سرویس میهن و مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مسعود تقی‌آبادی: رقابت ایران و اسرائیل، از کشمکش‌های پشت پرده تا رویارویی‌های آشکار، سال‌هاست که معادلات خاورمیانه را تحت‌الشعاع قرار داده است. اما برای درک عمیق‌تر این مناقشه پیچیده، باید فراتر از تیترهای خبری رفت و به سراغ تحلیل‌های موشکافانه‌ای رفت که ریشه‌های تاریخی، ابعاد ژئوپلیتیک و پیامدهای منطقه‌ای این تقابل را بررسی می‌کنند.

روزنامه فایننشال‌تایمز در مقاله‌ای با عنوان «درک ایران: هفت کتاب برای مطالعه درباره مناقشه ایران و اسرائیل» به بررسی هفت کتاب تأثیرگذار پرداخته که هر یک از زاویه‌ای متفاوت، نقش ایران در خاورمیانه، رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی آن، و به‌ویژه مناقشه دیرینه با اسرائیل را تحلیل می‌کنند. این مقاله که در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۵ منتشر شده، با نگاهی تحلیلی و چندبُعدی، کتاب‌هایی را معرفی می‌کند که از تاریخ کهن ایران تا جنگ‌های نیابتی امروز و انقلاب اسلامی را پوشش می‌دهند.

نویسندگان این آثار، از محققان سرشناس ایرانی و غربی گرفته تا روزنامه‌نگاران باتجربه، تلاش کرده‌اند تا تصویری جامع از یکی از پیچیده‌ترین بازیگران ژئوپلیتیک معاصر ارائه دهند. در مقدمه این مقاله آمده است: «رقابت پیچیده ایران با آمریکا و اسرائیل برای دهه‌ها سیاست‌های خاورمیانه را شکل داده است. با تشدید تنش‌ها در منطقه، درک ریشه‌ها و پیامدهای این مناقشه بیش از هر زمان دیگری ضروری است. این فهرست منتخب از کتاب‌های معتبر و تفکربرانگیز، آنچه برای فهم چگونگی رسیدن به این نقطه نیاز دارید را بررسی می‌کند؛ از تاریخ پیشامدرن ایران و ظهور آن به عنوان یک قدرت گرفته تا انگیزه‌های داخلی و پیامدهای جهانی کشمکش آن با غرب». در اینجا، مروری بر شش کتاب ضروری این مقاله داریم که نه‌تنها برای فهم رقابت ایران و اسرائیل، بلکه برای درک ریشه‌های تاریخی، انگیزه‌های سیاسی و آینده احتمالی این تنش‌ها راهگشا هستند. از استراتژی کلان ایران در برابر غرب تا تأثیر کودتای ۱۹۵۳ بر ذهنیت ایرانیان، و از رقابت مذهبی ایران و عربستان، این کتاب‌ها خواننده را به سفری عمیق در دل یکی از ایران می‌برند.

استراتژی بزرگ ایران: تاریخی سیاسی ( Iran’s Grand Strategy: A Political History)، نوشته ولی نصر

نصر، پژوهشگر ایرانی-آمریکایی، می‌گوید درک غرب از ایران «به طرزی ناامیدکننده ناکافی و به شکلی خطرناک منسوخ شده است». او در این کتاب استدلال می‌کند که غرب باید فراتر از انقلاب ۱۳۵۷ را ببیند و نشان می‌دهد که سیاست خارجی ایران نه بر پایه ایدئولوژی، بلکه بر اساس یک استراتژی بلندمدت و عمل‌گرایانه ریشه‌دار در تاریخ و تجربه‌هایش شکل گرفته است. این کتاب به رویدادهایی مانند جنگ ایران و عراق، حمله آمریکا به عراق و تهدید مستمر مهار آمریکایی می‌پردازد که بر نگرش تاکتیکی ایران تأثیر گذاشته‌اند.

ظهور ایران و رقابت با آمریکا در خاورمیانه ( Iran’s Rise and Rivalry with the US in the Middle East)، نوشته محسن میلانی

کتاب میلانی، دانشمند علوم سیاسی، روایتی دقیق از تلاش ایران برای کسب قدرت منطقه‌ای در هفت دهه گذشته ارائه می‌دهد. او به‌تفصیل شرح می‌دهد که چگونه نفوذ ایران کاهش و افزایش یافته و به نظر می‌رسد در آستانه قرن بیست‌ویکم به اوج رسیده است. دو رویداد مهم از نظر میلانی مسیر ایران را تغییر داده‌اند: حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ که صدام حسین را سرنگون کرد و نفوذ تهران را تقویت کرد، و حمله حماس به اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۳ که معادلات منطقه‌ای را به نفع اسرائیل تغییر داد و ایران را در موضع ضعف قرار داد.

ایران: امپراتوری ذهن ( Iran: Empire of the Mind)، نوشته مایکل آکسورتی

«ایرانیان چه کسانی هستند؟ از کجا آمده‌اند؟» آکسورتی، دیپلمات سابق بریتانیایی، برای پاسخ به این پرسش‌ها تاریخ پر فرازونشیب ایران را بررسی می‌کند و خواننده را به سفری در گذشته فرهنگی این کشور می‌برد؛ از دوران باستان و زرتشت تا امپراتوری پارس و انقلاب اسلامی ۱۹۷۹. این کتاب که تا دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد ادامه می‌یابد، تلاش می‌کند ماهیت پارادوکسیک یکی از کهن‌ترین و تأثیرگذارترین تمدن‌های جهان را توضیح دهد.

میهن‌پرست ایران: محمد مصدق و یک کودتای بسیار بریتانیایی ( Patriot of Persia: Muhammad Mossadegh and a Very British Coup)، نوشته کریستوفر د بلگی

برای درک کامل بی‌اعتمادی ایرانیان به آمریکا و بریتانیا در دوران معاصر، هیچ منبعی بهتر از کودتای ۱۹۵۳ علیه محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب ایران که با الهام از انگلیس و آمریکا انجام شد، نیست. این کتاب با جزئیات غنی، مبارزه بر سر منابع نفتی ایران را شرح می‌دهد؛ زمانی که مصدق با ملی کردن صنعت نفت به قهرمان ملی تبدیل شد، اما خشم بریتانیا را برانگیخت که کنترل نفت ایران برای منافع امپراتوری‌اش حیاتی بود.

موج سیاه: عربستان سعودی، ایران و رقابتی که خاورمیانه را از هم گسست ( Black Wave: Saudi Arabia, Iran, and the Rivalry that Unravelled the Middle East)، نوشته کیم گتاس

این کتاب که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، به بررسی تأثیرات انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ بر خاورمیانه می‌پردازد. گتاس، روزنامه‌نگار باتجربه خاورمیانه، نشان می‌دهد که چگونه تولد دولت دینی‌سالار ایران، رقابت تلخ میان عربستان سعودی سنی و ایران شیعه را دامن زد؛ رقابتی که تا امروز ادامه دارد. این اثر یادآوری به‌موقعی است که تنش‌های منطقه تنها نتیجه خصومت ایران و غرب نیست، بلکه بعد خطرناک منطقه‌ای نیز دارد.

ردای پیامبر: دین و سیاست در ایران ( The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran)، نوشته رُی متحده

این کتاب که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد، داستان اسلام و سیاست در ایران انقلابی را از زبان شاهدان عینی روایت می‌کند. متحده، استاد سابق دانشگاه هاروارد، با روایتی از زندگی یک روحانی از دوران دانشجویی تا استادی، سنت‌ها، نظام‌ها و «پیچیدگی فرهنگی» حاکم بر زندگی عمومی ایران را بررسی می‌کند. این کتاب که در پرتلاطم‌ترین دهه ایران نوشته شده، بینش‌های نادری از آموزه‌ها و زندگی روحانیون شیعه و رویدادهای منجر به انقلاب ۱۳۵۷ ارائه می‌دهد.