به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نمایشنامه «مفیستو برای همیشه» اقتباس آزاد تم لانوی از رمان «مفیستو؛ داستان یک پیشرفت شغلی» نوشته کلاوس مان، از نوادگان توماس مان نویسنده شهیر آلمانی و صاحب آثاری چون «کوه جادو» و «مرگ در ونیز» است. 

کلاوس مان، در راستای نگارش این اثر زندگی و شرح حال واقعی یکی از بازیگران کهنه‌کار تئاتر در آلمان با نام «گوستاو گروندگن» است. منابع تاریخی تئاتر، از گروندگن با عنوان بازیگری توانا و بی‌نظیر یاد کرده‌اند که دوست قدیمی کلاوس مان، نیز بوده است. 

«گوستاو گروندگن» که مان در رمان نام «هوفگن» را به او داده، در دوره آلمان نازی زندگی می‌کرد. برای او بازی کردن در تئاتر چیزی معادل زیستن است. ولی از آنجا که او در زمان نازی‌ها زندگی می‌کرد ناچار به پرداخت تاوانی سنگین شد. این موضوع نشان دهنده هراس از دنیایی است که ممکن است تئاتر در آن موجودیت خود را از دست بدهد. 

داستان نمایشنامه نیز درباره یک گروه تئاتر است که بعد از به قدرت رسیدن فاشیسم در حال متلاشی شدن است و بازیگر و کارگردان اصلی آن کورت کوپلر (همان گوستاو گروندگن) تلاش می‌کند تا آن را حفظ کند. کوپلر معتقد است که تئاتر کارش نمایش حقیقت است و در چنین شرایطی به خودی خود نوعی عمل و مبارزه سیاسی است، اما خفقان و فشار استبداد از یک سو و ایجاد شرایط غیر قابل تحمل برای همراهان کوپلر از سوی دیگر سبب می‌شود که راه حفظ تئاتر هر روز دشوارتر شود. 

بسیاری از دوستان و همراهان کوپلر او را سازش کار می‌دانند که تن به همکاری با دولت می‌دهد و در شرایطی که دوستانش در تبعید و زندان گرفتارند و یا کشته می‌شوند زیر بار دستورات ژنرال «هوایی» که حالا وزیر فرهنگ حکومت فاشیستی شده، می‌رود. 

در تاریخ ادبیات نمایش، بسیاری از نویسندگان، نمایشنامه‌ای را درباره تئاتر و حواشی پیرامون آن (یعنی مواردی چون چگونگی اجرا، زندگی هنرپیشه‌ها، سختی نگارش اثر و...) نوشته‌اند. این آثار همگی دیدگاهی همراه با ستایش و احترام ویژه نسبت به هنر تئاتر نوشته شده‌اند. 

این در حالی است که تئاتر هنر فاخری است که بستگی مستقیمی با فرهنگ جوامع دارد و اگر قوام گیرد، جامعه نیز به ثبات اخلاقی و فرهنگی دست پیدا می‌کند و اغلب هنرمندان این عرصه، با وجود تمام مشکلات و سختی‌ها در مسیر این هنر آن را به فعالیت توام با ثروت و مکنت در سینما ترجیح می‌دهند. 

یکی از مشهورترین این نمایشنامه‌ها «زندگی در تئاتر» نوشته دیوید ممت، نویسنده و کارگردان سرشناس آمریکایی است که با ترجمه داریوش مودبیان به فارسی منتشر شده است. «مفیستو برای همیشه» نیز از این دسته آثار است. بن‌مایه اصلی این نمایشنامه درباره موجودیت خود تئاتر است؛ یعنی این‌که در هر شرایط هنر تئاتر باید زنده بماند، حتی زمانی که فاشیت‌ها نفس کشیدن را برای همه مردم سخت کرده‌اند. در این شرایط خود عمل به صحنه بردن تئاتر (مضمون و محتوا هرچه باشد) یک کار سیاسی است. 

این اثر در سال 2007 در جشنواره معتبر تئاتر آوینیون فرانسه و همچنین جشنواره تئاتر هلند با استقبال بسیار مخاطبان روبه‌رو شد. 

محمدرضا خاکی که مترجم نمایشنامه «مفیستو برای همیشه» است، فارغ‌التحصیل مقطع دکترای تئاتر از دانشگاه سوربن فرانسه  است و هم‌اکنون به عنوان عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس به تدریس اشتغال دارد. او همچنین مسلط به دو زبان فرانسه و فارسی است و همه این‌ها سبب شده تا مخاطب با یک ترجمه روان از نمایشنامه مواجه شود. 

این ترجمه در میان بسیاری از کتاب‌هایی که در شرایط بد اقتصادی بازار نشر، با سرعت و کاهش هزینه‌های انتشار و با اشتباهات تایپی و ویراستاری بسیار، از سوی ناشران روانه کتابفروشی‌ها می‌شود، در نوع خود غنیمت است، چرا که با کمترین غلط تایپی و ویراستاری در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. 

لازم به ذکر است که رمان «مفیستو؛ داستان یک پیشرفت شغلی» نیز به تازگی با ترجمه فرزانه شجاعی آزاد، از سوی انتشارات مروارید راهی بازار کتاب شده است. مخاطبان جدی تئاتر و دانشجویان این رشته می‌توانند با خوانش هر دو اثر؛ یعنی نمایشنامه و رمان، به چگونگی و کیفیت اقتباس صورت گرفته پی ببرند و همسنجی میان رمان «مفیستو» و نمایشنامه «مفیستو برای همیشه» می‌تواند کمک شایانی برای علاقه‌مندان، نمایشنامه‌نویسان و دانشجویان تئاتر در ایران باشد. 

از سوی دیگر اقتباس سینمایی از رمان «مفیستو؛ داستان یک پیشرفت شغلی» نیز با موفقیت بسیاری روبه‌رو شد. این اقتباس که توسط ایستوان زابو صورت گرفت، موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی در سال 1981 و بهترین فیلمنامه در جشنواره کن در همین سال شد. 

دومین چاپ نمایشنامه «مفیستو برای همیشه» نوشته تم لانوی و ترجمه محمد رضا خاکی، با شمارگان هزار و 100 نسخه، 185 صفحه و بهای پنج هزار تومان از سوی نشر بیدگل روانه به چاپ رسیده است. 

مترجم، ترجمه را به «عباس جوانمرد» هنرمند و پیشکسوت تئاتر تقدیم کرده است.