سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مریم محمدی: همین چندروز پیش بود که خبر درگذشت ماریو بارگاس یوسا، نویسنده برجسته پرویی و برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۰ منتشر شد. به همین بهانه در این گزارش، به برخی از مهم‌ترین فیلم‌هایی که بر اساس آثار او ساخته شده‌اند نگاهی می‌اندازیم.
ماریو بارگاس یوسا از جمله نویسندگانی است که آثارش فراتر از مرزهای ادبیات رفته و الهام‌بخش فیلمسازان در سراسر جهان شده است. سبک خاص نوشتار، رویکردهای روایی نوآورانه، پرداخت‌های سیاسی و روان‌شناختی و نیز شخصیت‌پردازی‌های عمیق او، زمینه‌ساز اقتباس‌های سینمایی گوناگون بوده‌اند.
«شهر و سگ‌ها»؛ نخستین مواجهه سینما با بارگاس یوسا
فیلم La ciudad y los perros (شهر و سگ‌ها) در سال ۱۹۸۵ توسط کارگردان پرویی فرانسیسکو لومباردی ساخته شد. این فیلم اقتباسی است از نخستین رمان بارگاس یوسا به همین نام که در سال ۱۹۶۳ منتشر شد و به‌شدت مورد توجه منتقدان قرار گرفت. داستان فیلم در یک مدرسه نظامی در لیما می‌گذرد و به ماجرای جوانانی می‌پردازد که زیر فشار سیستم سخت‌گیرانه آموزشی و نظامی، به نوعی شورش پنهان و خشونت کشیده می‌شوند.
این فیلم که فضای تلخ و تیره‌ای دارد، نقدی صریح بر نظام آموزشی بسته و ارتش‌محور پرو است. اقتباس لومباردی، با حفظ لحن و فضای کلی رمان، موفق شد لایه‌های روانی شخصیت‌ها را نیز به تصویر بکشد و در فستیوال‌های بین‌المللی به‌ویژه در اسپانیا و آمریکای لاتین بازتاب خوبی داشت.
«پانتالئون و بازدیدکنندگان»؛ طنز، جنسیت و نظام‌مندی
رمان معروف Pantaleón y las visitadoras (پانتالئون و بازدیدکنندگان) یکی از مشهورترین و سرگرم‌کننده‌ترین آثار بارگاس یوسا است. این رمان در دو نوبت به فیلم تبدیل شد. نخستین بار در سال ۱۹۷۵ فیلمی به کارگردانی خوزه ماریا گوتیرس سانتوس و با همکاری مستقیم خود یوسا ساخته شد که البته از نظر هنری چندان موفق نبود. خود نویسنده بعدها این اقتباس را «بسیار ضعیف» توصیف کرد.
نسخه دوم این فیلم در سال ۱۹۹۹ دوباره توسط فرانسیسکو لومباردی ساخته شد. در این نسخه، داستان افسر ارتش پانتالئون پانتوخا که مأمور می‌شود برای سربازان منطقه آمازون یک «سرویس بازدیدکنندگان» (فاحشه‌خانه سیار) راه‌اندازی کند، با چاشنی طنز و انتقاد اجتماعی بیشتری روایت شده است. این فیلم با بازی‌های قابل‌قبول، فضای بصری غنی و وفاداری به لحن کنایی رمان، تحسین گسترده‌تری نسبت به نسخه پیشین دریافت کرد.
«عمه جولیا و نویسنده»؛ خاطره، عشق و رادیو
یکی از متفاوت‌ترین اقتباس‌ها از آثار یوسا، فیلم Tune in Tomorrow… (به فردا گوش بسپار) محصول سال ۱۹۹۰ است که بر اساس رمان نیمه‌اتوبیوگرافیک عمه جولیا و نویسنده ساخته شد. این فیلم که با بازی کیانو ریوز، پیتر فالک و باربارا هرشی ساخته شد، فضای خاص دهه ۵۰ میلادی در لیما را با محوریت عشق میان یک نویسنده جوان و عمه‌اش به تصویر می‌کشد. در کنار این داستان، موضوعات مربوط به نویسندگان نمایش‌های رادیویی و قدرت تخیل نیز برجسته می‌شود.
گرچه فیلم از نظر تجاری چندان موفق نبود و نقدهای متفاوتی دریافت کرد، اما به عنوان تجربه‌ای سینمایی با نگاه متفاوت به روایت ادبی یوسا شناخته می‌شود.
«جشن بز»؛ اقتباسی از رمانی سیاسی
فیلم La fiesta del Chivo (جشن بز) در سال ۲۰۰۵ به کارگردانی لوئیس یوسا، پسرعموی نویسنده، ساخته شد. این فیلم بر اساس یکی از جدی‌ترین و سیاسی‌ترین آثار بارگاس یوسا تولید شده که به دیکتاتوری رافائل تروخیو در جمهوری دومینیکن می‌پردازد. داستان فیلم، با روایت‌های موازی از گذشته و حال، بازگشت زنی به زادگاهش و تقابل او با خاطرات تلخ دوران سرکوب را در دل روایتی تاریخی می‌گنجاند.
فیلم در جشنواره‌هایی چون برلین به نمایش درآمد و به خاطر بازسازی دقیق فضای دهه ۱۹۶۰ و پرداخت بی‌پرده خشونت سیاسی، توجه بسیاری از منتقدان را جلب کرد.
«توله‌ها»؛ داستانی کوتاه اما تأثیرگذار
فیلم Los cachorros (توله‌ها) در سال ۱۹۷۳ به کارگردانی خوزه گونزالو، اقتباسی از داستان کوتاه بارگاس یوسا است که در آن به زندگی پسری پرداخته می‌شود که در کودکی در سانحه‌ای جنسی آسیب می‌بیند و در نوجوانی و بلوغ با بحران هویت و جنسیت مواجه می‌شود. این فیلم با نگاهی روان‌شناختی و صریح به موضوعاتی چون جنسیت، شرم و انزوا، در فضای سینمایی آن دوران اثری متفاوت و جسورانه محسوب می‌شد.
«یگوار»؛ اقتباسی شرقی از نویسنده‌ای غربی
فیلم Jaguar که در سال ۱۹۸۶ در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد، بر اساس شخصیت «یگوار» در رمان شهر و سگ‌ها تولید شده است. این اثر نمایانگر علاقه فرامرزی به ادبیات بارگاس یوسا و بازتاب جهانی آثار او است. هرچند اطلاعات کمی از این فیلم در دسترس است، اما نشان‌دهنده گسترش تأثیر ادبیات یوسا در جهان خارج از حوزه آمریکای لاتین نیز می‌باشد.
گفتنی است بارگاس یوسا نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان معاصر اسپانیایی‌زبان است، بلکه آثارش از نظر سینمایی نیز ظرفیت
های زیادی برای اقتباس و بازآفرینی دارند. اگرچه برخی از این اقتباس‌ها موفق‌تر از دیگران بوده‌اند، اما همگی نشان می‌دهند که زبان تصویر می‌تواند راهی برای بازخوانی ادبیات غنی و پیچیده او باشد. در زمانه‌ای که اقتباس‌های ادبی نقش مهمی در سینمای معاصر ایفا می‌کنند، بازگشت به آثار یوسا و نگاهی دوباره به اقتباس‌های سینمایی او می‌تواند الهام‌بخش موج جدیدی از روایت‌های فرهنگی باشد؛ روایت‌هایی که همزمان ادبی، سیاسی، انسانی و بصری‌اند.
نظر شما