سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، عبدالحسین زرین‌کوب را بیشتر با آثار سترگ تاریخی و ادبی چون دو قرن سکوت، روزگاران و نقد ادبی می‌شناسیم؛ چهره‌ای که در میانه‌ی تاریخ‌نگاری و ادب‌پژوهی، با نثری فاخر و نگاهی ژرف، به یکی از نمادهای روشنفکری ایرانی بدل شد.
اما آن‌چه کمتر مورد توجه قرار گرفته، گرایش او به عرصه‌ی نمایشنامه‌نویسی است؛ حوزه‌ای که زرین‌کوب با تکیه بر دانش تاریخی و ذوق ادبی‌اش، آثاری خلق کرده که می‌توان آن‌ها را در مرز میان روایت، درام و تاریخ جای داد.
کتاب «نمایشنامه‌های تاریخی دکتر عبدالحسین زرین‌کوب» تألیف دکتر محمدرضا روزبهانی، کوششی است برای بازشناسی این وجه کمتر شناخته‌شده از فعالیت‌های فرهنگی زرین‌کوب؛ اثری تحلیلی که با گردآوری و بررسی نمایشنامه‌های برجای‌مانده از استاد، ابعاد تازه‌ای از اندیشه و هنر او را پیش روی مخاطب می‌گذارد.
کتاب حاضر توسط نشر افراز منتشر شده و توانسته به‌عنوان منبعی ارزشمند، پلی میان ادبیات نمایشی و مطالعات تاریخی برقرار کند. روزبهانی در این پژوهش، نه‌تنها به معرفی نمایشنامه‌های نوشته‌شده یا گردآوری‌شده توسط زرین‌کوب می‌پردازد، بلکه تلاش می‌کند زمینه‌های فکری، تاریخی و ادبی این متون را نیز تحلیل کند. حاصل این رویکرد، کتابی است که هم برای مخاطبان نمایش و هم برای پژوهشگران تاریخ اندیشه، جذاب و قابل تأمل است.
زرین‌کوب در نمایشنامه‌های خود، از تاریخ به‌عنوان بستری برای روایت مسائل انسانی، اخلاقی و فلسفی استفاده کرده است. شخصیت‌هایی که در این آثار جان می‌گیرند، غالباً از دل تاریخ و اسطوره بیرون آمده‌اند؛ چهره‌هایی همچون یعقوب لیث، نادرشاه یا چهره‌های افسانه‌ای ایران باستان. اما آن‌چه این متون را از یک روایت صرفاً تاریخی جدا می‌کند، تأکید بر ابعاد درونی شخصیت‌ها، کشمکش‌های فردی و اجتماعی و تلاش برای فهم دوباره‌ی رخدادهایی است که گاه در لایه‌های خشک تاریخ‌نگاری گم شده‌اند. زرین‌کوب با بهره‌گیری از ساختار دراماتیک، به این وقایع جان تازه‌ای بخشیده و آن‌ها را در قالب گفتگو و تقابل شخصیت‌ها بازآفرینی کرده است.
روزبهانی در مقدمه‌ی کتاب، به تأثیرات متقابل تاریخ و درام اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ادبیات نمایشی می‌تواند با بهره‌گیری از منابع تاریخی، به آفرینش آثاری بپردازد که هم سرگرم‌کننده باشند و هم اندیشه‌برانگیز. او معتقد است که نمایشنامه‌های زرین‌کوب، به‌دلیل نثر استوار، ساختار روایی منسجم و نگاه انتقادی‌شان، می‌توانند برای نسل جوان امروز که هم به تاریخ علاقه‌مند است و هم با هنرهای نمایشی پیوند دارد، جذاب و آموزنده باشند.
یکی از نکات برجسته در کتاب، استفاده‌ی روزبهانی از منابع دست‌اول است. او با رجوع به نسخه‌های خطی، یادداشت‌ها و اسناد باقی‌مانده از زرین‌کوب، توانسته تصویری روشن و مستند از سیر نگارش این نمایشنامه‌ها ارائه دهد. در کنار این تحلیل‌ها، متن برخی از نمایشنامه‌های کمتر دیده‌شده نیز در کتاب آمده است که از نظر ارزش اسنادی و ادبی، بسیار مهم‌اند. این مجموعه‌ها، چه آن‌هایی که به‌صورت کامل نوشته شده‌اند و چه نسخه‌های ناتمام، نشان می‌دهند که زرین‌کوب دغدغه‌ای فراتر از تاریخ‌نگاری صرف داشته و به دنبال پیوند میان دانش و هنر بوده است.
از دیگر ویژگی‌های مهم کتاب، تحلیل سبک نگارشی و زبان نمایشی زرین‌کوب است. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه زرین‌کوب در بازآفرینی وقایع تاریخی، از زبانی بهره برده که هم به اصالت تاریخی وفادار است و هم قابلیت نمایشی دارد. نثر زرین‌کوب در این متون، آمیزه‌ای است از ادب کلاسیک فارسی، زبان روایی تاریخی و زبان صحنه؛ ترکیبی که کمتر در نمایشنامه‌نویسی معاصر ایران دیده می‌شود.
روزبهانی همچنین به مسئله‌ی «کاربرد تاریخ در نمایش» می‌پردازد و به این نکته توجه دارد که زرین‌کوب از تاریخ، صرفاً برای بازسازی گذشته استفاده نکرده، بلکه تاریخ را به‌مثابه ابزاری برای طرح پرسش‌های امروز به کار گرفته است. بسیاری از مضامین موجود در این نمایشنامه‌ها از قدرت و فساد گرفته تا دغدغه‌های عدالت، اخلاق و سرنوشت ملی بازتابی از نگرانی‌های امروزین هستند و همین امر به ماندگاری و کارآمدی آن‌ها در فضای معاصر کمک می‌کند.
در مجموع، کتاب «نمایشنامه‌های تاریخی دکتر عبدالحسین زرین‌کوب» نه‌فقط در شناسایی وجهی مغفول از فعالیت‌های فرهنگی زرین‌کوب اهمیت دارد، بلکه نمونه‌ای موفق از تلفیق پژوهش تاریخی، ادبیات نمایشی و تحلیل انتقادی است. این اثر می‌تواند الهام‌بخش نسل جدید نویسندگان و هنرمندانی باشد که به دنبال بازآفرینی تاریخ در قالب‌های هنری‌اند؛ الگویی که نشان می‌دهد چگونه می‌توان از تاریخ، پلی به سوی خلق درامی معنادار و تأثیرگذار زد. برای مخاطبانی که به درام تاریخی، تاریخ‌نگاری خلاق و بازخوانی متون ادبی علاقه‌مندند، این کتاب فرصتی ارزشمند برای شناخت بهتر دکتر زرین‌کوب و ظرفیت‌های دراماتیک تاریخ ایران فراهم می‌آورد.
نظر شما