سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اگر نمایشنامه را همچون معماری پیچیده‌ای بدانیم که در ظاهر ساده و سرگرم‌کننده است، اما در باطن بر پایه دانشی عمیق، فنی و دقیق شکل گرفته، کتاب «شیوه فنی نمایشنامه‌خوانی» اثر دیوید بال، همان نقشه مهندسی این معماری است؛ نقشه‌ای که نه‌فقط برای مهندسانش یعنی نمایشنامه‌نویسان، که برای بازیگران، کارگردانان، طراحان و حتی تماشاگران علاقه‌مند به پشت‌صحنه تئاتر نیز آموزنده است.
این کتاب، اثری مختصر اما راهگشا برای خواندن درست نمایشنامه و درک لایه‌های پنهان آن است. دیوید بال، نظریه‌پرداز برجسته تئاتر، که سال‌ها در دانشگاه کارنگی ملون به تدریس نمایشنامه‌نویسی، تاریخ تئاتر و بازیگری پرداخته، این کتاب را در پی سال‌ها تجربه عملی در تئاتر حرفه‌ای از جمله در مقام کارگردان ادبی تئاتر گاتری نوشته است. تأثیر گسترده او چنان بوده که شاگردانش در حوزه‌های مختلف تئاتر، تلویزیون و سینما، موفق به دریافت جوایز مهمی چون اسکار، امی، تونی و اوبی شده‌اند.
کتاب «شیوه فنی نمایشنامه‌خوانی» نخستین‌بار بیش از چهل سال پیش منتشر شد و از همان ابتدا در دانشگاه‌های معتبر به عنوان منبع اصلی درس تحلیل نمایشنامه مورد استفاده قرار گرفت. اکنون با انتشار چاپ نهم آن، می‌توان گفت که هنوز هم رویکرد تازه، صریح و مؤثر این کتاب، به‌ویژه در برابر روش‌های سنتی تحلیل ادبی نمایشنامه، جایگاه خود را حفظ کرده است.
دیوید بال در این کتاب نه به سراغ نظریه‌پردازی‌های انتزاعی، که به سراغ ابزارهای عملی و کاربردی رفته است؛ ابزارهایی که به خواننده امکان می‌دهد تا ساختار یک نمایشنامه را از دل واژه‌ها، صحنه‌ها و کشمکش‌ها بیرون بکشد. ویژگی ممتاز کتاب، سادگی و ایجاز آن است. او معتقد است که برای درک یک نمایشنامه، نباید اسیر پیچیدگی‌های بیهوده شد. بلکه باید با دقت و ظرافت، جزئیاتی چون نوع کشمکش‌ها، شکل‌گیری نقاط اوج و فرود، نحوه کنش شخصیت‌ها و حضور استعاره‌ها و تصاویر را دنبال کرد.
نکته کلیدی اینجاست که «شیوه فنی نمایشنامه‌خوانی» صرفاً برای نظریه‌پردازی تئاتر نوشته نشده، بلکه راهنمایی برای اجراست. هر واژه در کتاب بال، با نگاهی اجرایی نوشته شده؛ نگاهی که دغدغه بازیگر و کارگردان را می‌فهمد و به جای آنکه در تحلیل‌های انتزاعی غرق شود، آن‌ها را در مسیر فهم بهتر و اجرای دقیق‌تر هدایت می‌کند. بال تلاش می‌کند خواننده را به تمرینی فکری و عملی دعوت کند: چگونه از متن، معنای اجرایی بیرون بکشیم؟ چگونه از سکوت‌ها، کنش‌ها، تضادها و حتی تکرار واژگان، سرنخ‌های مهمی برای درک عملکرد دراماتیک صحنه بیابیم؟
از ویژگی‌های مهم کتاب، ارائه تمرین‌های کاربردی و مثال‌های دقیق از نمایشنامه‌های کلاسیک و مدرن است که آن را به ابزاری آموزنده برای دانشجویان، بازیگران و حتی طراحان صحنه بدل می‌سازد. آنچه بال ارائه می‌دهد، نوعی روش‌شناسی دراماتورژیک است: او به خواننده یاد می‌دهد که چگونه با چشمانی دقیق، یک نمایشنامه را "بخواند"، نه فقط از جهت ادبی، بلکه به مثابه نقشه راهی برای صحنه‌پردازی و اجرا. از دیگر نقاط قوت کتاب، انعطاف‌پذیری آن در برابر گونه‌های مختلف دراماتیک است. بال تأکید دارد که روش ارائه‌شده در این کتاب، منحصر به نمایشنامه‌ای خاص یا سبک مشخصی نیست.
از تراژدی‌های یونان باستان تا نمایشنامه‌های پست‌مدرن معاصر، همه را می‌توان با این نگاه تحلیل کرد. به همین دلیل، این کتاب توانسته در طول دهه‌ها، مرجع دانشجویان تئاتر در سراسر جهان باقی بماند. در ترجمه دقیق و وفادارانه محمود کریمی حکاک نیز روح کاربردی کتاب حفظ شده است. حکاک که خود از استادان شناخته‌شده تئاتر و ادبیات نمایشی است، با نثری روان و روشن، این کتاب را به زبان فارسی منتقل کرده و آن را به منبعی ارزشمند برای دانشجویان و علاقمندان تئاتر در ایران بدل کرده است. «شیوه فنی نمایشنامه‌خوانی» نه صرفاً کتابی برای مطالعه، که ابزاری برای تمرین و کار در دنیای تئاتر است. اگر دغدغه شما این است که نمایشنامه‌ها را دقیق‌تر بفهمید، بازی بهتری ارائه دهید، یا کارگردانی عمیق‌تری انجام دهید، این کتاب راه را برایتان روشن می‌کند.
دیوید بال با زبانی ساده اما نافذ، رمزهای نهفته در متن را به شما می‌آموزد و شما را به کشفی تازه در دنیای درام دعوت می‌کند.این کتاب، فرصتی است برای آنکه با نگاهی تازه، به متن‌های قدیمی و جدید نگاه کنیم و لذت کشف را در هر واژه، هر سکوت و هر کنش بیابیم.
کتاب «شیوه فنی نمایشنامه خوانی؛ از پایان تا آغاز و از آغاز تا پایان» نوشته دیوید بال و ترجمه محمود کریمی حکاک در نوبت نهم ۱۴۰۴ با ۱۵۸ صفحه به قیمت ۲۰۲ تومان به همت انتشارات بیدگل منتشر شده است.
نظر شما