به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، محمد باقری، دکتری تاریخ اسلام و مدرس دانشگاههای امام رضا (ع)، فردوسی، فرهنگیان، آزاد و علوم پزشکی مشهد است. وی در سالهای اخیر با پژوهش دقیق و نوآورانه خود درباره شخصیت تاریخی عبدالله بن معاویه، افق تازهای در حوزه تاریخ سیاسی و فکری تشیع در اواخر عصر اموی گشوده است. کتاب جدید او که با عنوان «حیات فکری و سیاسی عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بن ابیطالب» در انتشارات «کتیبه میراث شیعه» منتشر شده، تاکنون دو جایزه پژوهشی مهم را به خود اختصاص داده است.
باقری در گفتوگو با خبرنگار ایبنا راز موفقیت و جوایز فرهنگی کتابش را نتیجه دو سال تلاش مداوم و مطالعه شبانهروزی دانست و تأکید کرد: من دو سال از زندگیام را وقف این کار کردم. کارم صرفاً بازنویسی منابع نبود بلکه روایات از نظر سندی و محتوایی دقیق بررسی شدند و برای نخستین بار تصویری مستند و جامع از عبدالله بن معاویه ارائه دادم و سخنان جدید بسیاری در این کتاب است.
وی درباره هدفش از نگارش این کتاب اظهار کرد: میخواستم حقیقت تاریخی را از زیر غبار قرنها تحریف بیرون بکشم و گامی کوچک در زمینه تاریخ تشیع به ویژه تاریخ کیسانیه بردارم.
باقری در مورد انگیزهاش از پرداختن به عبدالله بن معاویه را علاقه شخصی و دغدغه علمی دانست و گفت: در دوران تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، وقتی به زندگی عبدالله بن معاویه رسیدم، دیدم که چهرهای به شدت تحریفشده است. روایتهای گوناگون و متناقض، نسبتهایی زشت مثل ادعای خدایی، نبوت، روابط غیراخلاقی و دیگر اتهامات را به او نسبت داده بودند. برایم سوال شد چگونه ممکن است کسی که داماد امام سجاد (ع) و زید بن علی و شاگرد امامان باقر (ع) و صادق (ع) است، چنین صفاتی داشته باشد؟ همین تضاد در منابع مرا آزار میداد و تصمیم گرفتم این مسئله را بهصورت علمی و مستند در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد بررسی کنم.
وی در پاسخ به چگونگی روش پژوهش خود گفت: ابتدا تمام مطالب درباره عبدالله بن معاویه را جمعآوری کردم، سپس نقد محتوایی و نقد سندی روایات را توأمان پیش بردم. وقتی این دو را کنار هم گذاشتم، تازه نقش گروههای مختلف در شکلدهی به چهره تحریفشده عبدالله بن معاویه برایم روشن شد.
باقری بیان کرد: پنج جریان اصلی در تخریب شخصیت عبدالله بن معاویه نقش داشتند؛ اول دشمنیهای قبیلهای به ویژه میان اعراب شمالی و جنوبی بود، دوم برخی از اهلسنت بودند که برای تضعیف اهل بیت، شاگردان و نزدیکان ایشان را تخریب میکردند، سوم جریانهای غالی (غلوگران) بودند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: امویان که عبدالله بن معاویه ضد آنان قیام کرده بود هم شخصیت او را تخریب میکردند، عباسیان که ابتدا با او همراه شدند اما بعد به وسیله حاکم هرات که ایشان مشخص کرده بودند، دست به قتلش زدند هم در این کار نقش داشتند.
وی افزود: این حجم روایتسازی علیه یک شخصیت نشان میدهد که عبدالله بن معاویه شخصیتی تأثیرگذار و خطرناک برای حکومتهای وقت بوده است.
او با اشاره به نکتههای تازهای که کشف کرده بود، بیان داشت: یکی از یافتههای مهم این بود که عبدالله بن معاویه که داماد امام سجاد (ع) و نتیجه جعفر بن ابیطالب بوده پس از قیام شهادت زید بن علی و یحیی بن زید دنباله قیامهای زیدی را گرفت و در کوفه قیام کرد. وقتی پس از شکست قیامش از کوفه به ایران آمد، در نواحی غرب و جنوبغرب ایران حکومت شیعی تشکیل داد.
این نویسنده گفت: قیام ابنمعاویه در کوفه، هفتمین قیام شیعی در گستره تاریخ تشیع و تاریخ اسلام و دولت وی در ایران، نخستین دولت شیعه در تاریخ ایران و چهارمین دولت شیعه در پهنه تاریخ اسلام قلمداد میشود.
باقری بیان کرد: حتی سکههایی ضرب کرده بود که بر آنها آیات قرآن و شعائر شیعی دیده میشود و شعار «الرضا من آل محمد» را شعار خود قرار داده بود. از نظر ادبی هم اشعار بر جایمانده از او نشان میدهد انسانی فرهیخته، خردمند و اخلاقمدار بوده است؛ هیچ نشانهای از بیدینی یا لذتجویی در شعرهایش دیده نمیشود.
وی در ادامه افزود: جایگاه عبدالله بن معاویه در جغرافیای امروز میتوان به مدفن او در کهندژ شهر هرات افغانستان اشاره کرد که با نام «سادات مصرّخ» شناخته میشود و زیارتگاه مردم آن منطقه است. بررسی میدانی منابع تاریخی و گزارشهای محلی نشان داد که این مکان از دیرباز به او نسبت داده شده و به نوعی نشانه ماندگار حضور خاندان علوی در فلات ایران و خراسان است.
باقری خاطرنشان کرد: وقتی متوجه شدم عبداللهابن معاویه چه نسب و چه جایگاهی دارد، نمیتوانستم در برابر آن حجم اتهامات سکوت کنم. نتیجه این شد که بعد از ۱۳۷۰ سال که از مرگ عبدالله بن معاویه میگذرد، بالاخره یک پژوهش منسجم و بیطرفانه درباره او نوشته شد. این کتاب تنها یک تحقیق تاریخی نیست، بلکه بازخوانی وجدان علمی در برابر تاریخ است.
نظر شما