خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پردیس سیاسی: روان‌شناسی را امروزه می‌توان یکی از محبوب‌ترین حوزه‌های علوم انسانی دانست. مفاهیمی مانند موفقیت، خودسازی، انرژی مثبت، روانکاوی و نسبت ذهن و بدن ... مدت‌هاست به ادبیات روزمره بسیاری از افراد راه یافته و مراقبت از روان در کنار جسم به دغدغه بسیاری از شهروندان تبدیل شده است. به دلیل گستردگی و تنوع موضوعات روانشاسی کتاب‌های این حوزه نیز گستردگی بالایی دارند. بنابر آمار منتشر شده از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران در نیمه نخست سال 1401 در حوزه کتاب‌های روانشناسی، روانشناسی کاربردی و موفقیت بیشترین سهم تولید را داشته و پس از آن روانشناسی رشد و ادراک و هیجان(شامل هوش و قوای ذهنی و روانشناسی ناخودآگاه) بیشترین موضوعات تولیدی این حوزه را به خود اختصاص داده‌اند. اما استقبال مخاطبان از کدام حوزه بیشتر بوده است؟ و چه موضوعاتی نبض بازار را در دست داشته‌اند؟ برای بررسی کم و کیف بازار کتاب‌های روان‌شناسی در سال 1401 به سراغ ناشران این حوزه رفته و با آن‌ها به گفت و گو نشسته‌ایم.

فاصله گرفتن مخاطبان از موضوعات روان‌شناسی مثبت‌گرا و موفقیت
نشر نو از جمله ناشرانی است که در حوزه‌های گوناگون اندیشه از جمله روان‌شناسی و روان‌کاوی به انتشار کتاب‌هایی جدی و معتبر می‌پردازد. کتاب‌هایی که اغلب آن‌ها با استقبال خوب مخاطبان نیز روبه‌رو می‌شوند. عندلیبی مدیر این نشر درباره بازار کتاب‌های روانشناسی و تغییرات آن در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: در سال 1401 در بازار کتاب‌های روان‌شناسی ما به تعبیری گویا دو سال داشتیم و می‌توانیم این سال را به دو بخش تقسیم کنیم؛ یک بخش 6 ماهه اول سال یعنی تا شهریور و بخش دیگر در ادامه آن. البته با توجه به این که کتاب‌های ما کتاب‌های جدی حوزه روان‌شناسی است اساسا باید بازار آن را متفاوت با کتاب‌هایی با موضوعات موفقیت و خودسازی و ... تلقی کرد و چه قبل و چه بعد از شهریور استقبال از این آثار همچنان خوب و فزاینده بود. اما این تقسیم‌بندی را من به شکل کلی در بازار کتاب‌های روانشناسی مطرح می‌کنم. وقتی ما به مجموع کتاب‌های روانشناسی(فارغ از انتشارات ما) در این دو بازه نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم کتاب‌هایی با موضوعات مربوط به موفقیت، قانون جذب و مسائلی از این نوع، پیش از شهریور به وفور یافت می‌شد و هواخواهان زیادی داشت اما پس از شهریور این طور که من از دوستان مختلف شنیده و بنابر آنچه خود مشاهده و تلقی کردم این روند افرایشی دچار سراشیبی شد که  هرچند چندان تند نیست اما قابل توجه است. یعنی مخاطبانی که پیشتر به موضوعاتی چون خودسازی و انرژی مثبت و .. علاقه داشتند، کم کم گویا دارند ذائقه دیگری پیدا کرده و به حوزه‌های جدی‌تر علاقه‌مند می‌شوند که این موضوع احتمالا در آینده مشهودتر خواهد بود.

چشم مخاطبان به کتاب‌های پر فروش جهانی
کوله پشتی از جمله ناشرانی است که در حوزه‌های گوناگون از جمله روانشناسی و توسعه فردی آثار پر مخاطبی را منتشر می‌کند. امیرحسین فاضلی مسئول روابط عمومی این انتشارات درباره ذائقه مخاطبان این آثار در سال 1401 به ایبنا می‌گوید: در حوزه روانشناسی نمی‌توان استقبال مخاطبان را به یک موضوع و حوزه مشخص و محدود کرد. برای مثال در انتشارات ما بیشتر این کتاب است که مخاطبان را تعیین می‌کند و در مجموع هر چقدر کتاب به موضوعات کاربردی‌تر بپردازد و پشتوانه علمی‌اش هم بیشتر باشد، مخاطبان استقبال بهتری از آن می‌کنند. فروش جهانی هم از دیگر عوامل پر فروش شدن کتاب‌های این حوزه هستند. فروش در آمازون و جنبه جهانی در کنار نام نویسنده  و حتی معرفی بلاگرها و برنامه‌های تلویزیونی و فروشندگان کتاب نیز در توجه مخاطبان به یک کتاب و فروش آن تاثیر زیادی می‌گذارند.

آرامش روان موضوع مورد اقبال مخاطبان
فاضلی با اشاره به موضوعات مورد توجه مخاطبان اضافه می‌کند: در سال 1401 کتاب‌هایی با موضوعاتی چون رهایی از استرس، رهایی از افکار منفی و اضطراب و در مجموع فشارهای زندگی استقبال بهتری نسبت به کتاب‌هایی که به نحوی می‌خواهند اعتماد به نفس کاذب و بی پشتوانه را به فرد القا کنند داشتند و در حال حاضر و با توجه به شرایط جامعه ما این کتاب‌ها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. افراد به دنبال راه‌هایی برای حفظ آرامش و امنیت روانی خود هستند.

مسئول روابط عمومی انتشارات کوله پستی درباره تاثیر برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب بر بازار کتاب‌های روانشناسی می‌گوید: در سال گذشته برگزاری نمایشگاه چندان تاثیری مثبتی بر کار ما نداشت چرا که در نمایشگاه مشکلاتی وجود داشت چه به لحاظ تخصیص غرفه و معرفی و چه فروش کتاب‌ها آن چیزی که ما تصورش را می‌کردیم برایمان مهیا نشد. اتفاقا ما چند کتاب انگیزشی‌مان که حدس می‌زدیم پر مخاطب باشند را به شکلی برنامه‌ریزی کردیم که در زمان نمایشگاه منتشر شوند و حتی برای آن‌ها رونمایی هم انجام دادیم اما  با وجود این که در سال‌های گذشته استقبال از این آثار با این همزمانی افزایش زیادی پیدا می‌کرد در سال گذشته این اتفاق نیافتاد و کتاب به شکل طبیعی وارد بازار شد و اگر هم استقبالی به دست آورد از همان طریق بود.

او به نسبت تالیف و ترجمه در این انتشارات اشاره می‌کند و می‌گوید: همانطور که اشاره کردم بسیاری از مخاطبان کتاب‌های روانشناسی به پرفروش بودن این آثار در جهان و جوایر جهانی آن توجه می‌کنند و به عبارتی به دنبال آثار ترجمه هستند. ما نیز تمرکز اصلی مان بر ترجمه است و در حوزه انگیزشی و ناداستان کار تالیفی انجام نداده‌ایم.

اختلال اینترنت و ضربه به بازار کتاب
فاضلی درباره مهم‌ترین مشکلات این انتشارات در سال گذشته توضیح می‌دهد: مشکلات ما چاپ یک دسته از آثار از محدود نمی‌شود بلکه مربوط به زیر ساخت و تامین مواد اولیه برای نشر از جمله قیمت کاغذ و هرینه های تولید است. در کنار این مشکلات در سال گذشته در زمینه بسترهای ارتباطی برای دیده و معرفی شدن کتاب‌ها با توجه شرایط اجتماعی و نابه‌سامانی اینترنت، مشکلاتی داشتیم و طبعا محدودیت‌های اینترنت برای کار ما نیز اختلالاتی را ایجاد کرد.

زندگی موضوع محبوب خوانندگان
انتشارات ارجمند از دیگر ناشرانی است که به شکل تخصصی به انتشار کتاب‌های روانشناسی می‌پردازد. فائزه شیر بیگی مسئول حسابداری و فروش این انتشارات با اشاره به موضوعات پرمخاطب در سال 1401 توضیح می‌دهد: مخاطبان ما در سال گذشته بیشتر از کتاب‌هایی که به موضوعات مربوط به زندگی می‌پردازند و راه‌هایی برای بهبود سبک زندگی و به دست آوردن زندگی روانی سالم‌تر را به مخاطبان ارائه می‌دهند توجه نشان داده و استقبال کردند.
 
او درباره تاثیر فروکش کردن ویروس کرونا و برگزاری نمایشگاه کتاب بر بازار کتاب‌های روانشناسی اضافه می‌کند: امسال نسبت به دو سال قبل که ما همه‌گیری ویروس کرونا را داشتیم با استقبال خیلی بهتری از سمت مخاطبان مواجه شدیم و برگزاری نمایشگاه حضوری به ما کمک بیشتری کرد. البته نمایشگاه مجازی هم به فروش ما کمک می‌کرد اما برای انتشارات ما نمایشگاه حضوری تاثیر بیشتری از نمایشگاه مجازی دارد البته مشکل بزرگی که در این باره با آن رو به رو شدیم، برگزاری همزمان نمایشگاه مجازی و حضوری بود. این همزمانی کار را برای ما بسیار سخت می‌کند و اگر در سال‌های آینده بتوانند این دو نمایشگاه را در زمان‌های مختلف برگزار کنند هم برای ما و هم برای مخاطبان مناسب‌تر خواهد بود.

او با تاکید بر این که بیشتر آثار ارجمند ترجمه هستند، سرقت ترجمه‌ها و انتشار آن‌ها با نام ناشران دیگر را یکی از معضلات این نشر عنوان کرده و می‌گوید: ما چندین و چند مورد داشته‌ایم که کتاب ما را بدون اجازه و با نام خود منتشر کرده‌اند، ما حتی از این افراد شکایت هم کردیم اما موضوع دردآور این است که هیچ گونه پی‌‌گیری درستی انجام نمی‌شود. این ارگان می‌گوید به ما مربوط نیست و ارگان دیگر هم به همین شکل و هر کس وظیفه رسیدگی را به گردن ارگان دیگری می‌اندازد.

نشر مهراندیش از ناشرانی است که بخشی از آثار خود را به حوزه روانشاسی اختصاص داده است. ابوالفضل محمدی درباره استقبال مخاطبان از بازار کتاب‌های روانشناسی در سال 1401 می‌گوید: در انتشارات ما کتاب‌هایی که به حوزه‌های فردی و کاربردی در زندگی می‌پرداختند فروش بهتری داشتند. پالایش درون، تیپ‌های 9 گانه شخصیتی که به افراد در شناخت خود و رابطه‌شان با دیگران کمک می‌کند از جمله آثاری بود که از سوی مخاطبان استقبال خوبی از آن‌ها شد.

او با اشاره به تاثیر مشکلات اقتصادی و اجتماعی بر بازار و مخاطبان کتاب می‌افزاید: نمی‌توان منکر این تاثیرات شد اما به اعتقاد من کتاب خوب در شرایط بد هم راه خود را باز کرده و مخاطبش را پیدا می‌کند. اصل این است که تمرکز ما بر انتشار کتاب خوب باشد اگر بتوانیم این قسمت کار را درست انجام دهیم، در ادامه هم مسیر پیش می‌رود.

محمدی به تاثیر برگزاری نمایشگاه حضوری کتاب بر استقبال مخاطبان اشاره و اضافه می‌کند: ما امسال تنها نمایشگاه را به شکل مجازی شرکت کردیم و چون این دو نمایشگاه حضوری و مجازی به شکل همزمان برگزار می‌شوند انگیزه و ضرورتی برای شرکت به شکل حضوری نداشتیم و از استقبال نمایشگاه مجازی هم راضی بودیم.

کوچینگ همچنان پر مخاطب
اندیشه احسان از دیگر انتشارات فعال در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی است که بخشی از آثار خود را به حوزه روانشناسی اختصاص داده است. مجید پورسرخی مدیرفروش این انتشارات می‌گوید: حوزه روان‌شناسی حوزه پر مخاطبی است اما آثار پر فروش ما تنها مختص این حوزه نبودند و در مجموع تمرکز صرف مخاطبان بر حوزه روان‌شناسی کم‌رنگ‌تر شده است.

پورسرخی درباره موضوعات مورد توجه مخاطبان در این حوزه اضافه می‌کند: امسال هم مانند سال گذشته بیشترین فروش ما در این حوزه مربوط به کتاب‌های کوچینگ زندگی بود. این مجموعه کتاب‌ها در سال‌های اخیر استقبال بسیار خوبی از سمت مخاطبان داشته‌اند. انتشارات ما در هم کتاب‌های تالیفی و هم کتاب‌های ترجمه منتشر می‌کند و اتفاقا مجموعه آثار ما در حوزه کوچینگ که استقبال خوبی از آن‌ها شده تالیفی هستند. این موضوع نشان می‌دهد هر چند مخاطبان ترجیح و اعتمادشان به آثار ترجمه بیشتر است اما اگر آثار تالیفی هم بتوانند معیارهای مورد نظر را رعایت کنند و بر موضوعات مورد علاقه مخاطبان دست بگذارند، می‌توانند بازار خوبی را به دست بیاورند.
 
پس از گفت‌و‌گو با ناشران، به سراغ کتاب فروشی‌های سطح شهر و اپلیکیشن‌های کتابخوانی چون فیدیبو و طاقچه می‌روم. کتاب‌فروشی‌ها را به شکل تصادفی از خیابان انقلاب تا شعبه‌های شهر کتاب انتخاب می‌کنم. سراغ آثار پرفروش را می‌گیرم و بدون استثنا در کنار حوزه‌هایی چون ادبیات و تاریخ کتاب‌های روانشناسی نیز جزو جدانشدنی لیست‌ها هستند. همانطور که ناشران اشاره کردند، کتاب‌های مورد علاقه مخاطبان در روانشناسی دیگر انگیزشی صرف نیستند و  کتاب‌هایی با موضوع زندگی و مفاهیمی چون آرامش در کنار توسعه فردی مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده‌اند.

موضوع درخور توجه دیگر این است که تقریبا تمام آثار ترجمه هستند و تالیف جایگاه بسیار کمرنگی در پرفروش‌های این حوزه دارد. در اپلیکیشن‌های کتابخوانی فیدیبو و طاقچه بازار کتاب‌های موفقیت گرم‌تر است و بخشی از آثار پر فروش سال به این حوزه اختصاص دارد. اما در این اپلیکیشن‌ها نیز کتاب‌هایی با محوریت توسعه فردی و سبک زندگی مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته‌ و خود را در لیست پر فروش‌ها جای داده‌اند. در مجموع می‌توان گفت زندگی همراه با آرامش و رضایت و توسعه فردی از عمده‌ترین مفاهیمی است که مخاطبان این حوزه از آن استقبال کرده‌اند.