سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سرزمین سغد باستان که سرزمین کنونی تاجیکستان را دربرمیگیرد، در زمان داریوش یکم به بخشی از امپراتوری هخامنشی تبدیل شد. پس از یورش اسکندر مقدونی، تاجیکستان به ترتیب جزئی از پادشاهیهای سلوکی، دولت یونانی باختر، تخارستان، کوشانیان، ساسانیان، هفتالیان و خیونان بود. در سال ۷۱۵ میلادی (در زمان امویان)، این سرزمین به تصرف عربها درآمد و مردم تاجیک دین اسلام را پذیرفتند. پس از اسلام تاجیکستان تبدیل به مهد زبان فارسی دری و فرهنگ و علوم گوناگون شد.
با سقوط طاهریان حلقه ارتباط رسمی میان آل سامان و عباسیان برداشته شده و نصر اول از جانب معتمد عباسی منشور امارت بر ماوراءالنهر را مستقیماً توسط سفیری دریافت کرد. این در حالی است که خلافت عباسی از آغاز قرن سوم هجری دچار تزلزل و ضعف شده و با نزدیک شدن به نیمه قرن سوم هجری، عوارض آن به تدریج ظاهر میشد. خلافت مواجه با برپایی مخالفتهای گسترده و عظیم علیه خود شد سربرداشتن یعقوب لیث صفاری و تهدید بغداد ظهور علویان شیعی در طبرستان به رهبری داعی کبیر و سربرداشتن نهضت صاحب الزنج و شورشهای دیگری که در اطراف و اکناف قلمروی عباسیان پیدا شد، همگی نشاندهنده ناتوانی خلفا و ضعف روز افزون دستگاه خلافت بود.
بنابراین در چنین مقتضیاتی هنگامی که سامانیان در منطقه ماوراءالنهر، اظهار فرمانبرداری و اطاعت میکردند خلفا آن را به فال نیک گرفتند و به مناسبات پردامنهتری مبادرت کردند. در چنین موقعیتی آنچه عباسیان بدان نیاز داشتند نه پرداخت خراج و یا ارسال مالیات نبود بلکه اظهار انقیاد و تبعیت و مقابله با دشمنان از سوی سامانیان بود سامانیان نیز که دارای وجهه اجتماعی و سیاسی لازم در منطقه بودند از این مناسبات به دلیل کسب مشروعیت مذهبی از ناحیه خلفای عباسی استقبال کردند.
با نگاهی به ریشههای تاریخی تاجیکستان به دو کتابی پرداختهایم که در غرفه تاجیکستان به زبان فارسی به نمایش گذاشته شده است.
جغرافیای تاریخی دولت سامانیان
کتاب «جغرافیای تاریخی دولت سامانیان» نوشته صفرزاده نیکروز شادی به کوشش آکادمی ملی علوم تاجیکستان پژوهشگاه تاریخ، باستانشناسی و مردمشناسی منتشر شده است.
در تاریخنگاری معاصر، تاجیک تحقیق و بررسی جغرافیای تاریخی دولتهای محلی (ملی)، تاجیکی تاکنون به طور کامل صورت نگرفته است و اکثر آنها برای جامعه تاجیک همچنان نامعلوم و تاریک باقی ماندهاند حتی در بعضی موارد تعدادی هم غلط ارزیابی شدهاند از جمله جغرافیای تاریخی معروفترین دولت، تاجیکان سامانیان نیز با وجود تحقیقات متعدد علمی تاریخشناسان تاجیک تا به امروز دقیق شناخته و حدود اصلی آن تعیین نشده بود.
در تاریخنگاری، تاجیک برای اولینبار است که این موضوع به طور کامل تحقیق و بررسی میشود. پژوهش مؤلف در تدوین و نگارش این کتاب بسیار موفقآمیز بوده است. مولف در ابتدا دوره حکمرانی سامانیان را به رشته تحقیق درآورده، همزمان دایره جغرافیایی نفوذ هر کدام از حاکمان محلی خاندان مذکور را بر اساس منابع در دسترس دقیق تعیین میکند. سپس با تکیه بر اخبار منابع معتمد، تاریخی گسترش جغرافیایی قلمرو دولت سامانیان را تحقیق و بر اساس ترتیب، زمانی توسعه حدود دولت سامانیان را مشخص کرده رویداد و حوادث سیاسی و اجتماعی اقتصادی را که عوامل گسترش جغرافیایی قلمرو سامانیان شده بود تحلیل و بررسی و پیامدهای آنها را عمیقاً تحلیل میکند در نتیجه تحلیل و خلاصه برداریهای مؤلف حدود دولت سامانیان دقیقاً معین و نقشه کامل این دولت تصویر شده است که دستاورد مهم علمی محسوب میشود.
در بخش دوم، کتاب معلومات درباره ولایتها و شهرهای اساسی دولت سامانیان آورده شده است، مؤلف اخبار منابع تاریخی را با آثار باستانشناسی قیاس کرده موضع مکانیابی شهرهای دولت سامانیان را معین کرده است. همچنین با تکیه به منابع تاریخی و دیگر آثار جغرافیای قرون وسطی مؤلف مرزهای داخلی یعنی حدود ولایتهای دولت سامانیان را در شکل مجزا معین کرده آنها را در نقشهها تصویر کرده است.
در مجموع، در بخش دوم کتاب توصیف مفصل نواحی و مناطق حدود داخلی کشور بزرگ سامانیان صورت گرفته و در این باره معلومات ارزشمند تاریخی نیز تحقیق و بررسی شدهاند. در این کتاب همانطور که بالا گرفتن دولتداری سامانیان توصیف میشود، به تدریج کاهش یافتن قلمرو دولت سامانیان نیز بررسی میشود یعنی دلایل و عاملهایی که باعث کاهش جغرافیایی قلمرو دولت سامانیان شدهاند، از جانب مؤلف درست و منصفانه تحلیل و ارزیابی میشوند.
در خلاصه کتاب مؤلف اندیشههای خود را درباره مسائل بررسی شده ابراز داشته مسئلههایی را که وابسته به موضوع نسبتاً ناروشن و تیره بودند مشخص میکند در بخش ضمیمههای کتاب نقشههایی آورده شدهاند که دیدگاه مولف را روشن میکند.. شماره نقشههای مذکور بیشتر از ۲۰ عدد بوده هر کدام با تکیه به اخبار منابع معتمد تاریخی و مقایسه آنها با آثار سرچشمهای و تحقیقی علمی تهیه شدهاندکه چنین روش تحقیقاتی در کتاب، اعتماد علمی و منطقی آنر ا با صراحت تامین کرده است.
ادبیات ایران زمین
کتاب دیگری که در غرفه تاجیکستان به زبان فارسی به چشم میخورد «ادبیات ایران زمین» نام دارد. نظامالدین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان در این رساله ادبیات عربی زبان سدههای ۸ و ۹ میلادی که ماحصل قلم شاعران و نویسندگان ایرانی نژاد است بیانگر حسن توجه به اصول و سنتهای ادبیات پیش از اسلامی ایرانی است به حیث یک بخش ترکیبی از ادبیات ایران زمین مورد بررسی قرار گرفته است. در بابها و بخشهای این کتاب مؤلف کوشیده که در زمینه تحقیق ادبیات عربی زبان سدههای مذکور جنبههای مختلف حیات ادبی اقوام ایرانی را در شرایط استیلای عرب و تسلط زبان عربی به تصویر کشد.
نظر شما