به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سومین و آخرین نشست از سلسله نشست‌های «بازنمایی فضاهای شهری در هنر و ادبیات» با رویکرد اسطوره‌شناسی عصر پنجشنبه 4 آبان 1391 با سخنرانی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، بهمن نامورمطلق و دبیر نشست مهرداد احمدیان در تالار امیرخانی خانه هنرمندان برگزار شد.

موضوع سخنرانی اسماعیل‌پور در این نشست «شهرهای اساطیری بر اساس متون مقدس» بود. او گفت: بر اساس متون مقدس شهر در ابتدا مقوله‌ای آسمانی و اساطیری بود و بعدها زمینی شد. به عنوان مثال شهرهای کنگ‌دژ و سیاوش‌گرد در متون مقدس شهرهای آسمانی بودند. 

وی افزود: تقدس مکان در اساطیر ایران در البرز و دماوند قابل مشاهده است. این دو مرکز جهان هستند. اصولا محور کیهان از دماوند می‌گذرد. در متون اساطیری و مذهبی عبری نیز کوه سینا یا طور سینا بن‌مایه‌ای اساطیری دارد. شهر نینوا هم نمود آسمانی و صور فلکی دارد. تخت‌جمشید، دریای کیانسه و بیت‌المقدس نیز در متون به عنوان مکان‌های اساطیری معرفی شده‌اند. 

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به کلام متون مقدس و کتاب‌های آسمانی درباره شهرهای اساطیری، گفت: متون مقدس به نکته ظریفی درباره شهرهای اساطیری اشاره کرده‌اند و آن این است که شهرهای اساطیری محل تلاقی آسمان و زمین هستند. معابدی که در این شهرها ساخته می‌شد محور شهر بوده و باید در مرکز شهر ساخته می‌شده است. 

اسماعیل‌پور گفت: گنبد مساجد نیز محل تلاقی زمین و آسمان است. شهرهای نینوا و آشور نیز صورفلکی دارند. کتیبه‌ای به خط میخی وجود دارد که صورفلکی این دو شهر را کشیده است. شهرهای کهن ابتدا برای ایزدان و خدایان بوده و در ادامه مردمان هم اجازه پیدا کرده‌اند تا وارد شهرها شوند. 

این مترجم و پژوهشگر کتاب‌های پژوهشی و متون کهن اساطیری در ادامه با اشاره به ایزدان معمار در اسطوره‌ها گفت: در متون اساطیری نام ایزدان معمار آمده است. به عنوان مثال هفائیستوس در یونان ایزد شهرساز و صنعتگر است. در اساطیر مانوی نیزنام ایزدی به نام «بام ایزد» آمده که صنعتی دارد به نام رازیگری. 

وی افزود: در متون مانوی راز به معنی ساختن است و رازیگر یعنی معمار و بنا. وظیفه این ایزد ساختن «بهشت نو» بوده است. همچنین آرمانشهر هم یک شهر انتزاعی و اساطیری است و نموداری است از شهر مینوی و غیرمادی که در ایده افلاطونی نمود یافته است. 

اسماعیل‌پور در ادامه با اشاره به دیگر وجوه شهرهای اساطیری در متون مقدس گفت: در متون اساطیری آمده که شهرهای اساطیری «عقد زمین و آسمان» است، یعنی یگانگی و یکی شدن زمین و آسمان. در متون باستانی ایران «کنگدژ» نام شهری است که در آسمان ساخته شد. سیاوش هنگام زندگی در توران این شهر آسمانی را در آسمان می‌سازد. بنا به نظر مرحوم مهرداد بهار، کیخسرو شهر آسمانی سیاوش را به زمین فرود می‌آورد و نام‌اش را سیاوش‌گرد می‌گذارد. 

اسماعیل‌پور گفت: سیاوش‌گرد نمونه زمینی شده کنگدژ است. در کتاب بندهشن آمده است که کیخسرو وقتی سیاوش‌گرد را به زمین می‌آورد برای این‌که این شهر دوباره به آسمان بازنگردد، با میخ و طناب آن‌را به زمین محکم می‌کند. 

وي در پایان سخنرانی خود شعر «پشت دریاها»ی سهراب سپهری را برای حاضران خواند و گفت که شهری که بنا به نظر سپهری پشت دریاهاست نمونه‌ای از شهر اساطیری در دوران مدرن است و همه مولفه‌های شهرهای اساطیری را دارد. 

مهرداد احمدیان در ادامه اين نشست گفت: این‌که بتوان متون روایی، اساطیری و حماسی را به فضاها، مکان‌ها و بناهای تاریخی مرتبط کرد، یکی از معضلات آکادمیکی تاریخ هنر است. ارتباط متون اساطیری با بناهای ملموس مشکل‌زاست. 

وی افزود: بناهای آرکائیک را می‌توان با متون آرکائیک مربوط کرد. در ادامه دوران‌های تاریخی بناهای historic است که می‌توانند ارتباطی با متون epic داشته باشند. برای ارتباط بین متون اسطوره‌ای با بناهای «اینجایی» و اکنونی یا تاریخی باید تثبیت تاریخی اتفاق بیفتد و برای این کار باید اِلِمان‌های تاریخی معماری را بررسی کرد. 

اسطوره‌ها در دل متن‌ها شکل گرفته‌اند 

نامورمطلق، معاون پژوهشی خانه هنرمندان سخنرانی خود در موضوع «شهر و اسطوره پردازی، بررسی اسطوره‌های شهر تهران با رویکرد اسطوره سنجی» را با انواع ارتباط بین شهر و اسطوره شروع کرد. 

وي گفت: سه نوع ارتباط می‌توان میان شهر و اسطوره پیدا کرد، «شهرهای اسطوره‌ای»، «اسطوره‌های شهری» و «مطالعه اسطوره شناسانه شهر». 

نامور مطلق افزود: شهرهای اسطوره‌ای دو مورد هستند؛ شهرهایی که محقق شده‌اند و یا شهرهایی که در متون باقی مانده‌اند. در مواردی شهرها هستند که اسطوره‌ها را می‌سازند. مطالعه اسطوره شناسانه شهر هم یک امکان قوی و یک روش مناسب برای مطالعات آکادمیک به دست می‌دهد. 

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به این نکته که چه مقوله‌هایی باعث شکل‌گیری اسطوره‌ها می‌شود، گفت: در تاریخ ما شاهد بوده‌ایم که اساطیر در دل متن‌ها ساخته شده‌ و شکل گرفته‌اند. همه شاخه‌های مختلف علوم چون فلسفه، تئولوژی و دیگر شاخه‌های علوم انسانی برای خود تعریفی از اسطوره به دست داده‌اند. 

وي در ادامه با اشاره به این نکته که در سخنرانی خود به دو تعریف اسطوره شناسی، تکیه کرده است، یکی اسطوره‌شناسانه مردم شناسانه که «ژیلبر دوران» مطرح می‌کند و دیگری اسطوره‌شناسی ساختارگرایانه است که سردمدار آن «لوی استروس» و «لوران بارت» هستند. 

نامورمطلق گفت: بر اساس کلام بارت و لوی استروس، من بیان می‌کنم که شهر همانند شاهنامه و نقاشی‌های باستان یک متن است و می‌تواند اسطوره بسازد. شهر زمان قابل مطالعه است که تبدیل به یک متن نظام‌مند و قانون‌مدار شود. اگر در ادبیات هم نظمی وجود نداشته باشد، قابل مطالعه و نقد نیست. 

وی افزود: در شهر بیش از آن‌که عناصر مهم باشد مثل دیگر متن‌ها رابطه بین عناصر مهم است. جالب است که شهر یک متن بسیار پیچیده و چند رسانه‌ای و چند بیانی است. اگر شاهنامه فقط دارای نظامی کلامی است شهر هم نظام کلامی دارد هم نظام تصویری و هم نظام شهری. 

نویسنده کتاب «درآمدی بر بینامتنیت» در ادامه با اشاره به این‌که هر متنی به نام نیاز دارد و شهر هم از این قاعده مستثنی نیست، گفت: نامگذاری شهرها، خیابان‌ها یا محلات یک نظام زبانی است که شهر بر اساس آن سخن می‌گوید. اسطوره یعنی الگوهای تکرار شونده، زمانی‌که اسطوره‌ها تکرار و تکثیر شوند، زنده هستند و اسطوره‌ها در شهر بر اساس این نام‌ها تکرار می‌شوند. 

سومین و آخرین نشست از سلسله نشست‌های تکمیلی «بازنمایی فضاهای شهری در هنر و ادبیات» با رویکرد اسطوره شناسی عصر پنجشنبه 4 آبان ماه با سخنرانی ابوالقاسم اسماعیل‌پور و بهمن نامورمطلق و با دبیری مهرداد احمدیان در خانه هنرمندان برگزار شد.