به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) به نقل از ستاد خبري سراي اهل قلم بيست و پنجمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران، نشست «اشتراك‌گذاري ملي منابع خطي ديجيتال» با حضور عبدالحسين طالعي، ناصر گلباز،تهیه کننده بانک اطلاعات نسخه‌های خطی آقابزرگ، سهراب يكه‌زارع مدیر بخش خطّی کتابخانه مجلس شورای اسلامی و حبيب‌الله عظيمي معاون سازمان اسناد و كتابخانه ملي عصر امروز( 13 ارديبهشت) در سراي كارنامه نشر نمايشگاه كتاب برگزار شد.

در ابتداي اين نشست طالعي با اشاره به تعريف نسخه‌هاي خطي گفت: اين كتاب‌ها منابع تجديدناپذيري هستند كه سرمايه گذشته ماست و برعكس كتاب‌هاي چاپي و مقالات علمي و پژوهشي قابل تجديد نيست.

وي در ادامه با اشاره به اينكه اشتراك‌گذاري منابع ديجيتال داراي مشكلاتي است اضافه كرد: برخي معتقدند اشتراك‌گذاري منابع خطي موجب از بين‌رفتن قداست اين كتاب‌ها مي‌شود اما برخي ديگر معتقدند كه اين كار به اشتراك اطلاعات و اشاعه آن كمك مي‌كند.

عظيمي، معاون سازمان اسناد و كتابخانه‌ ملي در ادامه اين نشست درباره جايگاه اشاعه اطلاعات در ميان اهداف كتابخانه‌ها گفت: در توليد دانش، منابع اطلاعاتي جايگاه خاصي دارد و جمع‌آوري منابع به عنوان آثار انديشمندان و ذخيره‌سازي و نگهداري آن‌ها همواره براي كتابخانه‌ها با اهميت است.

وي افزود: تمام اين اقدامات براي اشاعه اطلاعات انجام مي‌گيرد؛ در چرخه دانش كار از توليدكنندگان اطلاعات آغاز و به محققان كه اطلاعات را بازيابي مي‌كنند ختم مي‌شود. در اين چرخه هدف اين است كه به عقب برنگرديم و با توجه به گذشته همواره اين چرخه پيشرفت داشته و تكامل يابد.

عظيمي تصريح كرد: اهداف عمده از جمع‌آوري منابع كتابخانه‌اي اشاعه اطلاعات و سهولت دسترسي محققان به آن است تا از اين طريق چرخه گسترش و پيشرفت داشته باشد.

گلباز ديگر سخنران اين نشست نيز درباره چالش‌هاي به اشتراك‌گذاري اطلاعات گفت: نسخه‌هاي خطي في‌النفسه مي‌توانند يك شي موزه‌اي باشند و سندي براي مدنيت و هويت ما به شمار آيند. بنابراين حفظ و نگهداري آن‌ها داراي اهميت است.

وي ادامه داد: ما مي‌توانيم از دو منظر به نسخه‌هاي خطي نگاه كنيم؛ رويكرد اول اين است كه از اين نسخه‌ها نگهداري شود و رويكرد دوم دسترسي پژوهشگران به محتواي نسخه‌هاي خطي است.

اين پژوهشگر نسخه‌هاي خطي تصريح كرد: اشتراك‌گذاري نسخه‌هاي خطي نيازمند زمينه‌سازي مقدماتي است و در ابتدا بايد درباره نسخه‌هاي خطي موجود اطلاع‌رساني كرد. ‌اكنون ما در اين زمينه كشور مدرني هستيم و بانك اطلاعاتي نسخه‌هاي خطي ايران يكي از بزرگ‌ترين پايگاه‌هاي اطلاعاتي در اين باره است.

وي افزود: بايد با كشورهايي مانند تركيه و سوريه كه مجموعه‌هاي نسخ خطي خوبي دارند ارتباط داشته باشيم. اين موضوع نيز نيازمند هماهنگي است و در ابتدا بايد نسخه‌هاي خطي شناسايي، فهرست‌نويسي و ديجيتال شود.

گلباز با اشاره به اين كه نسخه‌هاي خطي در ايران در معرض بلاياي طبيعي هستند تصريح كرد: ديجيتال‌سازي اين منابع موجب صيانت هرچه بيشتر آنها از بلاياي طبيعي چون زلزله مي‌شود.

يكه‌زارع در بخش ديگري از اين نشست درباره انگيزه كتابخانه مجلس از به اشتراك‌گذاري نسخه‌هاي خطي و منابع ديجيتال گفت: هدف هر كتابخانه ارايه اطلاعات مراجعه‌كنندگان است اما متأسفانه ما كتابخانه‌هايي داريم كه قصد ارايه اطلاعات را ندارند و با اين ديدگاه به اشتراك‌گذاري منابع نيز دچار مشكل مي‌شود.

وي ادامه داد: بخش نسخ خطي كتابخانه مجلس از 40 سال گذشته كار تصويربرداري و ديجيتال‌سازي نسخ خطي را با تكنولوژي قديم (ميكروفيلم) در دستور كار خود داشته است. اما از زمان رياست دكتر جعفريان ديجيتال‌سازي آثار با سرعت و به صورت مدرن ادامه يافته و ‌اكنون 23هزار و 500 نسخه خطي در كتابخانه مجلس اسكن شده كه در نوع خود يك ركورد جهاني است.

مدیر بخش خطّی کتابخانه مجلس شورای اسلامی اضافه كرد: ‌اكنون چنانچه فردي صلاحيت استفاده از نسخ خطي را داشته باشد مي‌تواند از منبع اسكن‌شده آن در كتابخانه مجلس استفاده كند. از سوي ديگر ديجيتال‌سازي منابع موجب نگهداري آن در برابر بلايايي چون زلزله مي‌شود.

يكه‌زارع با بيان اينكه ‌اكنون تصاوير ديجيتال نسخ خطي به سايت كتابخانه مجلس اضافه مي‌شود گفت: ما با كتابخانه‌هاي ديگري نيز در ارتباط هستيم و با مبادله كتاب‌ها نسخه ديجيتالي آنها را در اختيار مراجعه‌كنندگان قرار مي‌دهيم.

اين كارشناس نسخه‌هاي خطي همچنين درباره بيشترين اقبال مراجعه‌كنندگان از نسخه‌هاي خطي گفت: هم‌اكنون بيشترين منابع استفاده شده از سوي مخاطبان به متون ادبياتي، فقه، حقوق اسلامي و پزشكي برمي‌گردد.

در بخش ديگري از اين نشست كارشناسان حاضر درباره مقايسه تجربه‌هاي صورت گرفته در به اشتراك‌گذاري منابع ديجيتال با ساير كشورها سخناني را ارايه كردند.

عظيمي در اين باره گفت: قبل از به اشتراك‌گذاري منابع خطي بايد اطلاعات كتابشناختي را جمع‌آوري كرد و در اين زمينه كشورمان بسيار خوب عمل كرده است؛ دو كار بسيار بزرگ در اين حوزه صورت گرفته است؛ تجميع اطلاعات كتابشناختي نسخ خطي در سايت آقابزرگ تهراني و تأليف يك دوره 40 جلدي از فهرستگان نسخ خطي كه توسط كتابخانه ملي صورت گرفته است. اكنون 5 جلد از اين مجموعه در نمايشگاه كتاب ارايه شده است.

وي با اشاره به تأسيس درگاه كنسرسيوم محتواي ملي نيز گفت: راه‌اندازي اين درگاه به اشتراك‌گذاري منابع ديجيتال كمك بسياري كرده و 11 مركز كتابخانه‌اي در اين درگاه اطلاعات خود را وارد كرده‌اند. كتابخانه مجلس 33 هزار نسخه خطي، كتابخانه ملي 11 هزار نسخه خطي، بنياد دايرة‌المعارف اسلامي 6500 نسخه خطي و سايت تبيان 82 هزار شي ديجيتال را در اين درگاه به اشتراك گذاشته‌اند.

گلباز در ادامه اين نشست با انتقاد از ناهماهنگي در يكپارچه‌سازي اطلاعات در ايران گفت: متأسفانه كارهاي گروهي در ايران به كندي پيش مي‌روند اما قادر نيستيم  اطلاعات خود را با سرعت يكپارچه‌سازي كنيم. كشور تركيه در ابتدا در زمينه ديجيتال‌‌سازي نسخ خطي از ما عقب بود اما با يك مديريت متمركز تمام نسخ خطي موجود در كتابخانه‌هاي كشورشان را به كتابخانه سليمانيه منتقل كردند و به سرعت آنها را ديجيتال كردند. اكنون تركيه در اين زمينه از ما جلوتر است و اين به دليل هماهنگي آنهاست.

اين كارشناس نسخه‌هاي خطي بر رفع موانع حقوقي و قانوني در ديجيتال سازي نسخ خطي تأكيد كرد و گفت: بايد نسخه‌هاي خطي كه وقف شدند رفع قانوني شده و بتوان آنها را ديجيتال كرد.

وي بر مديريت واحد در اين حوزه تأكيد كرد و گفت: انقلابي كه در كتابخانه مجلس اتفاق افتاده به دليل يك مديريت واحد است. بايد منابع را هرچه سريعتر ديجيتال سازي كرد چرا كه فهرست‌نويسي و به اشتراك‌گذاري آن كاري زمانبر است.

گلباز در ادامه سخنانش اضافه كرد: هر لحظه كه منبعي ديجيتالي شود مي‌تواند در اختيار مراجعه‌كننده قرار گيرد و اين بستگي به نظر و لطف مسوولان يك كتابخانه دارد!

يكه‌زارع در بخش پاياني سخنان خود با اشاره به تجربه كشور عربستان در ديجيتال‌سازي منابع گفت: اين كشور به همراه كتابخانه‌هاي آمريكا، كانادا و كتابخانه ديجيتال افغانستان نسخه‌هاي غيرنفيس خود را ديجيتال كردند در حالي كه ما نسخه‌هاي خطي نفيس‌مان را نيز ديجيتالي كرده و به اشتراك گذاشته‌ايم. 

در بخش پاياني اين نشست نيز به سوالات حاضران پاسخ داده شد.