به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خرم‌آباد، روز سه‌شنبه بهانه حضور جمعی از علاقه‌مندان به فرهنگ و ادبیات بومی لرستان در نشست تخصصی کارگروه فرهنگ و ادبیات بومی بنیاد ایران‌شناسی لرستان معرفی و بررسی تلاش‌های نوین برای نگارش به زبان‌های لری بود که در تالار بهمن اداره کل فرهنگ و ارشاد گرد هم آمده بودند تا در این باره به بحث و گفت‌وگو بپردازند.

محمد مومنی موگویی نویسنده و پژوهشگر لرستانی به عنوان سخنران ویژه این مراسم نکاتی را درباره تاریخچه زبان لری بیان کرد.

موگویی در این جلسه گفت: مجموعه زبان‌های لری از زبان‌های ایرانی جنوب غربی و شمال غربی هستند که طبق آمارهای مختلف در حدود ۷ میلیون گویشور دارند و فاقد نظام نوشتاری مدون و سیستم آموزشی هستند.

وی افزود: قدیمی‌ترین متن به‌دست آمده از این مجموعه زبان‌ها دست نوشته‌ای به زبان لری بختیاری است که مربوط به قرن ۱۱ هجری قمری است.

موگویی با اشاره به اینکه زبان‌های لری به علت خاستگاه کوهستانی و صعب‌العبورشان در طول تاریخ کمتر دستخوش تغییر و تحول شده‌اند، افزود: ادبیات شفاهی این زبان‌ها بسیار غنی و بکر است و طبق تعاریف متعدد زبان‌شناسان زبان‌های لری دارای یک پیوستار چندگانه است که برخی همچون زبان‌شناس کانادایی «اریک جان انونبی» سه پیوستار برای این زبان در نظر می‌گیرند که این پیوستار عبارتند از لری‌شمالی، لری بختیاری و در نهایت لری جنوبی که لری شمالی در این تعریف زبان لکی را نیز شامل می‌شود.

زبان لری، زبانی پویا و زنده است

این پژوهشگر لرستانی افزود: در باب زبان‌های لری زبان‌شناسان و مورخین نظرات متفاوتی دارند؛ اما طبق بررسی‌های انجام شده زبان لری زبانی پویا و زنده است که فاقد نظام نوشتاری مطلوب است.

وی با اشاره به اینکه زبان یکی از عناصر تشکیل‌دهنده هویت افراد است، افزود: امروزه با روند رو به رشد رسانه‌ها و گسترش نفوذ آنها نقش زبان در میان عناصر تشکیل‌دهنده هویت نیرومندتر شده است و رسانه‌های جمعی تعیین‌کننده شیوه زندگی و طرز تفکر مخاطبان خود هستند و نحوه رفتار و سخن گفتن مورد نظرشان را به مخاطبان خود القاء می‌کنند و این امر به کاهش استفاده از زبان‌هایی که فاقد رسانه جمعی هستند منجر می‌شود و در نهایت به خلا هویتی در استفاده کنندگان این زبان‌ها منتهی می‌شود.

موگویی گفت: یکی از شرط‌های به رسمیت شناختن یک زبان این است که آن زبان داده‌های خطی مخصوص به خودش باشد.

وی افزود: گرچه تلاش‌ها از سال‌ها پیش برای طراحی خط لری آغاز شده است و در سال‌های گذشته نیز خطوطی برای لری پیشنهاد شد، اما هیچکدام به دلایلی اقبال پیدا نکردند و منسوخ شدند؛ در دهه ۴۰ و ۵۰ از سوی حمید ایزدپناه و حمید عیدی تلاش‌هایی در این زمینه انجام شد و در دهه ۷۰ نیز توسط غلامرضا مهرآموز روی این رسم‌الخط کار شد. سپس توسط احد رستگارفرد «خط لُور» ابداع شد و در دهه ۸۰ به همت جهاد دانشگاهی لرستان خطی به نام «زاگرس» ابداع شد که متاسفانه به سرانجام نرسید و در حال حاضر نیز «خط پاپریک» نیز توسط غلامرضا مهرآموز در دو نسخه وجود دارد که نسخه اول آن قدری نامانوس بود و نسخه دوم آن در حال به‌روزرسانی است.

موگویی با ذکر مثال‌هایی از زبان لری گفت: زبان لری مشخصه‌های فراوانی دارد که خط فارسی نمی‌تواند آن‌را به درستی به نگارش درآورد.

وی ادامه داد: در لری و لکی نوعی صدای «ل» وجود دارد که با «ل» متداولی که در فارسی می‌شنویم و در لری و لکی نیز وجود دارد متفاوت است. ولی نکته اصلی آن است که معنی را عوض می کند. «تَل »/tal/ با صدای ل متداول در فارسی یعنی تلخ ولی با «ل» دیگر که اشاره کردیم /taL/ یعنی «نهال» صدها مثال می‌توان در این‌باره آورد که این همخوان «ل» ناشناخته در فارسی موجب تمایز معنا در لری و لکی می‌شود.

نقد و بررسی سفرنامه راولینسون به لرستان

در ادامه این نشست هر یک از حاضران نظرات خود را بیان و موگویی پاسخ‌های مورد نظر را بیان کرد و در ادامه احد رستگارفرد پژوهشگر لرستانی به معرفی و نقد و بررسی کتاب «سفرنامه راولینسون»: یادداشت‌های لشکرکشی از ذهاب به خوزستان و گذر از لرستان به کرمانشاه اثر «هنری‌کرزیک راولینسون» ترجمه سکندر امان‌الهی بهاروند منتشر شده از سوی انتشارات شاپورخواست پرداخت.

رستگارفرد در ابتدا معرفی از هنری راولینسون داشت و گفت: راولینسون افسر، سیاستمدار، دولتمرد و مستشرق انگلیسی متولد ۱۸۱۰ میلادی است که فعالت خود را ابتدا در کمپانی هند شرقی آغاز کرد و از آن طریق به مسائل ایران وارد شد و در جوانی به ایران آمد و با دولت محمد شاه قاجار همکاری‌هایی داشت.

وی افزود: راولینسون از جمله سیاحانی است که به منطقه لرستان سفر کرده و در این خصوص نظرات و برداشت‌ها تفاسیر خود را از اوضاع تاریخی، باستان‌شناسی، جغرافیایی و فرهنگی این منطقه در سفرنامه‌های خود عنوان می‌کند.

رمزگشایی از خطوط میخی توسط راولینسون

رستگارفرد با بیان اینکه نام راولینسون در محافل علمی و آکادمیک به چند دلیل جاودان و تثبیت شده است، افزود: علت این موفقیت خاص رمزگشایی خطوط میخی و ترجمه آن است که با این کار جایگاهی بزرگ نصیب خود کرد.

این پژوهشگر لرستانی با بیان اینکه راولینسون قبل از سفر به ایران مطالعات و بررسی‌هایی درباره تاریخ و تمدن ایران و از جمله لرستان داشته و کاملاً آثار پیشینیان خود را در این‌باره به دقت مطالعه و بررسی کرده است، افزود: در این کتاب آمده است که راولینسون در سال ۱۸۳۶ میلادی به لرستان سفر کرده و شرح مشاهدات خود را در سفرنامه خود ذکر کرده از ویژگی‌های این سفر و سفرنامه عبارتند از حمایت و پشتیبانی دولت از سفر او که در واقع راولینسون توانست با پشتوانه یک حکم حکومتی به این مناطق عازم شده و از یک حاشیه امنیتی بالایی برخوردار بوده و دیگر اینکه او با یک ذهنیت از پیش مشخص شده به این سفر پرداخته و سفرنامه او برخلاف دیگر سفرنامه‌نویسان تنها گزارش یک سفر بدون هدف و صرفاً سیاحتی نبوده؛ بنابراین می‌توان گفت سفر او در چهارچوب یک پروژه تحقیقاتی از قبل تعیین شده تعریف می‌شود و این از ویژگی‌های بارز سفرنامه او است.

رستگارفرد افزود: راولینسون در متن سفرنامه خود همواره نسبت به موضوعات و مباحث مطروح شده و اظهار نظر در مورد تاریخ و جغرافیا نظرات کارشناسی داده و گاهی هم نظرات محققان قبلی را نقد می‌کند.

وی ادامه داد: اگرچه خود او نیز در برخی از موارد دچار اشتباهاتی شده که در برخی موارد مترجم کتاب (امان اللهی بهاروند) با تسلط بر فرهنگ مردم منطقه در پاورقی کتاب آنان را یادآوری کرده است.

رستگارفرد یکی از ضعف‌های کتاب را ترجمه ماشینی آن عنوان کرد و گفت: ترجمه کتاب روان نیست و همین امر متنی خوانا و طبیعی را در اختیار مخاطب قرار نمی‌دهد.

وی ادامه داد: علی‌رغم تمام نکات مثبتی که کتاب ترجمه کتاب «سفرنامه راولینسون» دارد؛ اما در برخی موارد نیز مترجم در بعضی پاورقی‌ها مواردی را به اشتباه ذکر کرده است.

رستگارفرد گفت سفر راولینسون به لرستان از جنوب و جنوب غربی کشور صورت گرفته ودر طی سفر خود از مناطق ذهاب و شیروان و صمیره و پل ذال و صالح آب (اندیمشک) و سپس به دزفول، شوش و شوشتر و بعد از ۵ روز راه‌پیمایی از مسیر دزفول به خرم‌آباد می‌رسد. راولینسون مدت زیادی را در خرم آباد نمانده و لذا عمده سفرنامه او در این کتاب عمدتاً به مناطق و منازل اولیه سفر او مربوط می‌شود و در کل کتاب در کنار کتاب سفرنامه «حسنعلی افشار» برای افرادی که به دنبال اسطوره‌شناسی هستند مناسب است.

برگزاری جلسات تخصصی بنیاد ایران‌شناسی لرستان سه روز در هفته

در ادامه این مراسم نیز رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه لرستان ضمن تقدیر از حضور شرکت‌کنندگان در این مراسم با اشاره به اینکه به دنبال این هستیم که با حضور قشرهای مختلف در برنامه‌های بنیاد پیوند بین نسل جدید و قدیم برقرار شود افزود: در سال ۱۴۰۴ روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه نشست‌های تخصصی بنیاد در حوزه‌های مختلف برگزار می‌شود.

مجتبی رومانی افزود: روزهای شنبه کارگروه شعر معاصر با نقد و بررسی اشعار شاعران استان، دوشنبه‌ها به صورت یک هفته در میان شاهنامه‌پژوهی و کارگروه ادبیات بومی استان و چهارشنبه‌ها کارگروه تاریخ، جامعه‌پژوهی، جغرافیا و گردشگری، باستان‌شناسی و معماری به صورت هفتگی برنامه‌های متنوعی را برگزار می‌کنند.

تشکیل شورای فکری بنیاد ایران‌شناسی لرستان

رومانی با بیان اینکه بنیاد ایران‌شناسی لرستان به دنبال معرفی توانمندی‌های استان در زمینه‌های فرهنگی و هنری است افزود: با تشکیل شورای فکری با حضور بیش از ۴۰ نفر از پژوهشگران استان به دنبال توسعه فرصت‌ها و جبران بخشی از عقب‌افتادگی‌ها در استان هستیم.

لزوم ساختارمند شدن برنامه‌های فرهنگی و هنری در لرستان

وی با انتقاد از جزیره‌ای عمل کردن فعالیت‌های فرهنگی و هنری در لرستان بر لزوم ساختارمند کردن و برنامه محور بودن این فعالیت‌ها تاکید کرد و افزود: در نظر داریم یاور فرهیختگانی باشیم که با وجود ظرفیت‌های فراوان کسی سراغی از آنان نمی‌گیرد.