سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - میترا خسرویانی: کتاب «خاطرات امیرخسرو دارایی (برهانالسلطنه) و آقاخان عماری (درامی)» تالیف عنایتالله رحمانی از سوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شد. این خاطرات از روی نسخههای دستنوشت برهانالسلطنه و آقاخان درامی تصحیح و منتشر شده است. دیباچه، خاطرات برهانالسلطنه و خاطرات آقاخان بخشهای کتاب را شامل میشود و پایانبخش کتاب نیز پیوستها و فهرست اعلام آمده است.
برهانالسلطنه
امیر خسرو دارایی ملقب به (برهان السلطنه) و متخلص به (خسرو) پسرخسرو میرزا، پسرخلیل الله میرزا پسر عبدالله میرزا ملقب به (دارا) یازدهمین پسر فتحعلی شاه قاجار (بنیانگذار مسجد و مدرسه دارا - مسجد سلطانی سابق - مسجد جامع یا سید فعلی و حاکم زنگان) سوم شعبان سال ۱۳۱۰ هجری قمری برابر با ۱۲۷۲ خورشیدی پنج ماه پس از فوت پدرش در طارم بالا در روستای خیالانگیز بنارود (ابستان زنجان) به دنیا آمد. مادرش رخساره خانم دختر مرحوم عبدالحمید میرزا (پسر دیگر عبدالله میرزا) دختر عموی پدرش بود. او بیشتر عمرش را در همان منطقه سپری کرد و چون در خانوادهای با پیشینه فرهنگی و ادبی پرورش یافت به شعر و ادب فارسی علاقه فراوانی داشت و آثاری نیز از خود بر جای گذاشته است؛ از جمله دیوان اشعار، مثنوی انیس والعشاق، شکرستان یا کلیله و دمنه (انوار سهیلی منظوم)، مردان خاور، ارمغان زندان یا در زباننامه منظوم و…
او تا دوازده سالگی تحت سرپرستی ابراهیم میرزای برهانالسلطنه که از مشاهیر دانشمندان عصر خود به شمار میرفت به سر برده است. در معرفی او همین بس که او دارای کتابخانهای با چهار هزار جلد کتاب بوده است. او ایام کودکی را تحت سرپرستی عموی بزرگ و دانشمند خود ابراهیم میرزا مقلب به «برهان السلطنه» تحصیلات مقدماتی را در روستای گوهر نزد شادروان ملا محمدتقی طارمی فرا گرفته و بقیه را در شهرستان زنگان به اتمام رسانیده و سالها در محضر علامه زمان و محقق مرحوم حاجی میرزا ابو عبدالله ضیایی بوده و تا آخر عمر نیز از مجالست با سایر اهل علم و مطالعه کتاب بهره برده است. مطالب ادبی او در شمارههای گوناگون در روزنامه پرآوازه پروین خمسه (اولین روزنامه زنگان) به چشم میخورد. خسرو دارایی چند سال را در کادر جدیدالتأسیس نظام گذراند و مدت دو سال و نیم دوران حکومت سردار مؤید را نایبالحکومه طارم بوده است.
آقاخان
آقاخان درامی فرزند عسگرخان و بر اساس محتوای خاطرات خود در هنگام قتل پدرش در جنگ جهانی اول بیش از ۲۷ سال نداشته در سال ۱۲۶۷ خورشیدی در روستای درام شهرستان طارم علیا متولد شده و دوران کودکی را در مکتبهای محلی سپری کرده است. به نقل از ریش سفیدان محل آقاخان از خاندان طایفه ایل کرد عمارلو بوده که سال ۱۰۱۱ هجری قمری به فرمان شاه عباس از آذربایجان غربی به جلگه ورامین و از آنجا به مناطق مرزی خراسان انتقال یافتهاند تا از تجاوز ازبکان به خاک ایران جلوگیری کنند. پس از عهدنامه ترکنمچای، ایلات و طوایف عشایر مستقر در خراسان به عنوان اعتراض به این قرارداد ننگین در خراسان طغیان کرده و تعدادی از آنها اقدام به ترک خراسان کردند و به نقاط مختلف ایران پراکنده شدند.
آقاخان پس از قتل پدر، عمو و دو پسر عمویش، چندین ماه با قاتلان آنها نبرد کرده و مخالفان خود را به ستوه آورده و در یک نبرد تنگاتنگ تعدادی از آنها را به قتل میرساند و سپس به گروه جنگل ملحق میشود. وی مدتی در کنار میرزا کوچکخان جنگلی مبارزه کرده و از طرف میرزا، طی حکمی به عنوان والی طارم منسوب میشود و پس از شکست نهضت جنگل، توسط مامورین دولتی دستگیر و به زندان اردبیل منتقل و پس از مدتی از زندان فرار کرده و با لباس مبدل درویشی از اردبیل به طارم برمیگردد. پس از مدتی از زندان فرار کرد و با لباس مبدل درویشی به طارم برگشت. پس از آن از طرف دولت رضاخان با وعده امنیت جانی به تهران رفت؛ ولی رضاخان او را زندانی کرد و در زندان به صورت مشکوک از دنیا رفت و در ابنبابویه تهران به خاک سپرده شد.
اهمیت خاطرات شفاهی برهانالسلطنه و آقاخان درامی از چند منظر
این کتاب دربرگیرنده خاطرات دو شخصیت تاریخ معاصر ایران امیر خسرو دارایی (ملقب به برهانالسلطنه) و آقاخان درامی است. بخش نخست این کتاب به زندگی دارایی شاعر و ادیب زنجانی از نوادگان فتحعلی شاه قاجار میپردازد که در شهر زنجان میزیست و با محمودخان ذوالفقاری درگیری داشته و در فعالیتهای سیاسی حزب توده در شهر زنجان در دهه ۱۳۲۰ نقش فعالی ایفا کرده است.
بخش دوم این کتاب نیز به خاطرات آقاخان درامی از خوانین قدرتمند طارم میپردازد. این کتاب تصویری زنده از تحولات سیاسی استان زنجان در اواخر دوره قاجار و پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم ارائه میدهد.
این خاطرات به عنوان روایتهایی از سوی شخصیتهای خارج از دایره قدرت رسمی نگاشته شدهاند.
کتاب «خاطرات امیرخسرو دارایی (برهانالسلطنه) و آقاخان عماری (درامی)» تالیف عنایتالله رحمانی در ۲۲۰ صفحه و قیمت ۳۶۰ هزار تومان از سوی انتشارات نگاه معاصر منتشر شد.
نظر شما