به گزارش خبرگزاری كتاب ايران(ايبنا)، به نقل از ستاد خبری سرای اهل قلم بیست و پنجمین نمایشگاه بين‌المللي کتاب تهران، اين نشست با حضور «اكرم مسعودی» مؤلف كتاب، «فريبا افكاری»، منتقد، «مجيد جليسی»، منتقد و «علی اوجبی»، معاون فرهنگی خانه كتاب به عنوان اداره كننده نشست و منتقد برگزار شد.

در ابتدای اين نشست، علی اوجبی ضمن تأكيد بر مساله نقد كتاب و اين‌كه در چهارمين سال برگزاری نشست‌های غرفه «ديدار» سرای اهل قلم، نقدهای بسيار جدی به كتاب‌ها وارد شده، پرسش‌هايی را به منظور آغاز بحث مطرح كرد كه مربوط به چرايی تأليف اين كتاب توسط «اكرم مسعودی» و ميزان تسلط وی به زبان عربی بود.

اكرم مسعودی (نويسنده كتاب) كه پيش از اين در حوزه فهرست‌نگاری كتاب‌های چاپ سنگی فعاليت جدی داشته، تأليف اين كتاب را پيشنهادی از سوی كتابخانه وزارت امور خارجه به وی برای فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی عربی موجود در اين كتابخانه عنوان كرد و افزود: تعدادی از اين نسخه‌ها از سوی كشورهای ديگر به وزارت خارجه اهدا شده و تعدادی ديگر، از سفارتخانه‌ها تهيه شده‌اند و اغلب آن‌ها مربوط به قرون 7 تا 11 هجری می‌شوند.

وی با بيان اين‌كه اگرچه بر زبان عربي تسلط كامل ندارم ولی با آن بيگانه نيستم؛ درباره روش كارش در تأليف اين كتاب افزود: با توجه به فعاليت‌های پيشينم در اين زمينه و اطلاعاتی كه در عرصه كتابداری دارم، روش كارم را بر اساس آخرين کتاب مرحوم افشار با عنوان «فهرست وين» تنظيم كرده‌ام. البته شيوه استاد افشار به صورت موضوعی است ولی اين كتاب بر اساس شماره ثبتی كتابخانه كه نسخه‌ها در آن قرار دارند تنظيم شده است.

مسعودی درباره مشخصات اين كتاب گفت: اين كتاب بر اساس عنوان نسخه خطی، نام نويسنده، موضوع نسخه خطی، نام اشخاص ذكر شده در نسخه خطی، مكان‌هايی كه اين نسخه‌ها نوشته شده‌اند و موارد ديگر، تأليف شده است.

وی با اشاره به تفاوت موجود در شرق و غرب درباره تنظيم فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی تأكيد كرد: نسخه‌های خطی شرقی به خاطر تاريخ علم در شرق و ديرينه آن، جايگاه ويژه‌ای دارند و شيوه فهرست‌نگاری آن‌ها هم متفاوت است. بنابر اين، ما نبايد سبك تأليف خود را به ويژه در تنظيم اين نسخه‌های خطی، غربی كنيم. بر همين اساس و بر خلاف تنظيم فهرست‌نگاری غربی، در اين كتاب حوزه نسخه‌شناسی و كتاب‌شناسی از هم تفكيك شده و در میانه كتابشناسی به نسخه‌شناسی پرداخته نشده است.

در ادامه اين نشست «فريبا افكاری» ضمن تشكر از تلاش نويسنده در تأليف اين كتاب، به دو سؤال اصلی اشاره كرد: يكی آن‌كه چرا اين كتاب بر اساس موضوع دسته‌بندی نشده و ديگر آن‌كه ما در اين كتاب به نسخه‌های خطی غير عربی نظير تركی برخورد می‌كنيم، در حالی كه اين كتاب، نسخه‌های خطی عربی را فهرست‌نگاری كرده است!

پاسخ نويسنده در اين‌باره، دو مطلب اساسی را دربرگرفت؛ يكی زمان و ديگری اشكال كتابخانه در ثبت كتاب‌ها. وی در اين‌باره توضيح داد: با توجه به محدوديت زمان برای چاپ اين فهرست، امكان مانور بيشتری بر مطالب درج شده در اين كتاب وجود نداشت و اگر می‌خواستم اين فهرست را بر اساس موضوع تنظيم كنم، زمان بسياری لازم بود. ديگر آن‌كه وجود نسخه‌های خطی غير عربی در ميان نسخه‌های عربی، مربوط به كتابدار كتابخانه است كه بين نسخه‌های عربی نسخه‌های تركی و كردی يا فارسی را هم جای داده است اما تعداد آن‌ها كمتر از 10 نسخه است و آسيبی به كتاب وارد نمی‌كند.

در ادامه، مجيد جليسی با بيان اين‌كه ورود به عرصه فهرست‌نگاری كتاب‌های خطی، آن هم در كتابخانه وزارت خارجه شايان تقدير است، دو نكته اساسی را درباره اين كتاب مطرح كرد؛نخست مساله «زمان» و اين‌كه سرعت، آفت فهرست‌نگاری است. دوم تخصصی بودن كتاب درباره نسخه‌های خطی به زبان عربي. 

وی در ادامه، ضمن پرداختن به اشكالاتی درباره اين كتاب بر پايه اين دو محور، افزود: با توجه به آن‌كه آثار خطی یک کتابخانه، در بيشتر اوقات، بيش از يك‌بار فهرست‌نگاری نمی‌شوند، نخستين فهرست‌نگاری از منابع يك كتابخانه می‌تواند ده‌ها سال به عنوان منبع مورد استفاده پژوهشگران قرار گيرد و اين بسيار حساس است. بنابراين، اگر بخواهيم منابع خطی موجود در كتابخانه وزارت خارجه با قدمت چند دهه را در چند ماه فهرست‌نگاری كنيم، نتيجه مطلوبی به دست نخواهيم آورد.

جليسي اظهار داشت: مؤلف اين كتاب بايد به زبان عربی تسلط كامل داشته باشد و وجود اشكالاتی در عناوين كتاب و موارد ديگر را ناشی از تسلط نداشتن نويسنده به اين زبان دانست. 

وی تأكيد كرد:مسلط  نبودن مؤلف به زبان و ادبيات عربی و حتی تسلط نداشتن به برخی موضوع ها در زبان عربی (مانند فقه اهل سنت كه نسخه‌های زيادی از اين كتاب به آن اختصاص دارد) ضعف اصلی اين كتاب است.

جلیسی در ادامه افزود: مطمئناً «فهرست نسخه‌های خطی عربی» در کشورهای عربی مورد توجه قرار می‌گیرد و بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب هم با این کتاب روبه‌رو خواهند شد. ضعف‌هایی اگرچه به ظاهر کوچک اما مهم، نظیر اشکالات در ویراستاری عربی کتاب و رعایت نشدن استانداردهای لازم، از جمله ضعف‌هایی اند که می‌توانند برای مخاطب عرب‌زبان ناخوشایند باشند.

مجيد جلیسی در پایان سخنانش با اشاره به این‌که ناشران چندان هزینه‌ای برای تألیف فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی نمی‌کنند، آینده فهرست‌نویسی را آینده‌ای مبهم دانست و تأکید کرد: اهمیت لازم به فهرست‌نویسی داده نمی‌شود و این بر نسل جوانی که خواهان قدم گذاشتن در این عرصه است، تأثیری منفی دارد.

علی اوجبی هم در پایان، ضمن تشکر از مؤلف و دو منتقد دیگر که در این نشست شرکت داشتند، از کار گروهی یاد کرد و افزود: باید در فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی به سمت کار گروهی و تعامل پیش برویم. این پیشنهاد اوجبی مورد توافق دیگر مهمانان نشست هم قرار گرفت و شیوه کار گروهی را در شرایط فقدان موضوع‌ محوری و تخصص‌گرایی، بهترین راه برای کاهش ضعف‌های فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی دانستند.

کتاب «فهرست نسخه‌های خطی عربی کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه» نوشته اکرم مسعودی، برای نخستین بار در سال 90 از سوی مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه منتشر شد. 

بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 23 اردیبشهت‌ماه ادامه دارد.