سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ جواد انصافی، بازیگر، کارگردان و محقق در زمینه نمایش‌های تخت حوضی، با حضور در نمایشگاه کتاب تهران درباره اهمیت پژوهش در هنرهای نمایشی به خبرنگار ایبنا گفت: معمولاً درباره کلیه نمایش‌هایی که روی صحنه می‌برم و کارهایی که با تلویزیون انجام می‌دهم در ابتدا پژوهش می‌کنم یعنی مثلاً درباره نوروز پژوهش انجام دادم و آن اطلاعات کامل را در یک کتاب گردآوری کردم. پس از آن داریوش فرضیایی (عمو پورنگ) برای یک برنامه تلویزیونی به من پیشنهاد داد که نقش عمو نوروز را بازی کنم و به من گفت می‌توانیم از اطلاعات زیادی که در این زمینه داری بهره ببریم. مثلاً طرح لباس، رنگ، مدل ریش، کلاه و ردای عمو نوروز را طبق پژوهش‌هایی که کرده بودم می‌گفتم.

وی افزود: در پژوهش، محقق باید کتاب‌ها و منابع مختلفی را مطالعه و بررسی کند. گاهی این تحقیقات به صورت میدانی انجام می‌شوند و پژوهشگر را به حدی از آگاهی می‌رسانند که بتواند یافته‌ها را تجزیه و تحلیل کند. به عنوان نمونه، در تحقیقی که با همسرم درباره نوروز انجام دادیم، به جایی رسیدیم که سوالات مهمی برایمان پیش آمد. مثلاً، چرا فرش‌ها را ابتدا با چوب می‌زدند و بعد می‌شستند؟ این سوالات و مشابه آن‌ها، پیش از این به شکل کامل بررسی نشده بودند. ما تصمیم گرفتیم این پرسش‌ها را مطرح کنیم و به دنبال پاسخ‌های علمی آن‌ها بگردیم. در نهایت، متوجه شدیم که اگر گرد و خاک فرش‌ها قبل از شستشو گرفته نشود، رنگ آن‌ها با هم ترکیب می‌شود.

انصافی با اشاره به دلیل علمی برخی از باورها و سنت های ایرانی گفت: مثلاً دلیل علمی سبز کردن سبزه توسط مادران در آستانه عید نوروز، فراتر از صرفاً یک نماد در سفره هفت‌سین، به مثابه برپایی یک آزمایشگاه کوچک خانگی بود. مادران با رویاندن انواع مختلف سبزه، به ارزیابی و سنجش عملکرد بذرها در شرایط آب و هوایی همان سال می‌پرداختند تا مشخص شود کدام نوع بذر برای کشت و زرع مناسب‌تر است. این اطلاعات و دانسته‌ها صرفاً از طریق مطالعه و پژوهش دقیق قابل دستیابی است.

وی ادامه داد: هنرمندانی که رویکرد پژوهش‌محور دارند، معمولاً موفق‌تر خواهند بود. هنرمندان پیشکسوتی همچون علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز و جمشید مشایخی به چه علت در عرصه هنر ماندگار شدند؟ دلیل این امر آن است که این بزرگان، قبل از بازی هر نقش، به مطالعه و پژوهش عمیق در خصوص آن می‌پرداختند تا درک صحیحی از نقش پیدا کنند، اطلاعات لازم و حتی جنبه‌هایی از نقش را تکمیل کنند.

این بازیگر گفت: مطالعات پژوهشی می‌توانند به فرد در دستیابی به سطحی از تفکر و خلاقیت منجر شوند که امکان ارائه ایده‌های نوآورانه و متحول‌کننده را فراهم می‌کند. در حال حاضر، ۱۰ کتاب در حوزه‌های مختلف نوروز، چهارشنبه‌سوری و سایر مناسبت‌های ایرانی نگارش کرده‌ام و اطلاعات کامل مربوط به آنها را گردآوری کرده‌ام. مطالعه درباره این موضوعات، به‌ویژه برای هنرمندان، می‌تواند به ایجاد پس‌زمینه‌ای ذهنی منجر شده و در فرایند تفکر و خلاقیت آنها مؤثر باشد.

انصافی افزود: مثلاً در تولید مجموعه «خانه آبنباتی» که برای کودکان از شبکه پویا پخش می‌شد، با وجود ساختار ساده نمایش، تلاش‌های خلاقانه قابل‌توجهی در آن به چشم می‌آمد. در برنامه شعری داشت که به موضوع آن مرتبط نبود و قرار شد که حذف شود. همان موقع به آنها گفتم شعری درباره‌ی کودکان دارم که اجرا می‌کنم. در ذهنم ایده‌هایی از کتابی که درباره نمایش‌های عروسکی و دو نمایش سیاه‌بازی برای کودکان و نوجوانان دارم، وجود داشت. این موضوعات پشتوانه فکری دارد که من می‌توانم شعرها را اصلاح کنم. دست‌اندرکاران آن برنامه هم خیالشان راحت بود که با چنین فردی کار می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه صداوسیما و وزارت ارشاد از کارهای پژوهشی در زمینه هنر استقبال نمی‌کنند، افزود: حتی کمک هزینه مربوط به آن را قطع کردند. در گذشته دور، هر هفته یک نمایشنامه تلویزیونی یا تله‌تئاتر از تلویزیون پخش می‌شد. اما در حال حاضر پژوهش من که درباره نوروز است، رد شده و گفته‌اند فعلاً بودجه نداریم؛ این یعنی برایشان اولویت نیست.

این کارگردان نمایش درباره استفاده از ادبیات کهن در هنرهای نمایشی گفت: من معمولاً در اجراهای خود، از اشعار سعدی، مولوی، حافظ و فردوسی در نمایش‌های سیاه‌بازی بهره می‌گیرم. اغلب مخاطبان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا این اشعار به راستی متعلق به مولوی هستند و من نیز با تأیید، آنان را به جستجو و یافتن اصل شعر دعوت می‌کنم. من با استخراج اشعاری که به موضوع نمایش مرتبط هستند و با اتکا به حافظه‌ی خود و نشانه‌گذاری‌هایی که در کتاب‌هایم انجام داده‌ام، می‌دانم که این اشعار در چه موقعیتی می‌توانند مؤثر واقع شوند. اغلب کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ام به همین شکل، علامت‌گذاری شده‌اند.

وی ادامه داد: هنگامی که این اشعار در نمایش‌ها استفاده می‌شوند، تماشاگران به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در ایام نوروز، نمایشی با محوریت موضوعات نوروزی و در قالب سیاه‌بازی اجرا کردیم که با استقبال فراوان مواجه شد. یکی از تماشاگران، نمایش را شش بار دیده بود. وقتی از او دلیل این تکرار را پرسیدم، پاسخ داد که در ابتدا صرفاً برای سرگرمی آمده بود، اما پس از آن متوجه مضامین عمیقی در نمایش شده است. تلاش او برای درک و یادداشت‌برداری از این مضامین، او را به دفعات به دیدن نمایش ترغیب کرده بود.

انصافی یادآور شد: به تازگی، نمایشی با موضوع نوروز، عمو نوروز و ننه سرما برای کودکان اجرا کردیم. در هفته اول، طبق معمول، والدین کودکان خود را به تماشا آورده بودند و حدود ۲۰ درصد از آن‌ها به همراه فرزندانشان در سالن باقی ماندند. اما در هفته‌های دوم و سوم، شاهد حضور ۷۰ درصدی بزرگسالان بودیم. این موضوع نشان داد که ما از گستره‌ی آیین‌های نوروزی آگاهی کافی نداشته‌ایم. نوروز تنها به عمو نوروز و حاجی فیروز محدود نمی‌شود، بلکه در آذربایجان «تکم‌چی»، در گیلان «عروس گوله»، در مازندران «نوروز سلطان»، در اراک و همدان «رشتی و ماسی» و کردستان تا بوشهر «آتش افروز» و «میرنوروزی» وجود داشت. در این نمایش، تمامی این آیین‌ها معرفی شدند و اشعار مرتبط با آن‌ها نیز خوانده شد. از مسئولان درخواست دارم که از نویسندگان و محققانی که در این زمینه کتاب می‌نویسند، حمایت کنند تا این آثار به دست جوانان برسد و آنان با مطالعه این کتاب‌ها، از پشتوانه علمی و غنای فرهنگی موجود برای نمایش‌های خود بهره‌مند شوند.