احسان مقدس، مدیر انتشارات نیلوبرگ، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از انتشار کتاب «سه رساله طبی از ابنسینا» شامل رسالههای «حفظالصحه»، «الفصد» و «تدبیرالمسافرین» تألیف شیخالرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بنسینا خبر داد.
وی در آغاز گفت: ابنسینا نه تنها فیلسوف و دانشمند بزرگ ایرانزمین است، بلکه از برجستهترین پزشکان تاریخ بشری به شمار میآید. آثار او در طب، تلفیقی از تجربه، مشاهده، و فلسفه است. سه رسالهای که در این مجموعه منتشر شده، از آثار کمتر شناختهشده اوست که با هدف حفظ سلامت و پیشگیری از بیماریها نوشته شدهاند. این متون نشان میدهند که ابنسینا به اهمیت بهداشت و تدبیر زندگی روزمره توجهی عمیق داشته است.
مقدس افزود: رساله حفظالصحه، یکی از آثار ارزشمند ابنسینا در حوزه طب پیشگیرانه است. او در این رساله، اصول ششگانه ضروری برای حفظ سلامت بدن را بیان میکند که شامل هوا، خوراک و نوشیدنی، خواب و بیداری، حرکت و سکون، انفعالات نفسانی و خروج مواد زائد از بدن است. این شش اصل، ستونهای بنیادین طب سنتی اسلامی به شمار میروند. ابنسینا در این اثر تأکید میکند که پیشگیری از بیماری، مقدم بر درمان است و سلامت انسان در گرو رعایت اعتدال در تمام جنبههای زندگی است.
وی در توضیح بیشتر گفت: در این رساله کوتاه اما پرمغز، ابنسینا درباره تغذیه سالم، زمان مناسب غذا خوردن، مقدار لازم خوراک، و نیز اهمیت خواب، ورزش، و استحمام سخن گفته است. او حتی درباره استفاده از مسواک، نوع چوب آن و فوایدش برای بدن توضیح داده و توصیههایی دربارهی حمام، ورزش و تفریح دارد. نگاه او در این رساله، نه صرفاً درمانگرانه بلکه تربیتی است؛ او میکوشد به مردم بیاموزد که چگونه بدن خود را در اعتدال نگه دارند.
مدیر انتشارات نیلوبرگ درباره دومین رساله این مجموعه گفت: رساله الفصد یا العروق المفصوده از آثار تخصصی ابنسینا در زمینه یکی از مهمترین شیوههای درمانی طب کهن یعنی فَصْد یا رگزنی است. این عمل برای تخلیه مواد زائد و اخلاط فاسد از بدن و بازگرداندن تعادل مزاج به کار میرفت. ابنسینا در این رساله ضمن بررسی علمی و عملی فصد، شرایط انجام آن، انتخاب رگ مناسب، مقدار خونگیری، و زمان مناسب این کار را به دقت توضیح داده است.
وی افزود: فصد از دیدگاه ابنسینا، عملی حساس و نیازمند شناخت مزاج فرد و وضعیت بدنی اوست. او تأکید دارد که فصد نباید بدون آگاهی از حال بیمار انجام شود، چرا که میتواند بهجای درمان، زیانبار باشد. ابنسینا در این زمینه از دیدگاههای جالینوس الهام گرفته و با تحلیلهای خود، مبانی علمی آن را گسترش داده است. رساله الفصد از این جهت اهمیت دارد که نمایانگر رویکرد علمی و تجربی ابنسینا در پزشکی است.
مقدس درباره سومین اثر این مجموعه گفت: رساله تدبیرالمسافرین از آثاری است که در نوع خود بینظیر است. ابنسینا در این رساله به موضوع سلامت در سفر پرداخته و راهکارهایی برای حفظ تندرستی در شرایط دشوار سفرهای طولانی دوران قدیم ارائه کرده است. در آن زمان، سفر ممکن بود هفتهها یا ماهها به طول انجامد و تغییر آب و هوا، تغذیه نامناسب، خستگی و بیماریهای واگیر، سلامت مسافران را تهدید میکرد. او با دقت فراوان به مسائلی چون تغذیه، نوشیدنی سالم، حفظ پاکیزگی، خواب و استراحت، و حتی درمان گزیدگیها و مسمومیتها پرداخته است.
وی ادامه داد: در این رساله توصیههایی درباره همراه داشتن داروهای ساده و گیاهی، چگونگی مراقبت از بدن در برابر گرما و سرما، پرهیز از آبهای آلوده و توجه به مزاج در شرایط مختلف اقلیمی ارائه شده است. ابنسینا تأکید میکند که تغییر مکان و تغذیه میتواند تعادل مزاج را بر هم بزند و لازم است با تدبیر و احتیاط از بروز بیماری جلوگیری شود. در واقع، این رساله نوعی راهنمای پزشکی برای مسافران، حجاج، و بازرگانان آن دوران بوده است.
مقدس در بخش دیگری از گفتوگو خاطرنشان کرد: در منابع تاریخی، از این سه رساله به عنوان متونی معتبر یاد شده است. ابن ابی اصیبعه در کتاب عیون الأنباء و ابن ندیم در الفهرست، به آثار مشابهی اشاره کردهاند و رسالههای حفظالصحه و الفصد را از تألیفات مسلم ابنسینا دانستهاند. در نسخهشناسی این آثار، مشخص شده است که برخی نسخههای خطی در کتابخانههای معتبر ایران و جهان نگهداری میشوند، از جمله در کتابخانه ملک، آستان قدس رضوی، لیدن و استانبول.
وی افزود: در تصحیح این اثر، تلاش کردهام نسخههای مختلف با یکدیگر مقابله و اختلافات جزئی متون مشخص شود. هدف، ارائه متنی علمی، دقیق و در عین حال روان برای خواننده امروز بوده است. در مقدمه کتاب، ضمن معرفی پیشینه تاریخی این سه رساله، به بررسی جایگاه آنها در سنت پزشکی اسلامی و مقایسه با آثار دیگر حکیمان مانند رازی، حنین بن اسحاق و قسطا بن لوقا نیز پرداختهام.
وی در ادامه اظهار کرد: طب سنتی اسلامی بر اساس اصل اعتدال و شناخت مزاج استوار است. ابنسینا با نگاهی کلنگر، جسم و روان را دو بعد درهمتنیده میداند. از همین رو در آثار او، توصیههای پزشکی با جنبههای اخلاقی و تربیتی همراه است. در رساله حفظالصحه، او بر کنترل هیجانات و خشم تأکید دارد؛ در تدبیرالمسافرین، به آرامش روحی و پرهیز از اضطراب در سفر اشاره میکند؛ و در الفصد، نظم و دقت علمی را معیار عمل میداند. این تلفیق علم، تجربه و اخلاق، از ابنسینا چهرهای ماندگار در تاریخ پزشکی ساخته است.
مقدس تصریح کرد: انتشارات نیلوبرگ طی سالهای اخیر پروژهای را برای بازخوانی و انتشار آثار برجسته پزشکان ایرانی و اسلامی آغاز کرده است. پیش از این نیز رساله «الباه» از محمد بن زکریای رازی با ترجمه و تصحیح جدید منتشر شد و اکنون مجموعه «سه رساله طبی از ابنسینا» در همین راستا عرضه شده است. هدف ما این است که این متون ارزشمند از حالت نسخههای محدود خطی خارج شده و در دسترس پژوهشگران و علاقهمندان قرار گیرد.
وی در پایان گفت: آثار بزرگانی چون ابنسینا فقط متعلق به گذشته نیستند؛ بلکه میتوانند چراغ راه نسل امروز باشند. در روزگاری که سلامت جسم و روان در معرض چالشهای گوناگون است، بازخوانی این متون، یادآور نگاه عمیق حکمای ایرانی به انسان و طبیعت است. امیدوارم انتشار این مجموعه گامی در جهت حفظ و معرفی گنجینههای علمی تمدن ایرانی-اسلامی باشد.
گفتنی است، کتاب «سه رساله طبی از ابنسینا» با مقدمه و تصحیح دکتر احسان مقدس از سوی انتشارات نیلوبرگ در شهریور ۱۴۰۴ منتشر شده است. این کتاب شامل متن کامل رسالههای حفظالصحه، الفصد و تدبیرالمسافرین است و به همراه توضیحات تاریخی و واژهنامه تخصصی برای علاقهمندان به طب سنتی و تاریخ پزشکی فراهم آمده است
نظر شما