سرویس بین‌الملل خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - الهه شمس: کتاب «اطلس جهان‌های مسلمان در قرون وسطی» با تلاش مشترک سیلوی دنوا و ماری-هلن رنل و تحت نظارت نشر CNRS فرانسه منتشر شده است. این کتاب حجیم که با مشارکت بیش از پنجاه پژوهشگر بین‌المللی تألیف شده، دورانی بالغ بر هفت قرن از گسترش، تحولات و افول حکومت‌ها و جوامع اسلامی را در ابعاد جغرافیایی، فرهنگی و تمدنی به تصویر می‌کشد. تلاش کتاب بر آن است تا تصویری ترکیبی از داده‌های تاریخی و تحلیل‌های جغرافیایی ارائه دهد و خواننده را در مسیری تصویری و تحلیلی از تطور جهان اسلام در قرون وسطی همراهی کند.

سیلوی دنوا و ماری-هلن رنل از محققان نامدار حوزه مطالعات تاریخی و جغرافیایی جهان اسلام هستند. آن‌ها با گردآوری دستاوردهای یک گروه پژوهشی بزرگ و بین‌المللی، تلاش کرده‌اند نقشه‌ای نوین و چندلایه از تمدن اسلامی خلق کنند. سبک نگارش و تنظیم ساختار کتاب، هم برای پژوهشگران حرفه‌ای و هم برای علاقه‌مندان عمومی قابل فهم و کاربردی است که این خود، به توفیق بیشتر اثر در جامعه دانشگاهی و فرهنگی کمک کرده است.

قلمرو جغرافیایی و مفهوم «جهان‌های مسلمان»

یکی از نقاط برجسته کتاب، استفاده از اصطلاح «جهان‌های مسلمان» است که بر تنوع جغرافیایی و فرهنگی جهان اسلام در دوره میانه (قرون وسطی) تأکید دارد. برخلاف بسیاری از آثار که جهان اسلام را به عنوان یک واحد منسجم و بدون تنش توصیف می‌کنند، این کتاب درک ما را از کثرت مراکز قدرت، اشکال حاکمیت، زبان‌ها و آیین‌های گوناگون جهان‌های مسلمان افزایش می‌دهد. مطالعه این اثر نشان می‌دهد قلمروی تمدن اسلامی از اندلس، مغرب، سرزمین‌های آفریقایی و آسیا تا هند و جنوب شرق آسیا گسترده بوده و هر منطقه ویژگی‌های سیاسی و فرهنگی خاص خود را داشته است.

این تنوع در همزیستی مسالمت‌آمیز، تعارض و گفت‌وگو تجلی یافته است و نویسندگان نشان داده‌اند که جوامع مسلمان چگونه با تمدن‌های همسایه (همچون جهان مسیحی و بودایی) پیوسته در تعامل و رقابت بوده‌اند. نقشه‌ها، تصاویر و تحلیل‌هایی که ارائه شده، درک چندلایه‌ای از پویایی‌های منطقه‌ای، شکل‌گیری قدرت‌های محلی و رقابت امپراتوری‌ها فراهم می‌کند و از جهان اسلام تصویری زنده و پویا ارائه می‌دهد. رویکرد کتاب به جای وحدت‌بخشی سطحی، بر پیچیدگی و پویایی اجتماعی و سیاسی این جوامع تاکید دارد.

ساختار اثر، روش‌شناسی و ابزارهای تصویری

ساختار کتاب به صورت منطقی و براساس سیر زمانی و منطقه‌ای تنظیم شده است و با بهره‌گیری از ۱۹۵ نقشه، ۱۳ نقشه جهانی و ۱۴۶ تصویر، بستری بصری و اطلاعاتی غنی ایجاد می‌کند. هر یک از نقشه‌ها و تصاویر همراه با توضیحاتی روشنگر، باعث شده‌اند تا مباحث تاریخی و جغرافیایی از حالت انتزاعی خارج شوند و با داده‌های عینی و ملموس نزد خواننده تجسم یابند. ابزارهای بصری به درک سیر تحول شهرها، شبکه‌های تجاری، مسیرهای فرهنگی و دینامیک قدرت‌های سیاسی کمک شایانی می‌کنند.

روش‌شناسی کتاب نیز نوآورانه و داده‌محور است؛ ترکیب منابع متنی (همچون آثار جغرافی‌دانان مسلمان، سفرنامه‌ها، منابع تاریخی و کتیبه‌ها) با یافته‌های باستان‌شناسی و حتی داده‌های شفاهی، تصویری چندجانبه از گذشته خلق می‌کند. نقشه‌ها بر مبنای داده‌های دقیق و استانداردهای پژوهش‌های تاریخی ترسیم شده‌اند و امکان مطالعه تطبیقی یا منطقه‌ای برای پژوهشگران و اساتید دانشگاهی را به طور گسترده فراهم می‌آورد.

همکاری علمی و مشارکت بین‌المللی

تدوین این اطلس حاصل همکاری علمی گسترده میان اعضای گروه تحقیقاتی «اسلام قرون وسطی» و مرکز پژوهشی «اوریان-مدیترانه» بوده است. گردآوری نظرات و تخصص پژوهشگران از کشورهای مختلف اروپایی، آفریقایی و آسیایی نه تنها موجب غنای علمی و اعتبار داده‌های کتاب شده بلکه امکان تطبیق منابع و دیدگاه‌های مختلف درباره تاریخ، جامعه و هنر اسلامی را فراهم کرده است.

چنین همکاری چندرشته‌ای این امکان را به وجود آورده که روایت‌ها و رویکردهای متنوعی در اثر گنجانده شود؛ از تاریخ‌نگاری تا جغرافیا، باستان‌شناسی، زبان‌شناسی و مطالعات تمدنی. در نتیجه، خواننده با اثری مواجه است که دیدی جامع و عمیق نسبت به پیچیدگی‌های جهان اسلام قرون وسطی ارائه می‌دهد و جایگاه این اطلس را در مطالعات مقایسه‌ای و فرامنطقه‌ای برجسته می‌سازد.

اهمیت آموزشی و جایگاه در مطالعات اسلامی

کتاب «اطلس جهان‌های مسلمان در قرون وسطی» تنها یک اثر مرجع برای پژوهشگران نیست، بلکه به دلیل رویکرد چندلایه و ابزارهای بصری، می‌تواند به عنوان یک منبع آموزشی قوی در سطوح دانشگاهی و حتی مدارس مورد استفاده قرار گیرد. اساتید تاریخ، دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات اسلامی با کمک این اثر می‌توانند درک بهتری از سازوکارهای سیاسی، اجتماعی، و تمدنی مسلمانان قرون وسطی پیدا کنند.

ویژگی مهم دیگر کتاب، حجم قابل توجه اطلاعات تطبیقی درباره جوامع هماورد (مانند اروپا و شرق آسیا) و توضیحات روشن‌کننده درباره تعاملات متقابل است. این کیفیت موجب می‌شود که اطلس حاضر به عنوان راهنمای پژوهشی در مطالعات اسلامی و همچنین مرجع تدریس درس‌های مطالعات تمدنی، جغرافیای تاریخی و تاریخ جهان اسلام مورد توجه قرار گیرد.

منبع: آمازون. اوپن ادیشن ژورنالز و هال ساینس