به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از لیتهاب، ادبیات کودکان، به رغم ظاهرش، همواره عرصهای برای قدرت بزرگسالان است. مادیلین لین-مککینلی نویسنده و منتقد ادبی انگلیسی با اشاره به پژوهشهای جوزف زورنادو و ربکا شلدون، نشان میدهد که کودکان در ادبیات اغلب به آیندهای اشاره میکنند که تنها بزرگسالان میتوانند تجربه کنند، و داستانها بر اساس تصورات و آرزوهای بزرگسالان شکل میگیرند، نه واقعیت کودکی.
نمونهای کلاسیک از این سلطه، داستان «کودک سرکش» در آثار برادران گریم است. کودک این داستان به دلیل سرکشی از مادرش بیمار شده و پس از مرگ، حتی در قبر نیز از اعمال اراده خود دست نمیکشد. این تصویر، کودکی را نه به عنوان آغاز زندگی بلکه به عنوان پایان مرحلهای از وابستگی به والدین نشان میدهد.
این سرکشی و اراده مستقل در ادبیات کودکان بارها تکرار شده است؛ از کودکان وحشی «موگلی» در کتاب جنگل اثر رودیارد کیپلینگ تا «تارزان» اثر ادگار رایس باروز. در این آثار، کودکان با غیاب والدین یا محیط طبیعی، تحت سلطه قدرت بزرگسالان و ایدئولوژیهای نژادی و استعماری قرار میگیرند. فرانز فانون و ادوارد سعید این داستانها را نمونههایی از القای سلطه و نژادپرستی فرهنگی میدانند که کودکان را به سوی هویتهای نادرست سوق میدهند.
حتی در خیال نهایی پیتر پن و جزیره ناکجاآباد، کودکانِ یتیم همچون موگلی و تارزان، نمادی از کودکی سرکشاند، اما بقای آنها به قدرت بزرگسالان وابسته است. پیتر پن برای حفظ کودکی ابدی خود، نیازمند مادری اجباری و سلطهگرانه بر وندی و دیگران است؛ در نتیجه، داستانهای به ظاهر کودکانه، تمرینی بر قدرتورزی و سلطه بزرگسالاناند.
در مقابل، جونو جردن، شاعر و نویسنده کتابهای کودکان، پرسشی بنیادین مطرح میکند: «وقتی به کودکان کتاب میدهیم، چه در ذهن داریم؟» او معتقد است نوشتن «با کودکان» و نه صرفاً «برای کودکان»، میتواند نشانهای از احترام و امید به توانمندی کودکان باشد. این نوع ادبیات به کودکان یاد میدهد که خود فعال، پرسشگر و خلاق باشند، به جای اینکه صرفاً مصرفکننده دستورات بزرگسالان باشند.
به گفته لین-مککینلی، آزادیبخشی کودکی در ادبیات بسیار محدود است، اما میتوان با خواندن و بحث مشترک با کودکان، آنها را به نقد و تفکر فعال تشویق کرد. کتابها میتوانند به جای تحمیل راهحلهای آماده، فرصتی برای مشارکت، همبستگی و شنیدن کودکان فراهم کنند، تا نه تنها در برابر روایتهای سلطه، بلکه در مواجهه با جهان بیرون از صفحه، توانمند شوند.
نظر شما