به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نشست تخصصي کتاب ماه تاريخ و جغرافيا كه به «تاريخ‌نگاري مسلمانان» اختصاص داشت، عصر روز دوشنبه (12 ارديبهشت) با حضور كارشناسان حوزه تاريخ در دفتر كتاب ماه تاريخ و جغرافيا برگزار شد.
در اين نشست دكتر علي بهراميان (معاون بخش تاريخ دايره‌المعارف بزرگ اسلامي و مدير تاريخ دانشنامه ايران)، دكتر محمدكاظم رحمتي (مصحح و تاريخ‌پژوه)، دكتر زهير صياميان (دبير انجمن علمي تاريخ دانشگاه تهران) و حبيب‌الله اسماعيلي (سردبير كتاب ماه تاريخ و جغرافيا) حضور داشتند و به بحث و گفتوگو درباره تاريخ‌نگاري مسلمانان پرداختند.
دكتر محمدكاظم رحمتي، مصحح و تاريخ‌پژوه گفت: تاريخ‌نگاري مسلمانان اساس خاصي دارد و نشان مي‌دهد كه تاريخ حول محور تجلي خداوند مي‌چرخد. در دين مسيحيت، عيسي(ع)، در دين يهوديت موسي (ع) و در دين اسلام محمد (ص) را داريم كه مفهوم آغاز آفرينش را به گونه‌هاي مختلف بيان مي‌كنند.
وي افزود: تاريخ‌نگاري اسلامي بر اساس بافت‌هاي اجتماعي مطرح ميشود. در اين تاريخ‌نگاري مفهومي به نام كتابت وجود دارد و موضوعي تاريخي به نام اخباريون مطرح ميشود.
رحمتي خاطرنشان كرد: آن چيزي كه به نام تاريخ‌نگاري داريم در حقيقت روندي از فرهنگ‌سازي عمومي را به نمايش مي‌گذارد كه در قالب حديث شكل گرفته‌اند و اين اخبار منظومه گستردهاي محسوب ميشود كه در اسلام به نام حديث مطرح است.
وي افزود: در فرايند تمدن اسلامي دانش‌هاي جديدي شكل مي‌گيرد و با ورود كاغذ به جهان اسلام اين مسأله به شكل گستردهاي پيشرفت كرده است. در سنت اسلامي ورود كاغذ در جهان اسلام همزمان با شكوفايي تمدن اسلامي آغاز شد و اين امكان را برقرار كرد تا بتوانند كتاب‌هايي را مصحف كنند.
اين تاريخ‌پژوه به نمونه‌اي در اين زمينه اشاره كرد و گفت: آيا 10 سال گذشته كتاب الكترونيكي مفهوم داشت؟ امروزه پژوهشگران ايراني مي‌توانند با پژوهشگران غربي كه دسترسي به آرشيو منابع مختلف را دارند ارتباط داشته باشند و در كمتر از نيم ساعت به منبع مورد نظر خود دست پيدا كنند. ورود كاغذ در تمدن اسلامي نيز مفهومي از كتاب‌هاي الكترونيكي را در جهان امروز به تصوير مي‌كشد.
وي افزود: در تمدن اسلامي، تاريخ بخشي از فرهنگ گستردهاي به نام حديث است كه آرام آرام از موضوع‌‌هاي تاريخي جدا ميشود و گاهي يك واقعه تاريخي، دانش حديث‌نگاري را از رخدادهاي تاريخي تفكيك مي‌كند.
رحمتي يادآور شد: هويت‌سازي و فرايند تدوين، يك مسأله مهم براي هويت اسلامي محسوب ميشود و ساختار اجتماعي قبيله‌اي و شرافت قبيله در اين ساختار بسيار ارزشمند است. ما در دوره‌هاي مختلف تاريخي و در اديان ابراهيمي مي‌بينيم كه مسايل سياسي و كلامي مطرح ميشود و نمي‌توان اين دو را از هم جدا كرد.
وي در ادامه سخنانش افزود: بيشتر تك‌نگاري‌هاي قرون نخستين اسلامي از بين رفته و نشان مي‌دهد كه بيشتر حاكمان برخي از اسناد تاريخي را از بين برده‌اند كه بيشتر به تاريخ‌نگاري ممنوعه مشهور است. در برخي از اسنادهاي تاريخي دوره‌هايي از بين رفته و نمي‌توان اطلاعات جامع و كاملي را در اين زمينه به دست آورد.
دكتر زهير صياميان، دبير انجمن علمي تاريخ دانشگاه تهران پرسشي را مطرح كرد كه آيا تاريخ نوعي خودآگاهي است؟ دكتر علي بهراميان، معاون بخش تاريخ دايره‌المعارف بزرگ اسلامي و مدير تاريخ دانشنامه ايران، در پاسخ به اين پرسش گفت: تاريخ منبع قدرت است زيرا در دوره‌هايي از تاريخ اسلام مي‌بينيم كه خلفا دائما به اسناد استناد مي‌كردند.
بهراميان در ادامه سخنانش افزود: در دوره بني‌عباس با يك حجم عظيمي از فضايل مواجه مي‌شويم ولي در دوره بني‌اميه منابع بسيار اندك است، زيرا بني‌عباس مشروعيت خود را از تصويرگري تاريخ دريافته‌اند. براي بررسي رابطه مشروعيت و مقبوليت در اسلام، ابتدا بايد تعريف مشروعيت را به دست آورد، سپس منبع و منشا آن را کاويد و آنگاه نسبت آن با مقبوليت را در بوته سنجش نهاد.
وي افزود: حاكمان مسلمان متوجه شدند كه تاريخ‌نگاري، برگشت به گذشته و فرهنگ شفاهي يك منبع قدرت است و تاريخ اخباري‌گري نشانه‌هاي بسياري از جنگ تبليغاتي را دربردارد. تاريخ‌نگاري در قرون نخستين اسلامي يك آوردگاه تبليغاتي و كسب مشروعيت و رد مشروعيت است.
بهراميان يادآور شد: در قرون نخستين اسلامي ما شاهد منظومه‌هايي مانند حديث هستيم، در اين دوره ما اخباري را داريم كه نشان مي‌دهد يك نياز براي تفكر اسلامي و عقلانيت اسلامي مطرح است.
وي افزود: در اسناد تاريخي قرون نخستين اسلامي، شرح حال مردم را نمي‌توانيم بيابيم و بيشتر شرح حال حاكمان و خلفا مشاهده ميشود. در اين دوره است كه پيوند قصه و تاريخ بايد مشخص شود.
اين استاد دانشگاه يادآور شد: تاريخ داراي شاخصه‌هاي مقوله فرهنگي است و براي جامعه هويت ايجاد مي‌كند. تفكر تاريخ‌نگاري نشان مي‌دهد كه تاريخ از وضعي به وضع ديگر درمي‌آيد. متون تاريخي در كشاكش عقيدتي مطرح شده است و حاكمان بر اساس عقيده خود روايت‌هايي داشته‌اند و مي‌بينيم كه در اين نقل و انتقال و كتابت اتفاق‌هاي بسياري رخ داده است.
سلسله نشست‌هاي تخصصي كتاب ماه تاريخ و جغرافيا به كوشش مسوولان موسسه خانه كتاب برگزار ميشود و هر بار موضوعي محوري را پيگيري مي‌كند و پس از نقد و بررسي با اساتيد تاريخ، كارشناسان و پژوهشگران در كتاب ماه تاريخ و جغرافيا در بخش گفتوگو منتشر ميشود.
سه‌شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۰ - ۱۱:۳۸
نظر شما