن حضرت را بيش از سن امام سجاد (ع) دانسته‌ و به همين اعتبار ايشان را «علیِّ اكبر» معرفی كرده‌اند؛ از جمله ابن‌سعد در «طبقات»، ابن‌فندق در «لباب الانساب»، طبری در «تاريخ طبری»، و ابوالفرج اصفهاني در «مقاتل الطالبيين». بر اساس این منابع سن حضرت علی‌ اکبر در هنگام شهادت 27 سال بوده است. 

البته به دلایلی می‌توان نظر دوم را نسبت به نظر اول ارجح دانست از جمله آن‌كه سال ولادت ايشان در منابع دوم، 33 هجري قمري ذکر شده است و برخی از نصوص تاريخی تصريح دارند كه ايشان در زمان خلافت عثمان ديده به جهان گشود و حال آن‌كه سال ولادت امام سجاد(ع) 38 هجري قمري و در زمان خلافت امام اميرالمؤمنين(ع) بوده است. دلیل ديگر آن‌كه در مجلس ابن‌زياد وقتی عبيدالله از حضرت سجاد، سؤال كرد: اسم تو چيست؟ حضرت در جواب فرمود: علی بن الحسين. پرسيد: مگر خداوند علی بن الحسين (ع) را نكشت؟ فرمود: برادری داشتم كه از من بزرگتر و نامش علی بود و شما او را كشتيد. اين جريان را ابوالفرج در «مقاتل الطالبيين» آورده است. 

با توجه به این‌که در روز عاشورا، پسر دیگر حضرت سیدالشهدا(ع)، علی اصغر هم حضور داشت، بنابراین باید منظور از علی اوسط، حضرت امام سجاد باشد؟
حضرت سيدالشهداء(ع) 3 پسر داشتند كه نام سه تن از آن‌ها علی ذکر شده است. وصف اكبر بدان جهت بود كه از علی ديگر متمايز شود، از اين جهت برخی امام سجاد(ع) را علي اصغر در قياس با علی‌ اكبر برادر بزرگتر شهيد ايشان معرفی كرده‌اند. البته اگر نام طفل صغير را هم علي در نظر بگيريم او علی اصغر است و امام سجاد (ع) علی اوسط، چرا كه ميان دو برادر شهيد بزرگتر و كوچكتر خويش قرار گرفته است. 

اين را هم بگويم كه در كشورهای شيعی عربی نام «علی اصغر» كمتر مطرح است و از ایشان با نام «عبدالله الرضيع» ياد می‌كنند. البته محتمل است كه هر دو باشد و مشكلی از اين جهت نيست، چرا که بنا بر اين نظر علی‌اصغر طفل 6 ماهه خواهد بود و عبدالله الرضيع، طفلی است كه در همان روز عاشورا به دنيا آمد و مقابل پدر پرپر گشت. 

روایتی به این شرح وجود دارد که: «ابوالفرج اصفهانی» از مغيره نقل کرده که روزی معاويه از اطرافيان خود پرسيد: «به نظر شما چه کسی سزاوار خلافت است؟» اطرافيان در پاسخ گفتند: «خود شما.» او گفت: «نه؛ به اعتقاد من سزاوارترين کس بر خلافت علی‌بن‌الحسين است؛ هم او که آينه‌ جدش رسول خدا و دارای صفات ممتازی چون شجاعت بنی‌هاشم و سخاوت بنی‌اميه، زيبايی چهره و فخر و فخامت ثقيف است.» نظر شما درباره این روایت چیست؟

اين گفت‌وگو را ابوالفرج اصفهانی كه خود اموی‌تبار بود اما گرايشهاي علوی داشت در كتاب «مقاتل الطالبيين» آورده و موضوع مربوط به علي اكبر شهيد كربلاست. البته اعتراف معاويه به فضل علی‌اكبر و لياقت ايشان براي خلافت و شجاعت بنی‌هاشم صحيح است. ثقيف را هم زيبا توصيف كرده است. منكر جايگاه ثقيف نيستيم و جد مادری علی‌اكبر، «عروة بن مسعود ثقفی» شخصيتی برجسته بوده است به گونه‌ای كه كفار اعتراض كردند كه چرا قرآن بر يكی از دو شخصيت ساكن در مكه و طائف یعنی به ترتیب "وليد بن مغيره" و "عروة بن مسعود" نازل نشد (به نقل از سوره زخرف، آيه 31)، اما زيبايی ایشان را به شخص رسول خدا(ص) مستند می‌دانيم كه حضرت امام حسين (ع) ايشان را شبيه‌ترين مردم به رسول خدا (ص) از جهت آفرينش، خلق و ويژگي‌های اخلاقی و گفتار دانست. امااز این موارد گذشته، صفت سخاوت در این روایت به بنی‌اميه نسبت داده شده كه شواهد تاريخی آن را تأييد نمي‌كنند.

نظر شما درباره پژوهش‌های صورت گرفته درباره حضرت علی اکبر (ع) چیست؟ آیا کتاب‌های منتشر شده کافی و علمی هستند؟
هنوز جای كار بسیاری دارد و کم کاری در این حوزه مشهود است. از بهترين تک‌نگاری‌هایی كه در اين موضوع منتشر شده كتاب «علی‌اكبر» اثر علامه عبدالرزاق مقرم است.

***
حجت‌الاسلام محمدامین پورامینی، در کربلای معلی به دنیا آمد و هم‌اکنون در حوزه علمیه قم مشغول به تدریس و پژوهش است. با قلم این محقق کتاب‌ها و پژوهش‌هایی به دو زبان فارسی و عربی در ایران و برخی از کشورهای عرب‌زبان منتشر شده است. 

‎«خورشید کربلا؛ سیمای امام حسین(ع) و نهضت حسینی در کتاب های اهل سنت»، «اربعین حسینی»، «‎کاروان امام حسین (ع) در شام و حرکت به سوى مدینه منوره»، «‎بانوى سرآمد: فاطمه زهرا (ع) در منابع اهل سنت»، «‎حجر اسماعیل در نگاه قرآن، روایات، فقه و تاریخ»، «ضیافت ابرار» و «فقه در عرصه زندگی» نام شماری از تالیفات فارسی منتشر شده به قلم پورامینی است. 

همچنین از میان تالیفات عربی پورامینی می‌توان به این موارد اشاره کرد: «‎الامام جعفر الصادق رمز الحضارة الاسلامیة»، «‎الایام الشامیة من عمر النهضة الحسینیة» و «مقتل الامام الحسین» هر سه منتشر شده در لبنان، «الاسلام دین الحیاة» منتشر شده در لایپزیک آلمان، «التثویب بین السنة و البدعة» منتشر‌شده در سوریه و «‎المروی من کتاب علی» منتشر شده در قم.