به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های «سیمرغ سلیمانی» با موضوع نقد و بررسی رمان لانه کرکس‌ها، چهارشنبه ۳ دی‌ماه با حضور بهزاد دانشگر، نویسنده اثر، علیرضا مختارپور، پژوهشگر حوزه ادبیات، و به میزبانی کیوان امجدیان در خانه روزنامه‌نگاران شهر برگزار شد.

بهزاد دانشگر، نویسنده کتاب لانه کرکس‌ها، در این نشست با اشاره به چرایی انتخاب مقطع زمانی روایت گفت: این اثر به یکی از دوره‌های کمتر پرداخته‌شده از زندگی شهید حاج قاسم سلیمانی می‌پردازد؛ مقطعی که در آثار مکتوب و رسانه‌ای کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

او افزود: پس از شهادت سردار سلیمانی با خود عهد کردم اگر کاری از دستم برمی‌آید، در این مسیر انجام دهم. حدود یک تا دو ماه بعد، با پیشنهاد انتشارات درخشان برای نگارش اثری ویژه نوجوانان، این تصمیم به‌صورت جدی عملی شد. برای آغاز پژوهش به کرمان سفر کردم و با اطرافیان و افراد مطلع گفت‌وگوهای متعددی انجام دادم.

دانشگر با اشاره به دشواری‌های پژوهش درباره شخصیت حاج قاسم سلیمانی توضیح داد: در ابتدا قصد داشتم مانند بسیاری از آثار دفاع مقدس به خاطرات شناخته‌شده فرماندهان بپردازم، اما درباره حاج قاسم با ملاحظات امنیتی و شرایط خاصی روبه‌رو بودم. بخش مهمی از فعالیت‌ها و مأموریت‌های ایشان هنوز وارد فضای رسانه‌ای نشده و امکان پرداخت مستقیم داستانی به آن‌ها وجود ندارد.

او ادامه داد: در جریان پژوهش، با چند مقطع متفاوت از زندگی شهید سلیمانی مواجه شدم. دوران دفاع مقدس از نظر جنس خاطرات شباهت زیادی به روایت‌های آشنای فرماندهانی مانند شهید همت و شهید خرازی داشت و پرداخت به آن تفاوت چشمگیری با آثار پیشین ایجاد نمی‌کرد. از سوی دیگر، دوران فرماندهی در سپاه قدس نیز به دلیل محرمانه‌بودن بسیاری از رخدادها، قابلیت روایت داستانی نداشت.

این نویسنده با اشاره به انتخاب مقطع میانی زندگی سردار سلیمانی گفت: میان این دو دوره، چند سالی وجود دارد که ایشان فرماندهی عملیات‌های مهمی را در جنوب شرق کشور برعهده داشتند؛ دوره‌ای که کمتر درباره آن نوشته شده و ظرفیت بالایی برای روایت داستانی دارد.

دانشگر با تشریح شرایط تاریخی آن سال‌ها گفت: در آن مقطع، تلاش‌هایی برای ناامن‌سازی سیستان و بلوچستان و تضعیف قدرت مرکزی کشور از طریق فعال‌سازی گروه‌های شرور و تجزیه‌طلب در جریان بود. در صورت موفقیت این جریان‌ها، امکان سرایت ناامنی به استان‌های دیگر و حتی تجزیه کشور وجود داشت؛ به‌گونه‌ای که برخی معتقد بودند اگر این روند ادامه می‌یافت، ایران زودتر از سوریه با بحران تجزیه روبه‌رو می‌شد.

او افزود: با ورود حاج قاسم به این عرصه، ناامنی‌ها حتی تا اطراف کرمان نیز گسترش یافته بود. مردم نقل می‌کردند که در برخی مناطق، از ساعت سه یا چهار بعدازظهر کسی جرأت حضور در خیابان را نداشت. آتش‌سوزی، غارت و اقدامات مسلحانه در روز روشن رخ می‌داد و عملاً امکان مقابله وجود نداشت. این شرایط نباید دست‌کم گرفته شود؛ چراکه اگر حاج قاسم سلیمانی نبود، شاید امروز وضعیت کشور ما شبیه برخی کشورهای بحران‌زده منطقه بود.

نویسنده لانه کرکس‌ها با اشاره به نخستین تجربه رمان‌نویسی خود گفت: در اولین سالگرد شهادت حاج قاسم، نخستین رمانم را نوشتم؛ رمانی دوجلدی درباره ماجرای گروگان‌گیری حدود ۱۰۰ نفر از مردم ایران، از جمله ۴۰ سرباز. در این روایت، گروگان‌گیران با اطلاع از حضور سردار سلیمانی ناچار به عقب‌نشینی شده و در نهایت به سمت مرز افغانستان فرار می‌کنند و تسلیم می‌شوند.

او ادامه داد: در ادامه، عملیات‌های دیگری نیز برای مهار ناامنی‌ها انجام شد؛ از جمله عملیاتی در مرز افغانستان که به آزادی گروگان‌ها انجامید و همچنین عملیاتی در منطقه «روستین» که به سرکوب یکی از سرکردگان اصلی اشرار و ایجاد موجی از تسلیم در منطقه منجر شد.

دانشگر درباره ویژگی‌های رمان نوجوان گفت: رمان نوجوان باید ماجرا، هیجان و کنش داشته باشد. در حالی‌که در رمان بزرگسال «چگونگی» رخدادها اهمیت بیشتری دارد، نوجوان بیشتر با اتفاقات و ماجراجویی‌ها درگیر می‌شود. به همین دلیل، فضای سیستان و بلوچستان و حوادث آن بستر مناسبی برای روایت این داستان بود.

او تأکید کرد: این کتاب قرار نبود صرفاً اثری احساسی باشد. تلاش کردم در کنار نمایش اقتدار و صلابت حاج قاسم، به وجه مهربان و انسانی ایشان نیز توجه کنم؛ برای مثال، نحوه برخورد ایشان با مردم محلی پس از پایان درگیری‌ها. با این حال، تمرکز اصلی روایت بر کنش‌ها و حوادث است.

دانشگر درباره پرداخت شخصیت‌ها افزود: حاج قاسم در جلسات نظامی بسیار جدی بود، اما اگر جایی با کسی تند برخورد می‌کرد، بعداً از او عذرخواهی می‌کرد. نمی‌خواستم شخصیتی غیرواقعی بسازم، بلکه هدفم ارائه تصویری نزدیک به واقعیت بود؛ شخصیتی که مردم اقتدارش را دوست دارند.

او همچنین به محدودیت‌های پرداخت ضدقهرمان اشاره کرد و گفت: به‌دلیل حساسیت‌ها، امکان طراحی ضدقهرمان کاملاً بر اساس شخصیت‌های واقعی وجود نداشت. این افراد خانواده دارند و در همین سرزمین زندگی می‌کنند، بنابراین نام‌ها و مشخصات تغییر داده شد و تلاش کردم تصویری کاملاً سیاه از آن‌ها ارائه ندهم. بسیاری از آن‌ها ذاتاً بد نبودند و شرایط اجتماعی آن‌ها را به این مسیر کشانده بود؛ مسئله‌ای که حاج قاسم با درک آن، می‌کوشید با رفتار انسانی و محبت‌آمیز زمینه بازگشتشان را فراهم کند.

دانشگر در پایان گفت: برای نگارش این اثر به منابع اینترنتی اکتفا نکردم و پژوهش‌های میدانی گسترده‌ای انجام دادم. گفت‌وگو با شاهدان عینی و افراد مطلع نقش مهمی در شکل‌گیری روایت داشت. بازخوردها نشان می‌دهد نوجوانان ارتباط خوبی با کتاب برقرار کرده‌اند و حتی بزرگسالان نیز با آن همراه شده‌اند. نسخه ماکت کتاب پیش از چاپ به خانواده سردار سلیمانی ارائه شد و مورد استقبال آن‌ها قرار گرفت.

هشدار درباره افول ژرف‌خوانی؛ ضرورت توجه راهبردی به ادبیات نوجوان

در ادامه نشست، علیرضا مختارپور، پژوهشگر حوزه ادبیات، با اشاره به برخی آثار منتشرشده در زمینه «مطالعات خواندن» گفت: مسئله اصلی امروز صرفاً کاهش میزان مطالعه نیست، بلکه تغییر ماهیت خواندن و شیوه مواجهه مخاطب با متن در محیط‌های نوین ارتباطی است.

او افزود: پژوهش‌ها نشان می‌دهد یکی از حساس‌ترین دوره‌های سنی برای شکل‌گیری عادت مطالعه، سال‌های پایانی دوره ابتدایی، به‌ویژه حدود ۱۰ تا ۱۱ سالگی است. حتی در کشورهایی مانند آمریکا، توان خواندن و میزان مطالعه دانش‌آموزان پایه چهارم نسبت به گذشته کاهش یافته که نشان می‌دهد رفاه اقتصادی لزوماً به افزایش مطالعه منجر نمی‌شود.

مختارپور با اشاره به مفهوم «ژرف‌خوانی» تصریح کرد: مطالعات نشان می‌دهد خواندن عمیق در کتاب چاپی با خواندن پراکنده در فضای دیجیتال تفاوت اساسی دارد. فضای مجازی تمرکز را کاهش می‌دهد و مانع درگیرشدن کامل ذهن با متن می‌شود. این مسئله حتی در کتاب‌های صوتی نیز تا حدی وجود دارد، چراکه در متن مکتوب امکان مکث، بازگشت و تأمل دوباره فراهم است.

او با تأکید بر اهمیت ادبیات نوجوان گفت: اگر ژرف‌خوانی را عاملی تعیین‌کننده در رشد فکری بدانیم، باید توجه جدی‌تری به ادبیات نوجوان داشته باشیم؛ گروه سنی‌ای که سال‌ها میان کودک و بزرگسال نادیده گرفته شده است.

این پژوهشگر با اشاره به جمعیت حدود ۱۵ میلیون نفری دانش‌آموزان کشور افزود: حتی اگر درصد اندکی از این جمعیت به مطالعه علاقه‌مند باشند، با طیف گسترده‌ای از مخاطبان بالقوه روبه‌رو هستیم. ازاین‌رو، تقویت ادبیات نوجوان، به‌ویژه داستان، اقدامی راهبردی است؛ چراکه خواندن داستان‌های خوب، مهارت فهم سایر متون را نیز ارتقا می‌دهد.

مختارپور در پایان با تأکید بر ضرورت مخاطب‌شناسی گفت: تولید کتاب برای نوجوانان تنها آغاز راه است. پژوهش، شناخت مخاطب، انتخاب زبان مناسب و ارزیابی بازخورد پس از انتشار، حلقه‌های ضروری در زنجیره تولید یک اثر موفق برای این گروه سنی محسوب می‌شوند.