به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، انسان در سیر فکری اش دو گونه حرکت دارد: یک. حرکت مستقیم و صریح که همان درک شهودی است؛ دو. حرکت غیرمستقیم که درک استدلالی است. انسان خود را با حس درونی و جهان را با حس بیرونی در می‌یابد و چون این دو حس درون و بیرون منطبق بر یکدیگر شوند، تحیری بر تحیری می‌افزاید و شوقی از پس شوقی می‌زاید که تا چشیده نشود، درک نمی‌گردد. پس برای درک این حرکت که مبتنی بر درک شهودی و استدلالی است، باید حقیقت دین و انسان کامل در عمل و نظر فهمیده شود و این فهم جز در سایه وحی برتر الهی، حکمت برتر الهی و عرفان برتر الهی، تحت تربیت انبیا و اولیای بزرگ الهی که انسان کامل و راه طی کرده هستند و عارفان کامل الهی و حکمای کامل الهی، محقق نمی‌شود.

با بررسی حرکت شهودی و استدلالی انسان، و تبیین پنج اصل اساسی اعتقادی معرفت، یعنی مبدا و توحید، عدل و اعتدال، نبوت و رسالت، ولایت و امامت و معاد و قیامت، در ادامه پنج فرع اساسی و زیربنایی در علم فقه و که عبارتند از صلوه، صوم، زکاه، حج و جهاد از دیدگاه شریعتی، طریقتی و حقیقتی بررسی خواهد شد. البته این پنج فرع اساسی مظهر اصول اساسی پنج گانه یاد شده است تا قوه عماله و عقل عملی کامل گردد. گام آخر «حکمت الاخلاق و عرفان الاخلاق» است که در مراتب سه گانه اسرارالشریعه و اطوارالطریقه و انوارالحقیقه، مطرح و بررسی می‌شود.

جلد اول این کتاب در سه بخش تألیف شده است؛ بخش اول با عنوان «حقیقت دین و انسان کامل از حیث تئوری و پراکسیس» به بررسی حقیقت دین و انسان کامل(سیستم اهل حکمت از حیث محتوی، بررسی محتوای عرفان و ملکوت انسان و باطن او) و مراتب الایمان والاسلام پرداخته و هدایت و مراتب سه گانه آن(هدایت عامه، خاصه و اخص) و کشف و شهود را مورد تاکید قرار داده است.

«عرفان دین و فلسفه دین» عنوان بخش دوم از جلد اول کتاب حاضر است که در آن شریعت (بعد نقلی دین) و طریقت (بعد عقلی دین) و حقیقت (بعد کشفی دین)(حقیقت مرتبه طریقت عند التحقیق، رسالت، نبوت و ولایت و انسانیت انسان به عقل و کمال عقل به دین و وحی) تشریح شده، اصل اول در سیستم منظومه دین شناسی (فلسفه خلقت هفت آسمان و زمین و استعداد خاص برای هر مخلوق) مورد بررسی قرار گرفته و اصل دوم در سیستم منظومه دین شناسی (حیات حقیقی و حیات مجازی اعتباری و گوهرها و صدف‌های دین، یا ذاتیات و عرضیات در سیستم دین) را به رشته تحریر درآورده است.

نویسنده در سومین و آخرین بخش از جلد اول کتاب مذکور با عنوان قاعده اول اصول اساسی پنج گانه؛ توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد به بیان معرفه التوحید (تفصیل و تفسیر مراتب توحید و توحید فعلی، وصفی و ذاتی) پرداخته، معرفه العدل (نظام فلسفی عدل و مطابقت دادن وجود علمی و خارجی و بالعکس) و معرفه النبوه (وحی و تجربه دینی، توضیح و تحلیل اقسام وحی و نبوت از نظر اهل شریعت، اهل طریقت و اهل حقیقت) را تشریح کرده و ضمن بررسی معرفه الامامه (عقل و سیاست، حکومت، سیاست و آیین کشورداری و امامت و ولایت) معرفه المعاد (معرفت معاد و قیامت، تاریخ هستی شناسی نفس، قیامت در نزد اهل حقیقت و قیامت صغری و صوری(آفاقی)) را به نگارش درآورده است.

جلد دوم و سوم کتاب حاضر در یک مجلد تألیف شده است؛ جلد دوم در یک بخش با عنوان قاعده دوم فروع اساسی پنج گانه؛ صلاه، صوم، زکات، حج و جهاد به بررسی نماز، مقدمات نماز، طهارت در نماز، وضو اهل شریعت و اهل نقل، اهل طریقت و اهل حقیقت، ساحت نماز و آنالیز آن، معراج نبوی و روحانی و نماز در دیگر امت‌ها) پرداخته، روزه (صوم اهل شریعت، اقسام و احکام روزه و اقسام امساک) و زکات (زکات اهل شریعت، اهل طریقت و اهل حقیقت و کیفیت خروج از قید تقیید و تعیُّن) را مورد تأکید قرار داده و ضمن تبیین حج (حج اهل شریعت یا اهل ظاهر و حج اهل باطن (اهل طریقت و حقیقت)) جهاد ظاهری و باطنی را تشریح کرده است. 

جلد سوم از این کتاب به بررسی کتاب گلشن راز و جایگاه والای آن پرداخته و در خصوص بیان احکام و بیان رعایت و نیت مباحثی را بررسی کرده و اندیشه در آفاق، اندیشه در انفس و حقیقت عبودیت را به رشته تحریر درآورده است.