به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محرم سال ۶۱ همزمان با هفته چهارم مهر بود. در این سال عملیات محرم بعد از دهه عاشورا انجام شد. این عملیات از نوع عملیات‌های محدود دفاع مقدس است که آبان سال ۶۱ در منطقه عمومی موسیان بر روی ارتفاعات جبال حمرین آغاز شد.
 
 ویژگی‌های مهم این عملیات دستاوردهای آن بود که منجر به آزادسازی 550 کیلومتر مربع از خاک منطقه دهلران و  ۷۰۰ کیلومترمربع از خاک ایران شد. در خلال این عملیات گسترده نیرو‌های عراقی با ناجوانمردی تمام از سلاح‌های شیمیایی استفاده کردند اما با این وجود رزمندگان آن روز، نه تنها عقب ننشستند بلکه حتی بالغ بر ۳۰۰ کیومتر نیز در خاک عراق پیشروی کردند. ضمن اینکه مسئولان جنگ برای مقابله با سلاح‌های شیمیایی به دنبال تدبیر گشتند. 
 
اجرای این عملیات باعث تقویت روحیه رزمندگان شد و جو سنگین حاصل از شکست و ناکامی در عملیات رمضان در جبهه‌ها تغییر کرد. با پیشروی‎های حاصل از عملیات محرم از ارتفاعات جبال حمرین دورنمای شهر العماره عراق مشخص شد و همین موجب اتخاذ استراتژی جدید برای عملیات گسترده در مناطق جنوبی شد که هدفش تعیین سرنوشت جنگ بود.

 

طرح ریزی عملیات محرم در مهرماه ۱۳۶۱ انجام شد و هدف آن آزادسازی ارتفاعات حمرین و بیات در منطقه‌ی عمومی دهلران موسیان بود.
 
خبرنگار ایبنا به مناسبت فرارسیدن ماه محرم نگاهی انداخته به کتاب‌هایی که درباره عملیات محرم منتشر شده‌اند که در ادامه معرفی گزیده‌ای از این آثار را از نظر می‌گذرانید:

 

عملیات محرم
کتاب «عملیات محرم: بهبود شرایط امنیتی و اقتصادی کشور» اثری به قلم علیرضا لطف‌الله زادگان است که توسط احمد نصرتی ویرایش شده و توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است.

این کتاب از مجموعه بزرگتر روزشمارهای دفاع مقدس است که توسط مرکز یاد شده در سال 1394 منتشر شد و شامل 1074 صفحه است. کتاب حاضر ۶۰ روز از دوران جنگ ایران و عراق را در بر می‌گیرد و در مجموع، شامل ۹۰۴ گزارش درباره جنگ و موضوعات مربوط به آن در دوره زمانی ۱/۸/۱۳۶۱ تا ۳۰/۹/۱۳۶۱ است. گزارش‌های این کتاب در بخش نظامی اخبار مربوط به اجرای عملیات‌ها و سایر اقدامات مرتبط، اعم از اجرای آتش توپخانه، حملات موشکی و شیمیایی عراق و ادامه حملات این کشور به جزیره خارک و بنادر جنوبی ایران، مباحث گسترش سازمان رزم، اعزام‌ها و نیز درگیری‌های نظامی در بخش‌های کردنشین را دربر می‌گیرد.

 

ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس
کتاب «ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس: عملیات رمضان و محرم» اثری به قلم مشترک محمد جوادی پور و سید یعقوب حسینی است که توسط سازمان عقیدتی سیاسی آجا منتشر شده است.

کتاب حاضر ششمين جلد از مجموعه «نقش ارتش جمهوري اسلامي در هشت سال دفاع مقدس» است و بر اساس اسناد و مدارک موجود در آرشيو تاريخ جنگ، به شرح عمليات‌هاي رمضان و محرم پرداخته است. کتاب شامل 4 فصل اصلی است که اسامی آن به ترتیب عبارتند از:‌ آمادگی برای عبور از مرز و تعقیب متجاوز، عملیات رمضان، عملیات محرم، ضمائم.

 

 عملیات محرم (آبان 1361)
کتاب «عملیات محرم (آبان 1361) یک اثر دو جلدی است که جلد اول آن شامل شرح عملیات‌ همراه با اسناد و مدارک برگزیده است و جلد دوم آن نیز شامل مجموعه اسناد و مدارکی عملیات محرم و بازتاب آن در فضای رسانه‌هاست.

این کتاب توسط هیات معارف جنگ شهید سپهبد صیاد شیرازی منتشر شده است و این اثر توسط سرتیپ سعید پور داراب به رشته تحریر درآمده، این کتاب توسط انتشارات ایران سبز در سال 1386 منتشر شده است. گفتنی است بخشی از کتاب 329 صفحه‌ای (جلد دوم) شامل مروری بر اخبار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) و خبرگزاری‌های عمده جهانی درباره عملیات محرم است.

 

دویرج: روایتی از عملیات محرم
کتاب «دویرج: روایتی از عملیات محرم» اثری به قلم حسین‌علی محمدی است و اثری درباره تاریخ دفاع مقدس اصفهان است. این کتاب توسط نشر دارخوین در 316 صفحه در سال 1392 منتشر شد.

براساس محتوای این کتاب مأموریت اصلی عملیات محرم به سپاه سوم صاحب‌الزمان (عج) واگذار شد که بیشتر نیروهای آن از استان اصفهان بودند. منطقة این عملیات در استان ایلام و جبهه میانی بود که از شرق به رودخانه «دویرج» و از غرب به ارتفاعات مرزی «حمرین» و منطقة مرزی «موسیان» و در جنوب «دهلران» ختم می‌شد. کتاب فوق در واقع بزرگداشت حماسه عملیات محرم و زنده نگه‌داشتن یاد شهدای جنگ تحمیلی به‌ویژه شهدای عملیات محرم است.

کتاب شامل 4 فصل است، در ابتدا یک پیشگفتار با محوریت صحبت‌های امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب است. در فصل اول بیشتر به نقش نیروها و عوامل مختلف مرتبط با عملیات پرداخته شده است ضمن اینکه اجرایی و چگونگی تصمیم به اجرای عملیات محرم بیان شده است. در فصل دوم انعکاس رسانه‌های جهان درباره عملیات محرم بیان شده است. در فصل سوم خاطراتی کوتاه از عملیات محرم بیان شده و در فصل آخر زندگی‌‌نامه شهدای عملیات محرم در 200 صفحه بیان شده است.

 

حمرین
کتاب «حمرین» نگاهی انداخته به سلسله عملیات محرم، والفجر مقدماتی و والفجر 1، این کتاب توسط علی عبدی بسطامی به رشته تحریر درآمده و در 412 صفحه توسط نشر عرشان (وابسته به موسسه فرهنگی هنری عرشان) منتشر شده است. در پایان کتاب تصاویری از مناطق عملیاتی، فرماندهان و شهدای عملیات به چاپ رسیده است.

 

تنفس طلایی
کتاب «تنفس طلایی» اثری درباره سرگذشت رمضانعلی کاوسی، رزمنده بسیجی در دفاع مقدس و عملیات محرم است. این کتاب توسط خود کاوسی نوشته شده و نشر گلبن آن را در 112 صفحه منتشر کرده است. رمضانعلی کاوسی، ساکن شهرضا است. او در جنگ تحمیلی عراق، در عملیات محرّم، بر اثر اثابت ترکش خمپاره به ناحیه گردن، جانباز ضایعة نخاعی می‌شود. تا سال ۱۳۶۵ در آسایشگاه جانبازان اصفهان به سر می‌برد و بعد از ازدواج، در سال ۱۳۷۳ موفق به اخذ مدرک کارشناسی رشتة علوم سیاسی می‌شود. مؤلف با هدف آشنا کردن نسل‌های آتی با مشکلات یک جانباز قطع نخاعی و همچنین آشنا کردن افراد ضایعه نخاعی با تجربیات یک جانباز نخاعی اقدام به نوشتن خاطرات خود کرده است.

 

سیزده در هفت
کتاب «سیزده در هفت:‌ عملیات رمضان در شرق بصره پاسگاه زید و عملیات محرم در عین خوش شهرهانی» اثری از شرکت انتشارات سوره مهر در 400 صفحه است که شامل خاطرات «محمود نجیمی» می‌شود. این کتاب توسط نجیمی نوشته شده به عملیات فتح المبین و بیت المقدس می‌پردازد. اين کتاب در پنج فصل خلاصه مي‌شود که عناوين فصل‌هاي آن‌ها به ترتيب عبارت‌اند از: انتظار بی مورد، دلتنگی، اعزام مجدد به جبهه، شروع عملیات به داخل خاک عراق، پایان عملیات رمضان، اعزام به منطقه برای عملیات، تصاویر عملیات رمضان و تصاویر عملیات محرم.

 

نبرد محرم
کتاب «نبرد محرم» اثری به قلم عزیزاله پورکاظم است که در 288 صفحه تلاش کرده حماسه دفاع مقدس را به ترسیم بکشد. این کتاب توسط انتشارات ستارگان درخشان وابسته به مرکز حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و بسیج صاحب الزمان در استان اصفهان چاپ شده است.
 
کتاب شامل فصل‌هایی با این عناوین است:‌ خمینی شهر در تیپ 8 نجف اشرف، محرم در دهلران، محرم در محرم، عملیات محرم، ارزیابی عملیات محرم و خرده خاطرات؛ در بخش پیوست کتاب شهدای شهرستان خمینی شهر در عملیات محرم و یکسری اسناد و تصاویر ارائه شده‌اند.

 

شناسنامه لشکر 11 امیر المومنین (ع) در دوران دفاع مقدس
کتاب «شناسنامه لشکر 11 امیر المومنین (ع) در دوران دفاع مقدس» اثری به قلم محمد تقی قاسمی است که مریم منتظری حقانی آن را ویراستاری کرده و انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نیز آن را روانه بازار نشر کرده است.
 
این کتاب 350 صفحه‌ای علاوه بر یک پیشگفتار و مقدمه شامل این فصل‌هاست: مشخصات کلی لشکر 11 امیر المونین (ع) (تشکیل و تحول)، وضعیت مرزی استان ایلام و تهاجم سراسری عراق، عملیات محور تنگه بینا (میمک)، ماموریت پدافندی از رودخانه تلخاب تا دهلران، عملیات عاشورای سارات سومار، عملیات ضربت ذوالفقار، ماموریت پدافندی در خطوط شش‌گانه جبهه میانی ایلام، عملیات فتح المبین، عملیات محرم، ماموریت پدافندی محور چنگوله- ارتفاعات گره‌شیر، عملیات والفجر 3، ماموریت پدافندی مهران، عملیات والفجر 5، عملیات عاشورا (میمک)، عملیات والفجر 9، ماموریت پدافندی مهران- چنگوله، عملیات کربلای 1، عملیات کربلای 4، عملیات کربلای 5 و ماموریت پدافندی مهران.

 

تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق
کتاب «تنبیه متجاوز»  جلد سوم از مجموعه پنج جلدی تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق به نویسندگی حسین اردستانی است. محور اساسی بحث در این جلد دلایل ورود رزمندگان مدافع اسلام به خاک عراق و استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مورد استفاده آنها در تنبیه متجاوز می‌باشد. در این کتاب، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه 1361 تا فروردین 1367 (شش سال) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
 
در کتاب «تنبیه متجاوز» مسائل مربوط به جنگ از تیر 1361 تا فروردین 1367 با تاکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه را شامل می‌شود. این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی 1361 تا 1362 را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند 1362 تا دی 1364 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است.
 
فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن 1364 تا فروردین 1366 را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین 1366 - فروردین 1367 است. در پایان کتاب نیز از مباحث طرح شده نتیجه گیری شده است.
 
برای مطالعه آثار تحقیقی درباره عملیات محرم که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده اینجا را ببینید.