سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) علی نیکویی ایران‌شناس: کتاب بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌های ساسانی به قلم دکتر شهره جوادی و فریدون آورزمانی و با نگارگری‌های رسول کاشی است، در معرفی این کتاب در وبگاه انتشارات آن [انتشارات پژوهشکده نظر] آمده: "تعمق در کتیبه‌های باستانی ایران، به‌مثابه متونی که از تاریخ روایت می‌کنند، در اندازه اهمیت آنها نبوده است. بیشترین تلاش باستان‌شناسان و محققان تاریخ و تمدن معطوف به قرائت نوشته‌های کتیبه‌ها بوده تا «مستقیماً» به «اطلاعاتی» از گذشته دست یابند. این بار در پژوهش حاضر سنگ‌نگاره‌ها دیگر اسنادی «اطلاعاتی» به‌حساب نیامدند، بلکه روایت «دانایی» مردم عصر خود بودند که به‌مثابه رسانه زمان خود بر کوه‌ها نگاشته شده بودند. دقت در شناخت شخصیت افراد و رویدادهای نقش شده بر سنگ‌نگاره‌ها به وادی‌های ناشناخته‌ای راه یافت که آنها را به‌مثابه متون مکتوم تاریخی پیشرو قرار می‌داد؛ بازآفرینی رنگین نقش برجسته‌ها می‌تواند سندی استثنایی تولید کند. سنگ‌نگاره‌ها قابلیت آن را داشتند تا به‌صورت اولیه خود بازسازی شوند. در این صورت به «منابع» بدیع و غیرقابل رقابتی برای بازخوانی هنر و اندیشه باستان بدل می‌شدند. پژوهشگران این کتاب، با اتخاذ روش تحقیق علمی و استفاده از اسناد باستان‌شناسی، تاریخی و هنری به صورتی ابتکاری به بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌ها پرداختند."
چیزی که در روند تألیف کتاب و پیشینهٔ پژوهش آن به چشم می‌آید آن است که کتاب باهدف نمایش رنگ در دوران ساسانی و ریشه‌یابی اندیشه‌های مذهبی در این دوران با رجوع به منابع تاریخی، باستان‌شناسی و استنباط کارشناسی تدوین شده است. ابتدا رنگ‌های نمادین در هنر ساسانی شناسایی شده و بر اساس آن به بازآفرینی رنگین نقش‌نگاره‌های تاق بستان کرمانشاه پرداخته است. اندیشه‌های سیاسی مذهبی ساسانی در تمام شئون حکومتی، هنر و فرهنگ ایشان آشکار است.
اندیشهٔ رنگ به ارتباط ایزدان با عناصر طبیعی و سماوی باز می‌گردد؛ رنگ سرخ نماد سرخی خورشید که به ایزد مهر منسوب است همان مهر | میترا، بزرگ ایزد آریایی و نماد نور و فروغ خورشید؛ رنگ آبی و لاجوردی به آسمانِ بی‌کران می‌ماند که در اندیشه و باور میترائیسم جایگاه ویژه‌ای دارد، ارتباط میترا با آسمان و خورشید و نجوم و ستاره‌شناسی در آثار مکتوب و نگاره‌های بجا مانده از مهر آشکار است. آناهیتا ایزدبانوی باروری و آب‌های پاک و ارتباط او با ماه و اسطورهٔ قربانی گاو توسط ایزد مهر و پالایش نطفهٔ گاو در ماه هم به آیین مهر و آناهیتا باز می‌گردد که دین رایج پیش از زرتشت بوده و در زمان زرتشتی‌گری این ایزدان یاوران اهورامزدا تلقی می‌شدند. تشبیه بانوی زیبا به ماه نیز از این اندیشه سرچشمه می‌گیرد که آناهیتا دوشیزه‌ای زیبا و بلندقامت بود است؛ بنابراین رنگ‌های نمادین دوران ساسانی شامل قرمز، آبی لاجوردی، طلایی، سفید و سیاه است که در تمامی غار معبدهای میترایی این رنگ‌ها دیده می‌شود و طلایی و سفید نقش ماه و ستارگان و خورشید را در نقش‌های میترایی دارند، رنگ سیاه در حاشیهٔ غار دیده می‌شود و این رنگ‌ها در پاچه‌های ساسانی بکار می‌رفته است.
ارزشمندی بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌ها در این کتاب نگاه به منابع دسته اول تاریخی است برای مثال برای بازآفرینی رنگین سنگ‌نگاره‌های تاق بستان بر اساس کتاب "صور ملوک بنی ساسان" تألیف حمزه اصفهانی که شرح تن‌پوش‌های شهریاران و دو شهبانوی ساسانی را به طور دقیق و بر اساس پارچه‌های آن دوران ذکر نموده است و همچنان مسعودی مورخ چهارم هجری نیز در خصوص رنگ‌های دوران اشکانی و ساسانی مطالبی در کتاب "ألتّنبیهُ و الإشراف" دارد، پژوهشگران این اثر بهره برده‌اند که این رنگ‌ها را به حقیقت بسیار نزدیک‌تر می‌کند. نقش‌برجسته‌های تاق بستان شامل بر هفت صفحه در تاق بزرگ و یک صفحه در تاق کوچک و یک صفحه بیرون تاق‌ها می‌شود. تاق بزرگ دونگاره از شکار خسروپرویز (شکار گراز و شکار گوزن) بر دیوارهای جانبی و دونگاره بر دیوارهای انتهایی تاق شامل تاج‌گیری خسروپرویز از اهورامزدا، آناهیتا و خسرو سوار بر شبدیز است، بر پیشانی تاق دو الهه پیروزی با حلقهٔ جام مروارید دیده می‌شوند که در میان آنها نقش نمادین هلالِ ماه و دیهیم وجود دارد؛ صحنهٔ خانوادگی شاپور دوم و سوم در تاق کوچک همراه با کتیبه و صحنهٔ تاج‌گیری اردشیر دوم از اهورامزدا با حضور ایزد مهر در بیرون تاق‌ها دیده می‌شود و در طرفین ورودی تاق بزرگ دو درخت زندگی نقش شده است. در این کتاب راهنمای نقوش مشخص می‌کند که چند درصد رنگ‌ها بر اساس منابع تاریخی و باستان‌شناسی است و چه میزان استنباط کارشناسی این موارد با درنظرگرفتن پارچه‌های ساسانی، نقوش مهرکده‌ها و توضیحات اوستا انجام شده است.
اصل تابلوهای رنگ‌روغن از صحنه‌های مذکور که تصاویر آنها در کتاب آورده شده است در مجموعهٔ پژوهشکدهٔ هنر، معماری و شهرسازی نظر موجود است و در نشت‌ها و کارگاه آموزشی‌ها به نمایش عموم در می‌آید؛ لازم به یادآوری است نقاش این آثار به یاری نویسندگان موفق به چند کشف مهم ضمن اجرای نقاشی‌ها شده است که در انتهای کتاب آمده است.
نظر شما