سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ نمایشنامهنویسی در ایران در این روزها، دوران افول و ضعف خود را سپری میکند. دیگر همانند دهههای گذشته، استعدادی در نوشتن نمایشنامه پیدا نمیشود تا مخاطبان را سر ذوق بیاورد. این ضعف سبب شده تا در نمایشنامهنویسی و اجراهای روی صحنه شاهد خلق شگفتی نباشیم.
هرچند هر سال جشنوارهها و رویدادهایی برای ایجاد انگیزه و بالا بردن سطح کیفی نمایشنامهها برگزار میشود، ولی در واقع، این رویدادها منتج به خروجی خاص و مشخصی نمیشود.
رویداد انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران که یازدهمین دورهاش در دی ماه امسال و همزمان با روز نمایشنامهنویس برگزار میشود، تلاش دارد تا به بررسی آثار ادبیات نمایشی در دو سال اخیر بپردازد. این رویداد در چند بخش نمایشنامههای تألیفی اجرا شده، نمایشنامههای چاپ شده، نمایشنامههای تالیفی اعضای کانون، نمایشنامههای تالیفی کودک و نوجوان، نمایشنامههای تالیفی ویژه نمایشهای عروسکی برگزار میشود.
توجه به آثار تالیفی
سمیه نصراللهی، نمایشنامهنویس، مترجم و دبیر بخش نمایشنامههای چاپ شده در یازدهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی درباره این رویداد به ایبنا گفت: دبیر بخش نمایشنامههای چاپ شده هستم که قدیمیترین بخش این جشنواره است. امسال در این بخش، متون چاپ شده در سال های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ جمعآوری میشود و به داوران داده میشود. داوران نیز در دو بخش ترجمه و تألیف کتابها را میخواند و سه اثر برتر را انتخاب میکنند. این بخش امسال دو قسمت دیگر هم دارد؛ بخش «نمایشنامههای اقتباسی» که یک اثر در آن انتخاب میشود. بخش دیگر «نسل نو» است که آثار نویسندگان یا مترجمان تازهکار که اثر قابل توجهی ارائه داده باشند در آن بررسی میشود.
وی افزود: کار جشنواره آغاز شده و مترجمان و مولفان کتابهایشان را میفرستند. البته مهلت زیادی هم باقی نمانده و مهلت ارسال آثار تا ۱۵ مهر ماه تمدید شده است. این رویداد اتفاق مهمی هم در حوزه ادبیات و هم در حوزه نمایش است که هر دو سال یک بار آثار بررسی میشوند. انجمن نمایشنامهنویسان و مترجمان تئاتر، نهادی که آثار را بررسی میکند، نهاد حرفهای است.
این نمایشنامهنویس ادامه داد: من به عنوان یک ناشر هر دوره در این رویداد شرکت میکردم و همیشه ناشران را تشویق میکردم که کتابهای خود را بفرستند. در پروسه این رویداد مراودات و تعاملات مهم و موثری میان نویسندگان شکل میگیرد. نشرها نیز میتوانند با هم ارتباط بگیرند و ایدههای مختلف را به اجرا بگذارند. هر چقدر جریان کتاب در کشور جاری باشد به سود همه است.
لزوم توجه به کار فرهنگی
وی در پاسخ به این سوال که آیا در بحث تالیف نمایشنامه در کشور ضعف وجود دارد، گفت: در حال حاضر آثاری که اجرا میشوند بیشتر تالیفی است. آمار دقیقی از آن ندارم ولی چیزی که من میبینم این است که اکثراً به سمت نمایشنامههای تالیفی پیش رفتهایم تا ترجمه. حداقل امسال که اینگونه بوده است. با این حال قبول دارم نمایشنامههایی که چاپ میشوند بیشتر ترجمه هستند. به عنوان یک ناشر میگویم اثر ادبی در میان مردم طرفدار بیشتری دارد و از نمایشنامه بیشتر استقبال میشود و متاسفانه این ضعف وجود دارد.
نصرالهی ادامه داد: در بحث تالیف با آمار جهانی فاصله داریم؛ همانطور که ادبیات داستانی ما با جهان فاصله دارد و این چیزی است که نمیتوان آن را انکار کرد. به نظرم میتوانیم با حفظ این فاصله پیش برویم. چون پر کردن این فاصله تقریباً غیرممکن است و آن هم بیشتر به خاطر محدودیتها و وضعیت اقتصادی است. ولی میتوانیم همچنان آهسته و پیوسته کار کنیم.
وی افزود: تالیف هم در این چند سال که در انجمن نمایشنامهنویسان هستم و میبینم، اوضاع بدی ندارد، نویسندگان بسیار خوبی داریم که متأسفانه کارهایشان زیاد دیده نمیشود. در بحث متون متوسط خارجی به خصوص متون آمریکایی، بچههای مترجم ما حرفهای زیادی برای گفتن دارند که متأسفانه دیده نمیشوند. چون رابطه مخاطب کتاب با مولف در حوزه نمایشنامه فارسی هنوز به اعتماد نرسیده است. البته این موضوع در مورد رمان و داستان کوتاه هم صدق میکند، این مسئله نیز کار فرهنگی لازم دارد. حتی همین رویداد میتواند اتفاق خوبی برای این موضوع باشد.
برخی نمایشنامهها هیچ وقت اجرا نمیشوند
نصرالهی درباره نمایشنامههایی که چاپ میشوند ولی اجرا نمیشوند گفت: طبیعی است بسیاری از نمایشنامههای به اجرا نرسند؛ تا جایی که نمایشنامه مکتوب باشد در دسته ادبیات نمایشی جای دارد. زمانی که اجرا میشود وارد حوزه تئاتر و اجرا میشود. یعنی یک نمایشنامه میتواند یک اثر ادبی باشد که ما مانند کتابهای دیگر آن را میخوانیم. به نظرم کتابهای داستان و رمان و نمایشنامه چندان از هم دور نیستند و یک در هم تنیدگی در آن وجود دارد. یک نمایشنامه ممکن است هیچ وقت اجرا نشود یا ممکن است ۲۰ سال دیگر اجرا شود. این موضوع تنها در مورد آثار تالیفی ما در ایران نیست. در همین ایران آثار نمایشنامه زیادی داریم که هیچ وقت اجرا نشدهاند. در کشورهای دیگر هم همینطور است.
این مترجم در پاسخ به این سوال که چرا دیگر استعدادهایی مانند بیضایی و نادری در تئاتر پیدا نمیشود، گفت: زمانی که متنی را مینویسید و با ممیزی مواجه میشوید و خروجی کارتان چیزی نیست که تولید کردهاید از ادامه کار در آن زمینه زده میَشوید و ادامه مسیر برایتان دشوار میَشود. حال تصور کنید در این مسیر بحث مالی کمی هم دارد، سانسور میشود و همکارانتان هم شما را مواخذه میکنند. برای همین آدمهای این حوزه فرسوده میَشوند و کنار میکشند. ما نمایشنامهنویسان خوب و درجه یکی داریم. ولی چقدر از کارهایشان اجرا میَشود؟ اصولاً در این کشور پذیرای تئاتر و حتی هنر نیستیم. ادبیات مواجهه مستقیم با مردم ندارد، شما کتاب را میخرید و میخوانید. ولی در تئاتر چون مواجهه مستقیم مردم با یک اثر هنری است قضیهاش فرق میکند. در همه جای دنیا اینگونه است که تئاتر روشنفکرانهتر از همه رشتههای هنر است.
نصرالهی ادامه داد: جدا از مسئله اقتصاد و سانسور، مسئله رانت نیز وجود دارد. در این حوزه همه افراد دسترسی به منابع برای اجرا ندارند و سالن برای اجرا در اختیارشان قرار نمیگیرد. برخی از افراد در سال همیشه تئاترهایشان روی صحنه است در حالی که بقیه افراد نمیتوانند به راحتی اجرا بگیرند. هر جا که بیعدالتی باشد یک سری افراد حرفهای خود را کنار میکشند. نمایشنامهنویسان آدم مبارزه و جنگ با بیعدالتی نیستند، آدم نوشتن هستند، روحیاتشان این گونه نیست. اینگونه است که افرادی با استعدادهای درخشان مانند علیرضا نادری و نغمه ثمینی دیگر کمکار شدهاند.
نمایشنامهها در بازار نشر وضعیت خوبی ندارند
این نمایشنامهنویس درباره وضعیت فروش نمایشنامهها در بازار کتاب گفت: چیزی که میبینم این است که فروش نمایشنامه در کتابفروشیها بسیار کم است. مگر آنکه نمایشنامههای محمد چرمشیر یا افراد شناخته شده باشد. ولی معمولاً نویسندگان متوسط و آماتور در این بازار شانسی ندارند. فروش نمایشنامههای تالیفی حتی از شعر ترجمه هم کمتر است. نمایشنامههای ترجمه هم تقریباً همین وضعیت را دارد ولی اوضاعش کمی از نمایشنامههای تالیفی بهتر است. به طور کلی نمایشنامهها در بازار نشر وضعیت خوبی ندارند. ناشران چندان رغبت نمیکنند که نمایشنامه چاپ کنند. مگر آنکه نشری آنقدر بزرگ باشد که سودش از کتابهای دیگر باشد.
وی درباره ظرفیتهای پرداختن به ادبیات کهن و اقتباس از آن در آثار نمایشی گفت: در این دوره از جشنواره نگاه ویژهای هم به اقتباس از آثار کهن داریم و در این بخش یک اثر انتخاب میشود. توجه به آثار کلاسیک اتفاق خوبی است. این موضوع میتواند هم روی زندگی و فرهنگ عامه مردم تاثیرگذار باشد. چرا که یک سری اسامی آنها برای مردم آشناست و مردم جذب میشوند و آنها که برای مردم آشنا نیست، معرفی میَشوند.
این نمایشنامهنویس افزود: ما پتانسیلهای خوبی در زمینه نمایشهای سنتی داریم. محوطههای خوبی در ایران داریم که آئین سنتی و کهن و نمایشهای اقتباسی را میتوان در آن اجرا کرد ولی متاسفانه حتی در نمایشهای مذهبی و تعزیهها هم خوب عمل نکردهایم. در محرم و صفر تعزیههای درست و حسابی در تهران نمیبینیم. گویا در این چند سال این نمایشها محو شدهاند؛ حتی در روستاها و شهرهای دیگر هم کم شده و نسل جدید هیچ ارتباطی با تعزیه برقرار نمیکند. در صورتی که میتوانست در تهران تبدیل به یک آئین باشکوه شود که از منظر هنر نیز به مذهب توجه ویژهای کنند؛ متاسفانه در این بخش هم ضعف وجود دارد.
جایزه اقتباس برتر
رحیم رشیدیتبار، مسئولیت دبیری یازدهمین دوره انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران را برعهده دارد. رشیدیتبار نیز در گفتوگو با ایبنا درباره رویکرد این دوره نسبت به بهرهگیری از ظرفیتهای ادبیات فارسی گفت: از هر نوع اقتباس و بهرهگیری از ظرفیتهای بیشمار در ادبیات ایران شامل ادبیات کهن و معاصر فارسی در راستای تولید نمایشنامهی اقتباسی، استقبال خواهیم کرد.
وی دبیر درباره رویکرد این دوره به ادبیات ایرانی، گفت: در این دوره از این رویداد بزرگ فرهنگی، جایزهای به نام «اقتباس برتر» داریم که مبنای انتخاب آن تنها پرداختن به ظرفیتهای نمایشی در ادبیات کهن نیست، از هر نوع اقتباس از ادبیات ایران شامل ادبیات کهن و معاصر که منجر به تولید یک نمایشنامهی اقتباسی قابل قبول باشد، استقبال خواهیم کرد و تندیس رویداد شامل این بخش نیز خواهد شد.
رشیدیتبار افزود: هیچ محدودیت موضوعی نداریم؛ نمایشنامهنویس میتواند هر رویکرد موضوعی اعم از موضوعات سیاسی، انتقادی، اجتماعی و… داشته باشد و آنچه مهم است کیفیت ادبی و دراماتیک اثر است، نه موضوع. از منظر موضوعی هیچ مانع و حذفی در این رویداد اتفاق نخواهد افتاد و نمایشنامهنویس به هر موضوعی که میخواهد میتواند بپردازد.
زبان فارسی نخ تسبیح است
رشیدیتبار با اشاره به بخشهای مختلف این دوره از انتخاب آثار برتر ادبیات نمایشی ایران گفت: این دوره بخشهای مختلفی از جمله بخش نمایشنامههای چاپ شده را داریم. بخش دیگر مربوط به نمایشنامههای اجرا شده است که از سد شورای نظارت و ارزشیابی گذشتهاند، تنها یک بخش دیگر از این رویداد مربوط به آکادمی نمایشنامهنویسان است که نمایشنامهنویسان با هر موضوعی که تمایل دارند میتوانند در آن شرکت کنند و مبنای انتخاب در آن بخش، کیفیت ساختاری، ادبی و دراماتیک اثر است.
وی ادامه داد: یکی از اهداف مهم این رویداد این است که با ایجاد فضای رقابتی سالم میان نمایشنامهنویسان و اختصاص دادن جایزه (که مهمترین جایزهی ادبیات نمایشی ایران است) اتفاقات بهتری، از جمله تولید متون با کیفیت در این حوزه بیفتد. ما به کیفیترین اثر جایزه میدهیم، نمایشنامهنویسان خلاق و نخبه را شناسایی، معرفی و حمایت میکنیم. این جزو مهمترین وظایف و رسالتهای صنفی کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانهتئاتر است.
یکی از مهمترین سیاستهای ما در کانون نمایشنامهنویسان و مترجمان خانهتئاتر توجه به ظرفیتهای نمایشی در ادبیات فارسی است. در فراخوان این رویداد چندین بار تاکید شده که نمایشنامههایی که به زبان فارسی نوشته شده باشند، شرکت نمایند و این برای ما مهم است. زبان فارسی نخ تسبیح است؛ این زبان پیوند دهنده تمام اقوام ایرانی با هر زبان و گویش است.
نظر شما