سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): قم؛ شهری است که هم ناشران تخصصی در حوزه دین و مهدویت را در خود جای داده و هم تلاش کرده سهمی در ادبیات داستانی و تولید آثار فاخر ملی داشته باشد. با این حال، مسئله همکاری نویسندگان بومی با ناشران استانی همچنان موضوع بحث و گاه گلایه است. برخی نویسندگان ترجیح میدهند آثار خود را به ناشران پایتخت بسپارند، در حالیکه ناشران بومی میگویند زیرساختها و ظرفیتهای لازم برای عرضه ملی کتاب در قم فراهم شده است. در این گزارش، دیدگاه چند نویسنده و ناشر درباره این چالش و مسیرهای پیشرو بررسی شده است.
علیرضا خواستار، نویسنده بومی که تاکنون تمامی آثارش را با ناشر استانی منتشر کرده، معتقد است نخستین مسئولیت هر نویسنده، تقویت چرخه فرهنگی زادگاهش است.
او میگوید همکاری با ناشر بومی نه تنها به رشد صنعت نشر محلی کمک میکند، بلکه به دلیل نزدیکی فرهنگی، زبانی و شناخت دقیقتر ناشر از شرایط نویسنده، نتیجهای سازندهتر به همراه دارد. تجربه او نشان داده که این همکاری میتواند فراتر از مرزهای استانی پیش برود؛ چنانکه ناشر وی با حضور در نمایشگاه کتاب تهران، سطح انتشار آثار را از محدودیت محلی به عرصه ملی ارتقا داده است.
خواستار تأکید میکند که پرداخت بهموقع حقالتألیف، تیراژ مناسب حداقل ۵۰۰ نسخه برای هر کتاب و پخش مؤثر، از مهمترین معیارهایش در انتخاب ناشر هستند. با این حال، او به ضعف ساختاری ناشران بومی نیز اشاره میکند و ریشه آن را کمبود بودجه و سرانه پایین مطالعه در کشور میداند؛ مسئلهای که به اعتقادش باید با حمایتهای مادی دولت برطرف شود.
خواستار، پیشنهاد میدهد ناشران بومی با برگزاری جلسات ماهانه منظم، نویسندگان را برای ارائه طرحهای داستانی دعوت و علت پذیرش یا رد هر طرح را بهطور شفاف بیان کنند. به باور او، همراهی این رویکرد با تبلیغات گسترده در سطح شهر و همکاری نهادهای فرهنگی استانی، میتواند انگیزه نویسندگان را برای همکاری با ناشران محلی دوچندان کند و حلقه پیوند میان نویسنده و نشر بومی را مستحکمتر سازد.
مهدی شریفی، نویسنده بومی که نخستین رمانش را در سال ۱۳۹۰ به یکی از نشرهای مرکز سپرده، گفت: در آن زمان نشرهای بومی در ادبیات داستانی جایگاه و تخصص قابلتوجهی نداشتند و ناشران قمی به موفقیتهای امروزشان نرسیده بودند. او معتقد است حتی اگر امروز هم در همان نقطه شروع بود، باز هم نشر تهرانی را انتخاب میکرد، چون یک ناشر تخصصی ادبیات داستانی و دارای برند معتبر است.
شریفی هرچند رمان شخصی خود را به ناشر بومی نسپرده، اما تجربه همکاری با آنها را در قالب دبیری مجموعههای مختلف داشته است، وی گفت: در برخی موارد، به دلیل نبود فهم درست ادبی و رفتار غیرحرفهای، تمایلی به تکرار این تجربه ندارد. با این حال، اذعان میکند که نشرهای قمی امروز نسبت به هفت یا هشت سال پیش پیشرفت چشمگیری داشتهاند و نمونههایی چون نشر جمکران توانستهاند در جوایز ملی بدرخشند و در توزیع و پخش با ناشران بزرگ کشور رقابت کنند.
به باور شریفی، انتخاب ناشر برای نویسنده به دو شیوه اتفاق میافتد، در کارهای سفارشی، مسائل مالی تعیینکننده است؛ اما در پروژههای شخصی، اعتبار ادبی و تخصص ناشر اهمیت بیشتری دارد. او تأکید کرد که در صنعت نشر ایران، افراد حرفهای حضور دارند اما ساختار حرفهای کمتر به چشم میخورد، و ناشران بومی نیز هنوز با این ساختار فاصله دارند؛ هرچند تلاشهایی از سوی برخی سردمداران صورت گرفته است.
شریفی با دوگانه «بومی یا غیربومی» مخالف است و میگوید جغرافیای نشر برایش اهمیتی ندارد؛ آنچه مهم است، برندی است که ادبیات داستانی را میفهمد، ارزیابی دقیق انجام میدهد و آثارش را بیمعیار منتشر نمیکند، تا بتواند بهطور غیرمستقیم جمعی از نویسندگان را در کنار هم رشد دهد. او تأکید کرد که این دیدگاه به معنای نادیدهگرفتن تلاش ناشران قمی نیست، بلکه ترجیح او به اعتبار و تخصص ناشر برمیگردد، نه محل استقرارش.
اما احمد مدقق، نویسنده بومی که تجربه همکاری با ناشران تهرانی و استانی را دارد، معتقد است که جغرافیای نشر اهمیت چندانی ندارد، اما همانند بسیاری از نهادهای متمرکز در پایتخت، ناشران تهرانی معمولاً گستره فعالیت ملیتر و امکانات بیشتری دارند، و طبیعی است که یک نویسنده تمایل بیشتری به همکاری با ناشران شناختهشده پیدا کند.
او در عین حال تأکید کرد که ناشران قمی لزوماً ضعیف نیستند و این شهر بهعنوان مرکز مذهبی کشور، ناشران حرفهای و توانمندی در حوزه دین دارد، اما تعداد ناشرانی که بهطور تخصصی در حوزه داستان و ادبیات داستانی فعالیت کنند، کمتر است.
مدقق که حرفه و درآمدش به نوشتن وابسته است، مسائل مالی را عامل مهمی در انتخاب ناشر میداند و ترجیح میدهد با ناشری کار کند که پرداختهای منظم و مناسبی داشته باشد. او توصیه کرد که ناشران بومی بر ظرفیتهای ویژه خود متمرکز شوند و همان را توسعه دهند.
به باور او، علاقهمندان ادبیات داستانی در شهرهای دیگر انتظار ندارند ناشران قمی به ژانرهایی چون وحشت یا جنایی بپردازند، بلکه طبیعی است که انتشار آثار دینی و مذهبی را از قم دنبال کنند. مدقق این رویکرد را مشابه مراکز فرهنگی و ادبی سایر استانها دانست که با یک عنوان خاص شناخته میشوند و معتقد است قم نیز میتواند پرچم «داستان دینی» را برافراشته نگه دارد.
در عین حال داود امیدزاده، مسئول روابط عمومی نشر معارف، از همکاری گسترده این انتشارات با نویسندگان بومی سخن گفت. به گفته او، هرچند تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد عناوین منتشرشده در این دفتر متعلق به مؤلفان استان قم است، اما این رقم حدود ۹۰ درصد نویسندگان بومی را پوشش میدهد. نشر معارف با بیش از ۱۵۰۰ عنوان کتاب منتشرشده، بهعنوان یک ناشر ملی شناخته میشود و بسیاری از مؤلفان حتی همکاری با آن را به معنای کار با ناشر غیرتهرانی تلقی نمیکنند.
امیدزاده اذعان کرد که برخی نویسندگان همچنان ناشران پایتخت را به دلیل تصور دیدهشدن بیشتر آثار و سرعت بالاتر معرفی کتاب ترجیح میدهند؛ تصوری که ریشه در دسترسی گستردهتر ناشران تهرانی به شبکه پخش و بازار کتاب دارد.
او با اشاره به همین دغدغه، از راهاندازی فروشگاههای زنجیرهای «پاتوق کتاب» و ایجاد یکی از بزرگترین شبکههای پخش جبهه فرهنگی انقلاب در دهه ۹۰ خبر میدهد.
به گفته امیدزاده، بخشی از موفقیت نشر معارف در جلب نویسندگان بومی و ملی، حاصل برگزاری نشستهای مؤلفان، پویشهای مطالعاتی ملی همچون «روشنا»، و کارگاههای نویسندگی است که نویسندگان نوقلم بسیاری را به جامعه فرهنگی کشور معرفی کرده است. او نمونههایی از آثار پرفروش نویسندگان قمی در این نشر، از جمله آثار علیاصغر عزتیپاک، حجتالاسلام عابدینی و استاد تراشیون را یادآور شد و مهمترین عامل این موفقیتها را رابطه مستمر ناشر با نویسنده و شبکه پخش میداند.
او در عین حال، به ضعفهایی مانند دشواری بیشتر اخذ مجوز چاپ در استان اشاره کرد و آن را از موانع ناشران بومی برشمرد. امیدزاده تأکید کرد که کلید اصلی افزایش همکاری نویسندگان با ناشران استانی، همافزایی و کار تشکیلاتی میان ناشران استان است؛ همکاریای که میتواند در قالب جلسات هماندیشی، پویشهای کتابخوانی، جلسات نقد و بررسی، و کارگاههای آموزشی شکل گیرد و جایگاه قم را بهعنوان یکی از قطبهای مهم چاپ و توزیع کتاب در کشور تثبیت کند.
علیرضا حسنی، مدیر بخش پژوهش و محتوای نشر جمکران نیز در این باره گفت: حدود نیمی از آثار این انتشارات توسط نویسندگان استان قم تأمین میشود. او با اشاره به اینکه دو قطب اصلی نشر کشور در قم و تهران قرار دارند، معتقد است برای مؤلفان، همکاری با ناشر حرفهای اهمیت دارد و محل استقرار ناشر چندان موضوعیتی ندارد. به گفته حسنی، نشر جمکران بهعنوان ناشری با فعالیت ملی و بینالمللی که آثارش به زبانهای مختلف ترجمه میشود، از نویسندگان حوزه مهدویت و انقلاب اسلامی در سراسر کشور حمایت میکند.
او توضیح داد که برگزاری مراسم رونمایی یا نقد آثار در قم و تهران بهدلیل تمرکز امکانات، ارتباط میان ناشر و نویسنده را آسانتر و موانع را کمتر کرده است.
حسنی از شکلگیری اعتماد قابل توجه میان ناشران و نویسندگان در سالهای اخیر سخن گفت و افزود: حتی برخی نویسندگان تهرانی نیز آثار خود را برای چاپ و بررسی به ناشران قمی میسپارند. به گفته او، این همکاریها در اغلب موارد به تیراژ چاپ بالا یا تقدیر آثار در جشنوارهها منجر شده است.
او این روند را نشانه ارتقای جایگاه ناشران قم در عرصه ملی دانست و و معتقد است که استمرار این همکاریها میتواند موقعیت استان را بهعنوان یکی از مراکز اصلی تولید و عرضه آثار فاخر تثبیت کند.
او افزود: بسیاری از این همکاریها به تیراژهای بالا یا تقدیر در جشنوارهها منجر شده و این روند میتواند جایگاه قم را بهعنوان مرکز تولید آثار فاخر تثبیت کند.
جمعبندی آنچه از گفتوگو با نویسندگان و ناشران برمیآید، این است که شکاف «بومی یا پایتخت» در انتخاب ناشر رو به کاهش است. برای برخی نویسندگان، نزدیکی فرهنگی و تعهد به توسعه زادگاه، عامل اصلی همکاری با ناشر بومی است؛ برای برخی دیگر، اعتبار و تخصص ناشر مهمتر از محل استقرار اوست. ناشران بومی قم نیز با ایجاد زیرساختهای پخش سراسری، برگزاری رویدادهای ادبی و تمرکز بر حوزههای تخصصی خود تلاش کردهاند این همکاری را گسترش دهند. چالش اصلی همچنان «دیدهشدن» است؛ مسئلهای که هم نویسندگان و هم ناشران بر آن تأکید دارند و حل آن میتواند حلقه اتصال این دو سوی ماجرا را محکمتر کند.
نظر شما