سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: هسته روایی رمان حول زندگی چهار عضو جوان خانواده نگویِن شکل می‌گیرد: اورسولا، آلوین، جن و دانکن. هر کدام از آنان در آستانه آغاز بزرگسالی هستند. اورسولا خبرنگار تازه‌کار در نیویورک، آلوین کارآموز مهندسی در گوگل، جن دانشجوی سال اول دانشگاه نیویورک، و دانکن بازیکن فوتبال دبیرستان. اما با وقوع موجی از حمله‌های خشونت‌آمیز در سراسر کشور، دولت آمریکا در واکنشی امنیتی و نژادی، دستور بازداشت گروهی ویتنامی–آمریکایی‌ها را صادر می‌کند.

در بخش مرکزی رمان، با عنوان «کمپ تاکوما» (Camp Tacoma)، نگویِن دنیای بسته و خاک‌نشین اردوگاهی را بازمی‌آفریند که در آن زندگی روزمره به تمرینی برای خویشتن‌داری بدل می‌شود. جن و دانکن، همراه مادرشان، به کارهای یکنواخت، صف‌های طولانی غذا و روزهایی مواجه‌اند که به قول نویسنده، «زمان در آن مثل گرد و غبار می‌نشیند». در همین فضای بسته، جن راهی برای برقراری ارتباط پنهانی با جهان بیرون می‌یابد و نخستین پیام خود را به اورسولا می‌فرستد؛ روزنامه‌نگاری که از بیرون به دنبال راهی برای استفاده از این مکاتبات در مسیر کاری و اخلاقی خویش است. این دوگانگی میان صداقت و بهره‌برداری، هسته اخلاقی رمان را می‌سازد.

نگویِن با بهره‌گیری از زاویه‌دیدی چندلایه، دنیایی را تصویر می‌کند که در آن هر عمل اعتراضی با سازوکارهای رسانه‌ای بازتولید می‌شود. اردوگاه در این رمان صرفاً مکان نیست؛ استعاره‌ای است از جامعه‌ای که از ترس فروپاشی درون، به بازداشت خودخواسته پناه می‌برد. نویسنده با طنزی گزنده نشان می‌دهد چگونه شوخ‌طبعی از طراحی تی‌شرت‌های مضحک تا پست‌های شبکه‌ای به سپری روانی برای کنار آمدن با سرکوب بدل می‌شود.

«خانواده گسترده»: بازگشت به ریشه‌های تبعید

بخش «خانواده گسترده» نقطه اتصال تاریخی میان گذشته و حال است. در این فصل، بانویی پیر به نام با نوی (Bà Nội) روایتگر خاطرات خود از سقوط سایگون و مهاجرت خانواده به آمریکا است. شوهرش، اَنگ نوی (Ông Nội)، شاعری آزاده است که به‌خاطر نگارش اشعار ضد جنگ زندانی و در نهایت کشته می‌شود. این بخش با ریتمی کندتر و حس‌برانگیزتر نگاشته شده، تا شکلی از شخصیت‌پردازی اسطوره‌ای به وجود آورد: زنِ بقا جو بر ضد مردِ ایمان‌جو.

در تداوم روایت، نوه او اورسولا این داستان خانوادگی را در قالب مقاله‌ها و پروژه‌های دانشگاهی بازمی‌نویسد. به تعبیر نگویِن، تاریخ خانواده حالا «ارز فرهنگی» اوست: متنی که می‌توان آن را در فرم‌های قابل قبول روایت و پاداش گرفت. نویسنده از خلال این تضاد، به تحلیل رابطه میان حافظه، زبان و قدرت می‌پردازد. رنج مهاجرت در این رمان نه سوژه همدردی، بلکه کالایی مصرفی است در جهانی که از خاطره، سرمایه اجتماعی می‌سازد.

در خط زمانی موازی، اورسولا در حالی با مرگ تدریجی مادربزرگش مواجه می‌شود که این مرگ خود استعاره‌ای است از محوشدن حافظه‌ی تبعید در نسل جدید. با نوی، در واپسین گفت‌وگو، همان جمله‌ای را می‌گوید که ستون درونی رمان است: «در زمان اضطرار، تنها چیزی که باقی می‌ماند خانواده است.» این بخش، از حیث عمق روانی و ساختار، محور اصلی کتاب محسوب می‌شود و نگویِن از آن پلی به موضوع بازداشت‌های جدید می‌زند: اینکه اردوگاه‌ها فقط در فیزیک فضا تغییر کرده‌اند، نه در منطق قدرت.

طنز در خدمت بازنگری تاریخی

واشنگتن پست در نقدی، اثر را «بازآفرینی دهشتناک تاریخ آمریکا از منظر نژادی آشنا» توصیف کرده و نیویورک تایمز نوشته است: «سرزمین آزادی، سرزمین بازداشت‌شدگان نیز هست.» به زعم بُستون گلوب، نزدیکی آزاردهنده دنیای تخیلی نگویِن به واقعیت امروز، رمان را به «آینه‌ای از شکنندگی زندگی معاصر» بدل کرده است. نشریاتی چون رولینگ استون، یواِس‌ای تودی و ونیتی فِر نیز اسناد من را مهم‌ترین هشدار ادبی درباره تکرار چرخه‌های تبعیض در جامعه آمریکا دانسته‌اند.

نگویِن در این اثر، تجربه شخصی و پیشینه حرفه‌ای خود را به‌عنوان سردبیر حوزه فناوری در The Verge به خدمت گرفته است. زبان او دقیق و اقتصادی است و طنز، علیه خود زبان به کار می‌رود؛ گویی واژه‌ها همانند مراکز داده در حال سانسور معنا هستند. نویسنده یادآوری می‌کند که دوران شبکه‌های اجتماعی، کمدی موقعیت را جایگزین فاجعه کرده است، اما در لایه‌ای عمیق‌تر این طنز همان ابزار افشاگری است.

از دید ساختاری، رمان از سه محور تشکیل شده است: «اردوگاه تاکوما»، «خانواده گسترده» و بخش نهایی با عنوان «نامه‌ها از بیرون»، که در آن اورسولا به بازسازی خاطرات جن و دانکن از اردوگاه می‌پردازد. این سه بخش در کنار هم تابلویی از جامعه‌ای خلق می‌کنند که مرز میان اسارت و آزادی در آن پاک شده است.

در پایان:
اسناد من در ظاهر داستانی خانوادگی است، اما در عمق خود مطالعه‌ای انتقادی است درباره رابطه میان نژاد، رسانه و حافظه سیاسی. نگویِن با فروتنی و دقت، به جای بازنمایی قربانی، به سازوکار مصرف رنج می‌پردازد و نشان می‌دهد که یادآوری گذشته، اگر در میدان قدرت زبان نیفتد، می‌تواند مقاومت باشد. در نتیجه، رمان نه‌تنها تصویری از آینده‌ای محتمل بلکه خوانشی از اکنون است: عصری که بازداشت درون ذهنی و اجتماعی، شکل مدرن همان اردوگاه است.

منبع: نیویورکر، آمازون و کرکز ریویوز