سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): مجتبی ترکارانی پژوهشگر و رئیس گروه جامعهشناسی مردممدار انجمن جامعهشناسی ایران در این نوشتار، کتاب «تریبون دانشمند علوم اجتماعی: ماجراهایی در نوشتن جامعهشناسی مردم مدار» را نقد و بررسی کرده که در ادامه آن را میخوانید.
***
عنوان اصلی کتاب The Social Scientist’s Soapbox: Adventures in Writing Public Sociology است که توسط کارن استرنهایمر ( Karen Sternheimer) در سال ۲۰۱۷ منتشر شده است. کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است که در ادامه به ترتیب به آنها میپردازم.
مقدمه: بیش از یک راهنما، یک جعبهابزار ضروری
کتاب «تریبون دانشمند علوم اجتماعی» یک راهنمای عملی، الهامبخش و بسیار کاربردی برای پژوهشگران و دانشجویان علوم اجتماعی است که قصد دارند از برج عاج دانشگاه خارج شده و دانش تخصصی خود را با عموم مردم به اشتراک بگذارند. این کتاب، برخلاف متون نظری که به فلسفه «جامعهشناسی عمومی» میپردازند، یک نقشه راه گامبهگام است که مسیر پر پیچ و خمِ تبدیل یک ایده پژوهشی به یک مقاله، کتاب، یا محتوای رسانهای پرمخاطب را هموار میسازد. پیام اصلی کتاب روشن است: در عصر اطلاعات نادرست، سکوت دانشگاهیان یک گزینه نیست و این کتاب به آنها نشان میدهد چگونه صدای خود را به گوش جامعه برسانند.
کارن استرنهایمر، خود نمونهای موفق از یک جامعهشناس عمومی است. او علاوه بر تألیف چندین کتاب که مفاهیم پیچیده را برای مخاطب عام دسترسپذیر کردهاند، بنیانگذار وبلاگ بسیار موفق Everyday Sociology Blog و چهرهای شناختهشده در رسانههای معتبر است. این کتاب حاصل تجربیات زیسته اوست و به همین دلیل، توصیههایش نه از جنس تئوری، که از جنس عمل است.
در میان آثار مرتبط با جامعهشناسی مردم مدار، این کتاب جایگاه منحصربهفردی دارد. در حالی که آثار مایکل بوراووی بر چرایی و مبانی نظری جامعهشناسی مردم مدار تمرکز دارند، کتاب استرنهایمر بر چگونگی تمرین و اجرای این نوع جامعهشناسی دلالت دارد و به این پرسش پاسخ میدهد: «بسیار خب، قبول! حالا باید چه کار کنم؟» این اثر، حلقه مفقوده بین «انگیزه» و «عمل» است و جامعهشناسی مردممدار را از یک آرمان به یک مهارت قابل یادگیری تبدیل میکند.
مخاطبان اصلی کتاب میتواند دانشجویان تحصیلات تکمیلی که میخواهند از ابتدا یک هویت عمومی برای خود بسازند و اعضای هیئت علمی جوان که به دنبال افزایش تأثیرگذاری پژوهشهای خود هستند و در نهایت پژوهشگران و استادان باسابقه که با ابزارهای دنیای نشر عمومی و رسانههای دیجیتال آشنا نیستند.
مروری بر فصلهای کتاب
فصل ۱: چرا برای عموم بنویسیم؟
این فصل به ارائه دلایل اخلاقی و حرفهای برای ورود به عرصه عمومی میپردازد. استرنهایمر استدلال میکند که در دنیای مملو از اطلاعات نادرست، وظیفه دانشگاهیان است که با ارائه یافتههای مبتنی بر شواهد، به غنای گفتوگوی دموکراتیک کمک کنند. او این کار را یک مسئولیت اجتماعی و یک ضرورت حرفهای میداند.
فصل ۲: آماده شدن برای نوشتن
این فصل بر زیرساختهای استراتژیک پیش از نگارش تمرکز دارد: یافتن «صدای منحصر به فرد»، شناسایی مخاطب هدف و ایجاد یک روتین نویسندگی پایدار. مهمتر از آن، به موانع روانی رایج مانند ترس از قضاوت و «سندروم ایمپاستر» میپردازد و راهکارهایی برای غلبه بر آنها ارائه میدهد.
فصل ۳: نوشتن برای عموم
این فصل، جعبهابزار عملی نویسندگی است. محور اصلی آن، هنر «ترجمه» مفاهیم پیچیده به زبانی قابل فهم و جذاب است، نه سادهسازی سطحی. استرنهایمر به تفصیل به قدرت داستانگویی، استفاده از ساختار «هرم وارونه» روزنامهنگاری، و روشهای هوشمندانه برای ارائه دادهها و آمار به شکلی ملموس میپردازد.
فصل ۴: انتشار برای عموم
این فصل دنیای پیچیده صنعت نشر را رمزگشایی میکند. استرنهایمر تفاوتهای مسیرهای مختلف نشر — از ناشران تجاری و دانشگاهی تا خود-انتشاری — را تشریح کرده و به صورت گامبهگام نحوه نگارش یک «پروپوزال کتاب» قوی و متقاعدکننده را آموزش میدهد.
فصل ۵: ترویج کار خود برای عموم
این فصل با این ایده کلیدی به پایان میرسد که کار نویسنده با انتشار تمام نمیشود. استرنهایمر تأکید میکند که نویسنده بهترین مروج کار خود است و استراتژیهای مشخصی برای تعامل با رسانهها، ساختن پلتفرم دیجیتال (وبلاگ و شبکههای اجتماعی) و استفاده از سخنرانیهای عمومی برای ارتباط مستقیم با مخاطبان ارائه میدهد.
با وجود تمام نقاط قوت، کتاب به دلیل تاریخ انتشار (۲۰۱۷)، نیازمند بهروزرسانی و بازنگری است. نقاط ضعف کلیدی و پیشنهادهای بهبود را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:
نقاط ضعف کتاب
۱. عقبماندگی از تحولات رسانهای: کتاب از تحولات عظیم پس از ۲۰۱۷، مانند سلطه پلتفرمهای تصویری ( TikTok)، رشد انفجاری پادکستها، و تغییرات الگوریتمی شبکههای اجتماعی عقب مانده است. تمرکز اصلی آن بر «نوشتن» است، در حالی که تأثیرگذاری امروز به شدت به فرمتهای چندرسانهای وابسته است.
۲. تمرکز بر بازار نشر آمریکا: توصیهها، به ویژه در فصل ۴، به شدت بر ساختار صنعت نشر در ایالات متحده متمرکز است و برای پژوهشگران در سایر نقاط جهان نیازمند بومیسازی است.
۳. نادیده گرفتن چالشهای جدید: کتاب به چالشهای امنیتی و اخلاقی فضای دیجیتال امروز مانند آزار و اذیت سازمانیافته آنلاین ( doxing)، نقش هوش مصنوعی (فرصتها و تهدیدهای ابزارهایی مانند ChatGPT) و لزوم تابآوری روانی در برابر حملات شخصی نمیپردازد.
۴. خوشبینی نسبی: کتاب لحنی بسیار مثبت و مشوق دارد اما کمتر به چالشهای عمیق و دلسردکننده جامعهشناسی عمومی، مانند مقاومتهای ساختاری در دانشگاهها و سرخوردگی ناشی از عدم تغییرات سریع اجتماعی، میپردازد.
پیشنهادهایی برای بهبود کتاب یا ترجمه آن
ورود به عصر چندرسانهای: افزودن فصلی با راهنمای عملی برای تولید پادکست، ساخت ویدئوهای آموزشی کوتاه، و طراحی دادهنما (اینفوگرافیک).
امنیت و اخلاق دیجیتال: اختصاص فصلی جدید به «تابآوری عمومی» و مهارتهای مقابله با آزار آنلاین، حفظ اصالت پیام در عصر دیپفیک، و راهکارهای استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی. گسترش دامنه بینالمللی: افزودن یک پیوست یا مطالعات موردی از پژوهشگران غیرآمریکایی و اشاره به تفاوتهای کلیدی در بازارهای نشر جهانی.
بهروزرسانی مدلهای اقتصادی: پرداختن به مدلهای درآمدزایی نوین برای تولیدکنندگان محتوا مانند خبرنامههای پولی ( Substack) و پلتفرمهای حمایت مردمی ( Patreon).
نتیجهگیری
کتاب « The Social Scientist’s Soapbox» یک پایه مناسب و یک نقطه شروع فوقالعاده است. اصول اصلی آن—اهمیت نوشتن برای عموم، پرهیز از زبان تخصصی، داستانسرایی و درنظرگیری مخاطب—همچنان کاملاً معتبر و ارزشمند هستند.
در پایان میتوان به نویسندگان و مترجمان آثار جامعهشناسی پیشنهاد کرد که چنین کتابی و حداقل بخشهایی را از آن ترجمه کرده یا بر مبنای آن چنین کتابهایی در باره نوشتن به زبان جامعهشناسی مردممدار را تألیف کنند یا میتوان بر مبنای این کتاب کارگاههای آموزشی نیز برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و علاقهمندان اجرا کرد. وظیفه شما به عنوان یک دانشمند علوم اجتماعی امروزی این است که با مطالعه منابع تکمیلی و تجربه شخصی، «ابزارهای روز» را خودتان به این جعبهابزار ارزشمند اضافه کنید.
نظر شما