به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتابخانه در درازنای تاریخ به عنوان یک نهاد اجتماعی و فرهنگی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. در سراسر تاریخ فرهنگ ایران، گونه‌های مختلفی از کتابخانه‌ها شکل گرفتند که کتابخانه‌های خصوصی سلطنتی یکی از مهم‌ترین و پربارترین آن‌ها به‌شمار می‌روند. این کتابخانه‌ها گنجینه‌ای غنی از نسخ خطی، سفرنامه‌ها، اطلس‌ها و دایره‌المعارف‌ها را دربردارند.

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در سال 1355 توسط فرح دیبا، همسر محمدرضا پهلوی در قسمت شمال شرقی کاخ نیاوران، همجوار با محل سکونت خاندان پهلوی، در دو طبقه و یک زیرزمین احداث شد. معماری کتابخانه توسط شرکت فرمان فرماییان و طراحی زیرکانه شیشه و آینه توسط یک هنرمند آمریکایی به نام charles sevigny انجام گرفت اما با توجه به این‌که کتابخانه برای استفاده شخصی در نظر گرفته شده، به بسیاری از استانداردهای کتابخانه‌ای توجه نشده است.

کوچکترین کتاب این مجموعه از نظر قطع، قرآنی است به قطع 8×5 سانتی‌متر و بزرگترین آن اطلسی است به زبان لاتین و در قطع 82×57 سانتی‌متر. قدیمی‌ترین اثر در مجموعه غیر فارسی کتابی است که توسط JOSEPHUS FLAVIUS درباره تاریخ قوم یهود در سال 1609 میلادی به زبان لاتین در پاریس به چاپ رسیده است. قدیمی‌ترین کتاب فارسی، دیوان حافظ به شرح سوری است که به ناصرالدین شاه قاجار اهدا شده است. این کتاب در سال 1252 شمسی (1873 میلادی) در لایپزیک منتشر شده است.

پروانه احمدی، مسوول موزه کتابخانه سلطنتی کاخ نیاوران به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: کتابخانه سلطنتی شامل 23 هزار جلد کتاب چاپی و حدود 16 هزار عنوان مشتمل بر آثار فارسی، دربردارنده تالیفات فرهنگی، ادبی و اجتماعی و آثار خارجی نظیر دایره‌المعارف‌ها، باستانشناسی و منابع تمدن و هنر ملل است. در واقع، بیشتر کتاب‌ها در حوزه تاریخ و هنر و به سه زبان فرانسه، فارسی و انگلیسی وجود دارد. نسخه‌های خطی از کاتبانی چون، میرعلی هروی، احمد نیریزی، زین‌العابدین حسنی، محمد اصفهانی و وصال شیرازی از دیگر آثار نفیس کتابخانه به شمار می‌روند. 

وی افزود: یکی از ویژگی‌های برجسته این کتابخانه وجود کتاب‌های اهدایی است که از سوی سران کشورها و نویسندگان بزرگ و نام آشنا به کتابخانه سلطنتی کاخ نیاوران اهدا شده است. از این افراد می‌توان به جواهر لعل نهرو، جان اف کندی، والت دیزنی، گریشمن، پروین اعتصامی و منوچهر آتشی اشاره کرد. از دیگر ویژگی‌های کتابخانه وجود چاپ‌های نخست بسیاری از سفرنامه‌های معتبر خارجیان به ایران و آسیاست. همچنین وجود مجموعه‌های کاملی از آثار تعدادی از نویسندگان فرانسوی قرن 18 و 19 میلادی که در زمان حیات آن‌ها به چاپ رسیده بر اهمیت و ارزش کتابخانه افزوده است. 

احمدی ادامه داد: اکثر کتاب‌های چاپی کتابخانه سلطنتی به دلیل صحافی‌های هنرمندانه و نفیس و همچنین نحوه بسته‌بندی می‌توانند مانند یک شیء هنری بیننده را مجذوب کنند. کتاب‌هایی که در جعبه‌های چرمی منقش، چوبی معقرکاری شده، فلزکاری شده و منبت قرار دارند از این قبیل‌اند.

مسوول موزه کتابخانه سلطنتی کاخ نیاوران درباره چگونگی استفاده از خدمات کتابخانه گفت: با توجه به این‌که اکثر کتاب‌های موجود در کتابخانه، نفیس و چاپ سنگی‌اند و افراد سرشناس آن‌ها را امضا کرده‌اند، امکان در اختیار قرار دادن آن‌ها به افراد وجود ندارد و در حال حاضر، کتابخانه تنها جنبه بازدید دارد اما قرار بر این است در آینده، امکان استفاده از کتاب‌های کتابخانه به صورت مجازی فراهم شود. 

وی افزود: ساماندهی کتاب‌های چاپی کتابخانه اختصاصی در سال 1381 توسط یک تیم متخصص به طور کامل شناسایی و طبقه‌بندی شد. فهرست‌نویسی انجام شده به روش LC مطابق با استانداردهای کتابخانه کنگره آمریکا انجام گرفته است. در واقع در بدو تأسیس کتابخانه کتاب‌های موجود توسط کتابداری که در این واحد فعالیت داشته به روش دیویی در حال انجام بوده است که پس از پیروزی انقلاب ادامه کار متوقف ماند. عملیات فهرست‌نویسی به مدت دو سال شامل فهرست‌نویسی، لیبل‌گذاری، انتفال اطلاعات به نرم‌افزار اطلاعاتی رایانه‌ای در دو پایگاه فارسی و لاتین با قابلیت‌های جست‌وجو و تهیه برگه‌دان دستی براساس عناوین کتاب انجـام شده است.