سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): نشست رونمایی و معرفی کتاب «دیوان حسن‌ابن علی علیه‌السلام» چهارشنبه 29 شهریور 1402 با حضور حبیب راثی تهرانی و مهدی امین‌فروغی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. این کتاب توسط ابوالحسن علی‌بن‌محمدبن‌عبدالله مدائنی در سال 225 هجری گردآوری شده و تحقیق، شرح و استدراک شیخ قیس بهجت العطار روی این کتاب صورت گرفته است. راثی تهرانی آن را ترجمه کرده است. این اثر از دو حیث قابل توجه است؛ اول ارزش ادبی این کتاب و بعد اشعاری که منتسب به حضرت امام حسن مجتبی (ع) است.
 
راثی‌تهرانی بیان کرد: این کتاب از سوی عبدالله مدائنی گردآوری شده است. او یکی از افراد معروف تاریخ است و آثار ذی‌قیمتی دارد. نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه دانشگاه تهران نگهداری می‌شود که شامل 4 بخش است. هر 4 کتاب در یک مجلد از سوی انتشارات عتبه مقدسه حسین در شهر کربلا منتشر شده است.
 
وی ادامه داد: چند نسخه به ایران آمد و یک نسخه به من رسید و دیدم که کتاب ارزشمندی است. مطالب برای اولین بار است که منتشر می‌شود و این اشعار در هیچ یک از کتاب‌های دینی و ادبی و تاریخی نیامده است. بنابراین تصمیم گرفتم ترجمه کنم. این کتاب نتیجه این ترجمه است که دفتر نشر فرهنگ اسلامی آن را منتشر کرده است.
 
راثی‌تهرانی بیان کرد: کتاب از 3 بخش تشکیل شده است. مقدمه 100 صفحه‌ای که بخش‌های متنوعی دارد. دوم خود دیوان است که تحصیح و تحقیق اثر موجود در دانشگاه تهران است. سوم نیز بخش مستدرک است به این معنی که هر شعری که در دیوان‌های دیگر منتسب به حضرت امام حسن مجتبی (ع) آمده در این بخش گردآوری شده است.
 
وی گفت: در مقدمه مسائل مختلفی مطرح شده مثلا این موضوع که شعر و شعرا و جایگاهشان در نزد اهل بیت به چه صورت بوده است. پیغمبر را باید جدا بدانیم چون به واسطه حکم الهی، شعر نمی‌گفت و شعرهایی که می‌خواند را از نظر وزنی می‌شکست تا موزون نباشند.
 
راثی‌تهرانی به موارد مختلفی در سرودن شعر در میان اهل بیت اشاره کرد. روز عاشورا و امام حسین (ع) و اشعاری که به آن‌ها توسل می‌کردند. حمایتی که اهل بیت از شاعران می‌کردند و حتی در جنگ‌ها و رجز‌خوانی‌ها که سلاحشان پیش از شمشیر، کلمه بوده است. مناظره با دشمنان، معاویه، عمرو بن العاص و مروان که امام حسن(ع) را وادار می‌کرد از زبان شعر استفاده کند. سخنرانان در نشست، به این موضوع نیز اشاره کردند که تفاوت بارز شعر اهل بیت با شعرای دیگر در این بود که شعر اهل بیت، با کلام عادی و سیره آن‌ها تفاوتی نداشت و شعرشان، همان حدیث و کلامشان و دعوتشان به راه خداوند بوده است.
 
راثی‌تهرانی به رخدادها نیز به عنوان محلی برای سرودن شعر اشاره کرد و صلح حضرت و واقعه غدیرخم را جزو مضامینی دانست که اهل بیت درباره آن‌ها شعر می‌سرودند. بحث رسا و سوگواری حضرت علی(ع) نیز یکی دیگر از مضامینی بوده که امام حسن(ع) درباره آن شعر سروده است. جنگ صفین، جنگ منافقین، قتل عثمان، کید و مکاید عمروبن‌العاص و ... از دیگر مضامین اشعار امام حسن (ع) است که در کتاب آمده.
 
شعر در زمان پیامبر تنها رسانه انتقال پیام بود

امین‌ فروغی دیگر سخنران این نشست بیان کرد: اینکه درباره اشعار کریم اهل بیت سخن می‌گوییم را به فال نیک می‌گیرم. درباره اینکه اولین شعر را چه کسی سروده و در چه دوره‌ای بوده، موضوع بر ما پوشیده است. حتی به حضرت آدم نیز نسبت داده شده است. که او پس از رانده شدن و کشته شدن هابیل، دچار حزن بزرگی شده و اشعاری سروده است بدین مضمون: روزگار عوض شده است/ مردم روزگار هم عوض شده‌اند/ صورت زمین غبارآلوده و زشت شده است/ طعم و زیبایی و رنگی در زندگی نیست/ زیبارویان هم در زمین نیستند.
 
وی ادامه داد: این سخن گرچه پشتوانه تاریخی قابل قبولی ندارد اما نشان می‌دهد پیشینیان می‌کوشیدند قدمت شعر را به اولین انسان برسانند. چون در میان تمام فرهنگ‌ها شعر جایگاه والایی دارد. در گذشته مردم به شعر با شگفتی می‌نگریستند و در بسیاری از فرهنگ‌ها این پدیده را یک پیامی وحیانی و ربانی می‌دانسته‌اند؛ شاخه‌ای از علم غیب. وقتی مسحور زیبایی‌های کلام و موسیقی نهفته در سخن می‌شدند، در نمی‌یافتند علت این جاذبه در چیست و آن را به عالم غیب نسبت می‌دادند.
 
امین‌ فروغی گفت: ما با مطالعه تاریخ اقوام ملل به روشنی می‌بینیم که مردم در مواجهه با شعر و سخن محزون مسحور می‌شدند و در نگهداری و جمع‌آوری مواریثشان می‌کوشیدند. ما در میان اقدام مختلف این را می‌بینیم. 2هزارسال از عصر هومر گذشته اما ایلیاد و اودیسه همچنان زنده است. در ایران ما بزرگان بسیاری ظهور کرده‌اند اما امروزه بیش از همه حوزه‌ها ما تذکره شاعران داریم. در برخی تذکره‌ها تنها نام شاعر آمده و یک بیت؛ حتی در همین حد هم حفظ می‌کردند.
 
وی ادامه داد: در اهتمام ما ایرانیان در حفظ و حراست از شعر همین بس که ما دیوان‌های لاادری جمع‌آوری کرده‌ایم؛ شعرهایی که شاعرانشان مشخص نیست.
 
امین‌ فروغی با اشاره به دوران پیغمبر و شاعرانی که جذب اسلام می‌شدند به دوران پس از پیغمبر نیز اشاره کرد که اهل بیت از شاعران حمایت می‌کردند و شعر، بسیار مورد توجه آنان قرار داشته است. شعر تنها رسانه جامعه برای انتقال پیام بوده است. ائمه نیز پادشاهان ملک سخن بودند و سخن و جاذبه کلام را می‌شناختند و از شعر غافل نبودند.
 
این پژوهشگر به محتوای والای رجزخوانی‌های حضرت علی(ع) اشاره کرد و گفت: رجزهای حضرت علی(ع) در جنگ‌ها حکمت مطلق بود؛ مانند این رجز: من در کدام یک از این 2 روزم از مرگ فرار کنم/ روزی که تقدیر نشده بمیرم/ یا روزی که تقدیر شده بمیرم/ روزی که تقدیر نشده من نخواهم مرد پس فرار جایی ندارد/ و روزی که تقدیر شده بمیرم حتما خواهم مرد باز هم فرار معنایی ندارد.
 
وی بیان کرد: ادبیات فارسی و عربی دوشادوش هم حرکت می‌کنند و بر هم اثر می‌گذارند. در گذشته جزو اصول کاری دانشجویان ادبیات فارسی این بود که عربی بدانند. در روزگار فعلی گسستی بین اشعار و متون کلاسیک عربی با دانشجویان زبان و ادب فارسی رخ داده است. گرچه در این سال‌های اخیر می‌بینیم که شاعرانی، تلاش‌هایی کرده‌اند و علاقه‌هایی وجود دارد اما باید این علاقه، تقویت شود.