سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – رضا دستجردی: مارتین لوتر، کشیش متجدد اواخر قرون وسطی (۱۴۸۳-۱۵۴۶) از تأثیرگذارترین چهره‌های تاریخ آیین مسیحیت و از پیشوایان نهضت اصلاحات پروتستانی است که اصلاحات ۹۵ ماده‌ای خود را بر سر در کلیسا آویخت و به سوءاستفاده‌های بسیار به نام مذهب، خصوصاً فروش آمرزش‌نامه اعتراض کرد. اندیشه‌های لوتر تنها به نقد ساختار کلیسا محدود نماند و وی به دنبال بنیان‌گذاری نگاهی نو به ایمان، اخلاق، فردیت و رابطه‌ی انسان با خدا بود.
در جست‌وجوی نجات؛ ایمان یا اعمال؟
مرکز ثقل اندیشه لوتر، آموزه «توجیه از طریق ایمان» بود. باید دانست کلیسای کاتولیک در قرون وسطی بر این باور بود که نجات انسان از طریق انجام مجموعه‌ای از اعمال نیک، اطاعت از کلیسا، اجرای مناسک و گاه پرداخت هزینه‌هایی برای آمرزش‌نامه‌ها امکان‌پذیر است. اما لوتر پس از سال‌ها مطالعه عمیق بر انجیل، به این نتیجه رسید که این دیدگاه برخلاف روح پیام مسیح است. به باور وی، انسان تنها از طریق ایمان به رحمت خداوند نجات پیدا می‌کند، نه از مسیر واسطه‌های کلیسایی. این نگاه، به‌شدت رادیکال بود، چون در واقع کلیسا را از نقش محوری‌اش در فرآیند نجات کنار می‌زد و ارتباط مستقیم فرد با خدا را جایگزین آن می‌نمود.
انجیل به زبان مردم؛ انقلابی فرهنگی
یکی از بزرگ‌ترین خدمات لوتر به تاریخ اروپا، ترجمه‌ی کتاب مقدس به زبان آلمانی بود. تا پیش از آن، کتاب مقدس عمدتاً به زبان لاتین در اختیار روحانیون قرار داشت و مردم عادی نه‌تنها دسترسی به آن نداشتند، بلکه اجازه‌ی خواندن آن را هم نداشتند. اما لوتر با ترجمه انجیل، انقلاب زبانی و فرهنگی بزرگی را رقم زد. لوتر می‌خواست هرکس بتواند پیام مسیح را مستقیماً دریافت کند. این کار، افزون بر اثرات مذهبی، تأثیر عمیقی بر زبان آلمانی، سواد عمومی، و گسترش چاپ و نشر داشت. لوتر از نخستین اندیشمندانی بود که قدرت رسانه‌های نوظهور آن دوران یعنی ماشین چاپ گوتنبرگ را درک کرد. آثار او در هزاران نسخه منتشر شد و اندیشه‌هایش در سراسر اروپا پیچید.
نقد ساختار قدرت؛ دین علیه قدرت مطلق
مارتین لوتر با کلیسای کاتولیک نه‌فقط بر سر مسائل دینی، بلکه بر سر ساختار قدرت نیز به تعارض رسید. در نگاه لوتر، اقتدار نباید بر اساس جایگاه نهادی یا سنت باشد، بلکه باید بر اساس صداقت ایمانی و پیروی از کلام خدا سنجیده شود. این دیدگاه به‌صورت غیرمستقیم، ساختارهای پادشاهی، فئودالی و کلیسایی آن دوران را به چالش کشید. از همین رو، بسیاری از حاکمان اروپایی با دیده تردید یا دشمنی به او می‌نگریستند. با این‌حال، برخی نیز با هدف کاهش نفوذ واتیکان، از او حمایت کردند. همین دوگانگی باعث شد جنبش اصلاح دینی، هم جنبه‌ای معنوی و هم منظری سیاسی به خود بگیرد.
دین شخصی؛ مسئولیت فردی
از دید لوتر، ایمان یک تجربه فردی و درونی است، بدین معنا که هر فرد، در جایگاه خود، می‌تواند با خدا رابطه برقرار کند و نیازی به واسطه‌های سلسله‌مراتبی ندارد. این نگاه، بنیان فلسفی و اخلاقی مهمی را پی‌ریزی کرد که بعدها در اندیشه‌های روشنگری، پیدایش حقوق فردی، و شکل‌گیری نظام‌های دموکراتیک تأثیرگذار شد. فرد در اندیشه‌ی لوتر، نه رعیت کلیسا یا شاه، بلکه صاحب‌نظر، مسئول، و واجد کرامت ذاتی بود.
مواضع متناقض؛ چهره‌ای چندوجهی
با وجود تمام این دستاوردها، مارتین لوتر شخصیتی بی‌نقص نبود. آثار او، به‌ویژه در اواخر عمر، حاوی جملاتی تند و توهین‌آمیز علیه یهودیان است؛ جملاتی که بعدها توسط ناسیونالیست‌ها و حتی نازی‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفت. همچنین، در جریان شورش دهقانان آلمان (۱۵۲۴–۱۵۲۵)، که با الهام از آموزه‌های دینی لوتر آغاز شده بود، او صریحاً از اشراف حمایت کرد و سرکوب مردم را توصیه نمود. این تناقض‌ها، چهره‌ی لوتر را پیچیده و انسانی‌تر می‌کنند. او هم یک اصلاح‌گر جسور بود و هم محصول محدودیت‌های زمانه خود.
میراثی که هنوز زنده است
جنبش اصلاح دینی که با لوتر آغاز شد، زمینه‌ساز شکل‌گیری کلیساهای پروتستان در اروپا و آمریکا شد. اما تأثیر آن فراتر از مرزهای مسیحیت بود. آزادی عقیده، گسترش آموزش، نقد اقتدار سنتی، فردگرایی و حتی مفهوم وجدان مدنی، از دل این جنبش زاده شدند. لوتر، خواسته یا ناخواسته، یکی از پدران فکری دنیای مدرن شد؛ دنیایی که در آن انسان‌ها می‌پرسند، می‌خوانند، نقد می‌کنند و ایمان را نه در معبد، که در دل خود می‌جویند.
سخن پایانی
در جهانی که پرسش‌گری، هزینه داشت و سکوت، فضیلت شمرده می‌شد، مارتین لوتر صدایی متفاوت بود. صدایی که نه‌تنها سکوت واتیکان را شکست، بلکه تاریخ را وارد عصر تازه‌ای کرد. اصلاح دینی او، فریادی بود برای حقیقت، برای ایمان بدون ترس، برای کتابی باز و ذهنی روشن. او همچون پلی میان قرون وسطی و دنیای مدرن ایستاد؛ پُر از تناقض، اما شجاع. پر از تردید، اما پایدار. و اگر امروز هنوز مفاهیمی چون آزادی عقیده، وجدان فردی، و نقد قدرت زنده‌اند، بی‌شک بخشی از آن را باید مدیون صدای بلند مارتین لوتر بود؛ صدایی که از ویتنبرگ برخاست، اما طنینش تا قرن‌ها ادامه یافت.
نظر شما