به گزارش خبرگزاري کتاب ايران(ايبنا)، مثنوي مولانا جلال‌الدين بلخي، به سان دريايي است كه علوم و معارف گوناگون انساني در آن موج مي‌زند و نشان دادن ردپاي اين دانش‌ها براي هر خواننده‌اي جذاب است. اثر حاضر، در هشت فصل به اين امر اهتمام مي‌ورزد.

سخن گفتن و نوشتن درباره اثري كه از بهترين دستاوردهاي فكري بشر است، كار آساني نيست، به ويژه آن كه موضوع اين پژوهش تقريبا بخش اعظمي از منظومه فكري مولوي را دربرمي‌گيرد. هر بخش اين نوشته مي‌تواند موضوع چندين جلد كتاب باشد كه به ناچار با توجه به محدوديت حجم كتاب، به ذكر اجمالي از ديدگاه‌هاي مولوي راجع به هر علم بسنده شده است. 

مولوي در مثنوي درصدد اثبات اصالت عالم غيب است و هرچه در منظومه فكري او مي‌گنجد، بايد به اين هدف رهنمون شود. او ارتباط خداوند، انسان و جهان را در مثنوي ارزيابي و تحليل مي‌كند و تاثير خداوند بر انسان و جهان و رجوع انسان و جهان به خداوند و چگونگي اين راه و پيمودن آن و به سلامت گذشتن از عقبه‌هاي دنيوي و مادي و هواهاي نفساني و طريق وصول به ساحت غيب الهي طرح مي‌شود و هر يك از اين علوم هشت‌گانه بايد انسان را در اين مسير ياري دهند و او را به اين مقصود برسانند.

در منظومه فكري مولوي، تفسير قرآن و مباحث مرتبط با آن اهميت خاصي دارد. او بيش از 100 سوره و 900 آيه را به اشاره يا به تفصيل و تفسير و تاويل مدنظر داشته است. بهره‌گيري از قرآن با اين حجم وسيع در كمتر اثر ادبي‌اي سابقه دارد. استفاده مولوي از اين آيات، فقط به سطح واژگان و الفاظ محدود نمي‌شود، بلكه سطوح معنايي و تفسير و تاويل را نيز دربرمي‌گيرد.

علم ادبيات و اوصاف آن نيز در منظومه فكري مولوي جايگاه ويژه‌اي دارد. او در اين باره صاحب نظريه است. درباره زبان و زبان‌شناسي نكاتي طرح مي‌كند كه بسياري از آنها در مطالعات زبان‌شناسي معاصر هنوز مورد توجه و تحقيق قرار مي‌گيرد و در آراي «فردينان دو سوسور» و «نوام چامسكي» مي‌توان نظير آن را يافت. اين مطلب نشان‌دهنده دقت نظر و گستره فكري او درباره زبان است.

در باب شعر و كم و كيف آن نيز او چه در مثنوي و چه در غزليات شمس و فيه ما فيه، عقايد و نظريات جالبي دارد، چه در باب ماهيت شعر و چه در باب كيفيت و اوصاف آن، گاهي به ريزه‌كاري‌هاي شعر، نظير قافيه، آهنگ، خيال و عواطف نيز گام مي‌گذارد و عجب مي‌نمايد كه شاعري با آن تفكرات عميق به نكته‌هاي ظريف، اشراف كاملي داشته باشد.

او در علم فلسفه و مباحث مشايي ـ‌ اشراقي آن نيز نظر دارد. ابتدا تصور مي‌شود كه به دليل عرفاني بودن متن، بايد يك نوع عناد و ضديتي با فلسفه داشته باشد، ولي اشارات فلسفي او نه تنها بيانگر بي‌اعتنايي او به فلسفه نيست، بلكه نشان اشراف و علاقه او به نقد و تحليل اين مباحث است و در كمتر بحث فلسفي او ديده مي‌شود كه از نظريات موافقان و مخالفان خودداري كند. 

مباحثي كه او درباره عقل، نفس، وجود و عدم، علت و معلول، جوهر و عرض و غيره طرح مي‌كند، بسيار قابل توجه و تامل است و اساس شكل‌گيري بسياري از داستان‌هاي اوست. گويي در مثنوي، فلسفه مشاء و اشراق و تفكرات غزالي و ابن‌عربي، همگي حاضرند و ارزيابي شوند. از اين نظر نيز جزو نخستين و بهترين آثار ادبي است كه با اين عمق و حجم به مباحث فلسفي در لابه‌لاي مطالب عرفاني و ادبي توجه مي‌كند. در اين امر، «حديقه» حكيم سنايي را پيش چشم داشته است، اما كار مولوي با نوآوري و ظرافت بيشتري همراه است.

در مباحث مرتبط با علم كلام نيز او صاحب انديشه و سخن است. بسياري از مباحث اين علم به شكل پراكنده در مثنوي مطرح مي‌شود. مباحثي در مورد خداوند و خداشناسي، توحيد، عالم غيب، معاد، جبر و اختيار و قضا و قدر و... كه هم مورد علاقه فلسفه و علم كلام است و اتفاقا مباحث اين علم اساس تحليل و ارزيابي بسياري از حكايات مثنوي است. مباحث كلامي به نوعي شيرازه اصلي اين اثر محسوب مي‌شوند. هنگامي كه اين مباحث را با فلسفه و علم تفسير آيات قرآن، كنار هم قرار دهيم، گستردگي كار او در مثنوي بهتر نمايان مي‌شود.

مباحث علم روان‌شناسي نيز در مثنوي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. هيچ‌گاه مولوي خود را روان‌شناس يا انسان‌شناس نمي‌داند، ولي به جرئت مي‌توان گفت مثنوي، تنها منظومه ادبي است كه مباحث اين علم را به شكل گسترده، چه به تصريح و چه به تعريض بيان كرده است. تمام حكايت مثنوي به يك بحث روان‌شناسي و انسان‌شناسي مربوط مي‌شود. او به خداوند و انسان و جهان در مثنوي نگرش خاصي دارد. نقش انسان در اين ميان مهم‌تر است. او هم با خدا و هم با جهان در ارتباط است، بخش روحي و رواني انسان از اوصاف بي‌شمار و شگفتي برخوردار است و مولوي به جنبه‌ها و خباياي روح و روان انسان رسوخ و در آن كاوش مي‌كند، مباحثي چون خيال، روح، رفتار، ضمير ناخودآگاه، غم و شادي، بيان غيرمستقيم و دلايل روان‌پريشي و راه‌هاي درمان آن و شخصيت و ... از مباحث مهمي است كه در مثنوي مي‌توان به ديدگاه‌هاي مقبولي درباره آنها دست يافت.

مباحث جامعه‌شناسي در مثنوي، مباحث علم تاريخ در مثنوي، مباحث علم ادبيات در مثنوي، مباحث علم روان‌شناسي در مثنوي، مباحث علم نجوم در مثنوي، مباحث علم تفسير در مثنوي، مباحث علم كلام در مثنوي و مباحث علم فلسفه در مثنوي، عناوين هشتگانه فصول اين اثرند.

چاپ نخست کتاب «در سايه‌سار مثنوي» در شمارگان 1000 نسخه، 304 صفحه و بهاي 57000 ريال راهي بازار نشر شد.