سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شیوا وکیل‌نسلیان، کارشناس نشر بین‌الملل: نخستین دوره فلوشیپ بین‌المللی نمایشگاه کتاب تهران با تمرکز بر ادبیات کودک و با مشارکت مشورتی کشور ترکیه آغاز شده است؛ اقدامی که با بهره‌گیری از الگوهای موفقی چون فلوشیپ شارجه، ریاض، بولونیا و استانبول، نویدبخش ایجاد بستری پایدار برای گسترش تعاملات فرهنگی و نشر بین‌المللی ایران خواهد بود.
سال‌هاست نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، قلب تپنده فرهنگ مکتوب ایران است؛ جایی برای دیدار اهل قلم، ناشران و کتاب‌دوستان. اما همواره یک حلقه گمشده در ساختار این رویداد فرهنگی بزرگ حس می‌شد: برنامه‌ای برای گفت‌وگوی حرفه‌ای با جهان نشر، از طریق فلوشیپ بین‌المللی. امسال، این خلأ در حال پر شدن است و همین خبر، دل هر فعال فرهنگی را گرم می‌کند.
برگزاری فلوشیپ در نمایشگاه کتاب تهران، سال‌ها بود که در میان دغدغه‌مندان حوزه بین‌الملل مطرح می‌شد. خوشبختانه این مطالبه، امسال به واقعیت نزدیک شده است و آنچه این آغاز را دل‌نشین‌تر می‌کند، این است که اولین گام‌های فلوشیپ با محوریت «کتاب کودک» برداشته می‌شود. این انتخاب، صرفاً یک اولویت موضوعی نیست؛ بلکه یک تصمیم هوشمندانه و آینده‌نگرانه است که با ظرفیت‌های بالفعل ایران در این حوزه سازگار است. کتاب کودک، زبانی جهانی دارد. زبان تصویر، قصه، تخیل و دوستی. جهانی‌شدن فرهنگ، دقیقاً از همین نقطه‌های مشترک آغاز می‌شود.
نکته مهم دیگر، حضور ترکیه به عنوان همکار در طراحی این برنامه است. شاید برخی این همکاری را با تردید نگاه کنند، اما به‌عنوان کسی که سال‌ها از نزدیک تجربه کشورهای دیگر را دنبال کرده‌ام، باور دارم که بهره‌گیری از تجربه‌های موفق منطقه‌ای، اقدامی حرفه‌ای و نشان از بلوغ فرهنگی ماست.
ترکیه، با سابقه موفق برگزاری فلوشیپ استانبول و سیاست‌های حمایتی ترجمه از طریق آژانس TEDA، در این مسیر همراه تهران شده است. این همکاری، اگر با دقت مدیریت شود، می‌تواند سکوی پرتاب فلوشیپ تهران باشد. نباید فراموش کرد که حتی نمایشگاه‌هایی چون شارجه و بولونیا نیز در آغاز راه، از مشاوره و همراهی تیم نمایشگاه فرانکفورت برای طراحی و برگزاری فلوشیپ‌های خود استفاده کرده‌اند.
الگوبرداری آگاهانه، نه تنها ضعف نیست، بلکه نشانه‌ای از عزم جدی برای ساختن مسیری باثبات، حرفه‌ای و آینده‌دار است. بهره‌گیری از این تجارب، نه‌تنها هوشمندانه و کاربردی است، بلکه نشانه‌ای از نگاه واقع‌بینانه و غیرشعاری متولیان فرهنگی ایران به مقوله تعامل بین‌المللی است. باید تأکید کرد که الگوگیری و همکاری با دیگر کشورها در آغاز طراحی فلوشیپ، نه تنها ضعف نیست، بلکه در تجربه‌های جهانی روالی رایج و حرفه‌ای است.
فلوشیپ شارجه با حمایت و مشاوره از سوی نمایشگاه فرانکفورت پایه‌گذاری شد و امروز به یکی از مهم‌ترین ساختارهای حرفه‌ای نشر در منطقه تبدیل شده است. نمایشگاه کتاب ریاض در سال‌های اخیر برای طراحی ساختار فلوشیپ، از همراهی فرانکفورت و کارشناسان نشر اروپا بهره گرفت. نمایشگاه دهلی‌نو در هند نیز با مشاوره کارشناسان بین‌المللی ترکیه توانسته برنامه‌های فلوشیپ‌گونه‌ای را برگزار کند.
حتی بولونیا که یکی از معتبرترین برنامه‌های فلوشیپ در حوزه کتاب کودک در جهان است، در مراحل نخست شکل‌گیری، از حمایت و ساختارهای مشورتی دیگر نمایشگاه‌ها مانند فرانکفورت بهره برد. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که آنچه در آغاز مهم است، تعیین مسیر درست و استفاده از تجربه‌های موفق دیگر کشورهاست.
از سوی دیگر، شکل‌گیری این برنامه با حمایت ترکیه، نه تنها یک همکاری فنی، بلکه زمینه‌ساز گسترش دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور نیز خواهد بود. به‌ویژه آن‌که هر دو کشور در دهه اخیر تلاش‌های موازی اما منفک برای ورود به بازارهای جهانی نشر داشته‌اند و این همکاری می‌تواند به هم‌افزایی در این مسیر منجر شود.
نکته مهم و امیدبخش آن است که تمرکز نخستین دوره بر ادبیات کودک، صرفاً نقطه آغاز است و براساس طراحی‌های صورت‌گرفته، در دوره‌های آتی سایر حوزه‌های نشر همچون علوم انسانی، ادبیات داستانی، کتاب‌های دانشگاهی، تخصصی، هنری و… نیز به این فلوشیپ افزوده خواهد شد.
بدین ترتیب، نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند با نگاه حرفه‌ای و آینده‌نگر، بستری مؤثر برای معرفی ادبیات ایران، افزایش ترجمه آثار، توسعه همکاری‌های فرهنگی و حضور فعال‌تر در بازارهای جهانی نشر فراهم آورد.
و چه نیکوست که این مسیر از دل ادبیات کودک آغاز شده است؛ از جهانی که در آن خیال، مرز نمی‌شناسد و دوستی، بی‌نیاز از ترجمه است. و چه شروع نغزی است، آغاز این مسیر با ادبیات کودک؛ با قصه‌هایی که مرز نمی‌شناسند و واژه‌هایی که پلی می‌سازند میان دل‌ها.
نمایشگاه کتاب تهران، حالا در آستانه یک تحول است. اگرچه فلوشیپ امسال ممکن است در ابعادی محدود برگزار شود، اما نفس همین آغاز، قابل تحسین است. مهم این است که اراده‌ای شکل گرفته، ساختاری در حال تعریف شدن است، و گفت‌وگویی تازه در حال شکل‌گیری است.
امید آن‌که این فلوشیپ، در آینده‌ای نزدیک، به فضایی پایدار برای معرفی ادبیات و نویسندگان ایرانی، تبادل تجربه‌های نشر، و تقویت تعاملات فرهنگی ایران با جهان بدل شود.
نظر شما