سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - سیدحسن حسینی‌نژاد: سی‌ام فروردین هرسال هم‌زمان با گرامیداشت سالروز تولد دانشمند ایرانی، حکیم جرجانی بنیان‌گذار و پدر علوم آزمایشگاهی، به‌عنوان روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی بهانه‌ای است برای قدردانی از تلاش‌های سپیدپوشان جامعه بزرگ علوم آزمایشگاهی کشور که همواره در راه اعتلای سلامت جامعه می‌کوشند.
همچنین این روز فرصتی برای تبیین دستاوردها و میراث «حکیم جرجانی» برای نسل جوان به شمار می‌رود که نام نیکش تا به امروز همچنان زنده مانده و به یاد و افتخارات پُر شمارش، سالروز تولدش را از سال ۱۳۸۲ (۳۰ فروردین‌ماه) به نام روز علوم آزمایشگاهی در تقویم رسمی کشورمان نامگذاری کرده‌اند.
حکیم سید اسماعیل جرجانی معروف به «حکیم جرجانی»، متولد ۳۰ فروردین‌ماه ۴۳۴ هجری قمری در جرجان (گرگان)، پزشک، آزمایشگر، پژوهنده و سرآمد در فلسفه، ادبیات و عرفان و پیشگام در تشخیص بیماری‌ها با روش آزمایش نمونه‌های انسانی و پایه‌گذار مکتب ایرانی در طب سنتی بود.
این حکیم صاحب‌نام، در سال ۵۰۴ هجری قمری به خوارزم سفر کرد و پس از ورودش با مشاهده شرایط مردم خوارزم متوجه شد که علم پزشکی در آن سرزمین چندان رواج ندارد و اکثر مردم به دلیل استفاده اشتباه از غذاها و نیز آلودگی محیط شهر، به انواع بیماری‌ها مبتلا هستند. در نتیجه تصمیم گرفت کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» را به زبان فارسی تألیف کند. کتابی که علاوه بر یک اثر علمی برجسته، قدمی برای بنیان‌گذاری مکتب ملی فارسی‌نویسی و نیز اثری جامع و قابل‌فهم بود که بسیاری از جملات، توصیه‌ها و اصطلاحات مندرج در آن، بعدها در علوم پزشکی کاربرد وسیعی یافت.
با نگاه و مرور اخبار و مطالب منتشر شده در بستر مجازی در دو دهه قبل، کمتر رد و نشانی از این حکیم فرزانه در میان سطور به تحریر درآمده و یا افکار عمومی به چشم می‌خورد. حتی به نقل از بسیاری از مردم منطقه تا پیش از آنکه در اوایل دهه هشتاد شمسی نام بیمارستانی تازه تأسیس در گرگان به نام «حکیم جرجانی» انتخاب شود، کمتر کسی نامی از او شنیده بود و یا نهایت میزان شناخت افراد به نامش و کتاب ماندگارش «ذخیره خوارزمشاهی» محدود و خلاصه می‌شد.
به مناسبت سالروز تولدش، به سراغ محمد انصار نویسنده و پژوهشگر گلستانی رفتیم و او درباره آثار قلمی شده توسط حکیم جرجانی و دیگران درباره این شخصیت بین‌المللی، مطالبی خواندنی را مطرح کرد که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
کتب سودمند برای پزشکی و ادبیات
محمد انصار ضمن تبریک تولد حکیم جرجانی و روز علوم آزمایشگاهی گفت: تاکنون، چهار اثر از یا درباره حکیم جرجانی به چاپ رسیده است. نخست، کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» است که مطالب آن گسترده بوده و برای پژوهشگران شناخته‌شده است و این اثر، بارها از سوی ناشران مختلف به چاپ رسید.
وی افزود: کتاب دوم خُفّی عَلایی است که از سوی نشر اطلاعات به چاپ رسید. این کتاب، بسیار کوتاه و چکیده‌ای از کتاب قبلی است و این دو کتاب، به درخواست یا دستور پادشاهان نوشته شده‌اند. به همین دلیل، نام آنها (قطب‌الدین محمد خوارزمشاه، علاءالدوله) روی کتاب گذاشته‌شده است.
انصار ادامه داد: کتاب سوم، کتاب الاغراض الطِبیه و المباحث العلائیه است که از ذخیره خوارزمشاهی کوتاه‌تر، ولی از خُفّی علایی بیشتر است. این اثر، از سوی بنیاد فرهنگ ایران، از روی نسخه خطی، چاپ عکسی شد.
وی افزود: چند سال پیش، انتشارات دانشگاه تهران با همکاری فرهنگستان علوم، آن را در دو جلد به چاپ رساند. همچنین چهارم، کتابی است که «یادگار» نام دارد که از سوی موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران به چاپ رسید.
محمد انصار در ادامه درباره اهمیت این آثار گفت: این آثار، در زمان خودشان، زود به شهرت رسیدند. نظامی عروضی، شاعر بزرگ ایران و از معاصران حکیم جرجانی، از آنها نام‌برده است.
همچنین امروزه هم مطالب این آثار برای علم پزشکی سودمند است وگرنه خطی می‌ماندند و به چاپ نمی‌رسیدند. امیدوارم آثار دیگری که جرجانی در علم پزشکی نوشته و هنوز خطی هستند در آینده نزدیک، به چاپ برسند.
حکیم جرجانی و ضرورت پژوهش
وی افزود: اهمیت دیگر این آثار، به این است که آنها به زبان فارسی نوشته شده‌اند و از آثار کهن هستند. ازاین‌رو، برای دو دانش مهم یعنی پزشکی و ادبیات ارزشمند به شمار می‌روند.
محمد انصار افزود: کتاب ذخیره خوارزمشاهی، از نخستین کتاب‌های بزرگ در پزشکی است؛ یعنی پیش از آن، کتابی در این علم و با این حجم و محتوا نوشته نشده بود.
وی ادامه داد: جرجانی در این علم، تسلط خوبی داشت. او از منابع زیادی بهره گرفت. این کتاب به زبانهای مختلفی برگردانده شده است. چند سال پیش، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و پژوهش‌های زیادی بر روی این کتاب، در قالب مقاله یا پایان‌نامه انجام داده‌اند و پیشنهاد می‌کنم که پژوهشگران روی آن ۳ اثر چاپی هم کار پژوهشی داشته باشند.
انصار گفت: درباره زندگی، شخصیت و اندیشه‌های حکیم جرجانی می‌توانیم از کتاب مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت حکیم سید اسماعیل جرجانی نام ببریم که از سوی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران به چاپ رسید. این اثر، از آن منظر که اولین و کامل‌ترین اثر چاپی درباره حکیم جرجانی بوده، منبع دسته اول پژوهشی است.
وی همچنین عنوان کرد: کتاب «پزشک پارسی» نوشته حسین روح‌اللهی، کتاب سید اسماعیل جرجانی اثر علی‌اکبر ولایتی از دیگر آثاری هستند که گذرا درباره این شخصیت نوشته‌شده‌اند و اصلی‌ترین منبع این کتاب‌ها، همان کتاب قبلی بوده است.
به گزارش ایبنا؛ محمد انصار دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، نویسنده و پژوهشگر گرگانی، زاده یکی از محلات قدیمی و فرهنگی شهرستان گرگان (سبزه مشهد) است و تا به امروز آثاری را درباره زیست‌بومش قلمی کرده که می‌توان به عناوینی چون محله سبزه مشهد گرگان، کتابستان حماسه، گل‌های محراب و کتابشناسی استان گلستان و ۱۹ مقاله در دانشنامه گلستان اشاره کرد.
نظر شما