به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست طعم کتاب عصر روز سه شنبه -28 تیرماه- در محل سالن شهید عاشوری خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. این سلسله نشست‌ها که کار مشترکی بین خانه کتاب و ادبیات ایران و مجمع ناشران انقلاب اسلامی است به منظور نقد و بررسی کتاب‌های مهم و جریان‌ساز حوزه فرهنگ مقاومت و انقلابی در ژانرهای مختلف برگزار می‌شوند.
 
در نشست اخیر هم کتاب «ر» از زندگی شهید رسول حیدری (مجید منتظری) با حضور مریم برادران نویسنده اثر و جواد کلاته عربی از منتقدان آثار حوزه فرهنگ مقاومت و دفاع مقدس مورد نقد و بررسی قرار گرفت. کتاب «ر» در سال 1394 توسط نشر آرما در 300 صفحه منتشر شد.
 
قبول نگارش کتاب «ر» با اما و اگر...
در ابتدای این نشست مریم برادران با اشاره به اینکه نگارش کتاب «ر» از سوی خانواده شهید حیدری به او پیشنهاد شد گفت: از سال 88 دغدغه افرادی که که حوزه اطلاعاتی کار می‌کنند را داشتم. همچنین افرادی که در خارج از ایران مشغول کارهای اطلاعاتی بودند. کتاب «ر» را نیز با اما و اگر قبول کردم.

 وی افزود:‌ سوالات ذهنی داشتم که در مسیر آماده شدن این کتاب به آنها پاسخ داده شد.

نگارش مقدمه مفصل کتاب «ر» جای تقدیر و تشکر دارد
سپس جواد کلاته عربی، منتقد کتاب‌های حوزه فرهنگ مقاومت گفت: از خانم برادران بابت آماده کردن مقدمه مفصل کتاب تشکر می‌کنم. مقدمه مفصل و صادقانه‌ای نوشته‌اند و درباره رویکرد و روش کارشان توضیح داده‌اند.
 
وی با اشاره به اینکه گاهی در بعضی آثار حوزه مستند عناوینی برای ژانر کتاب انتخاب می‌شوند همچون مستند داستانی که دقیق نیستند ادامه داد: حوزه چنین آثاری تا در مقدمه به شکل دقیق توضیح داده نشوند و اینکه نویسندگان کتاب می‌خواستند چه کاری انجام دهند مشخص نمی‌شود و در کتاب «ر» این توضیحات در بخش مقدمه داده شده است.

 

کلاته عربی در بخش دیگری پیرامون نسبت نویسنده و محتوا در کتاب «ر» گفت: هر کسی می‌تواند از موضع خودش از موضوعی خوشش بیاید و آن را کار کند. در مورد این کتاب می‌توان از دو منظر به این موضوع نگاه کرد. اینکه مریم برادران از شخصیت شهید حیدری خوشش می‌آید و چنین کتابی را نوشته است. از منظر دیگر نویسنده برای کارش استراتژی تعیین می‌کند.
 
یک اشکال درباره نگاه انسانی به شخصیت محوری کتاب «ر»
وی با بیان اینکه نگاه انسانی داشتن به شخصیت «رسول» در این کار محل اشکال است گفت: در این کار سعی شده به فعالیت‌های رزمی و اطلاعاتی رسول پرداخته شود.
 
این منتقد همچنین گفت:‌ ما به اعتبار جنگ و دفاع مقدس سراغ افراد [همچون شهید حیدری] می‌رویم. اما اشکال من این است که چرا جنگ و دفاع مقدس را از زندگی آنها حذف می‌کنیم. برخی ناشران رویکردی دارند که جنگ را در کارهایشان حذف کرده‌اند.
 
وی گفت: آن چیزی که باعث می‌شود بنویسیم صرفا مسائل جنگ نیست. بلکه جنگ به چنین افرادی [همچون شهید حیدری] هویت می‌دهد و خلقیات آنها را در لحظات حساس به رخ می‌کشد. ما حق نداریم بخشی از واقعیت زندگی اشخاص را حذف کنیم. حق خوانندگان چنین آثاری است که که وقتی کتاب «رسول» را در دست می‌گیرد به همه روایت‌ها و هندسه شخصیت فردی که روایت شده برسند.
 
امکان نگارش کتاب درباره حضور نظامی شهید حیدری در عملیات‌ها
کلاته عربی خاطر نشان کرد: درباره حضور شهید حیدری در عملیات‌ها و فعالیت‌های نظامی وی در جنگ می‌توان کتاب دیگری تهیه کرد.
 
در ادامه مریم برادران با بیان اینکه من با سوال ذهنی خودم سراغ مخاطب می‌روم و اگر احساس کنم پاسخ معنی‌داری دارم شروع به نگار می‌کنم تاکید کرد: اگر احساس کنم آنچه می‌نویسم به درد جامعه امروز می‌خورد و برای مخاطب آموزنده است شروع به نگارش می‌کنم.
 
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه می‌شد در کتاب «ر» از روایت اول شخص به جای سوم شخص استفاده کند و چرا چنین نکرده است گفت: هر نویسنده و روایت‌گری حق دارد انتخاب کند. در مقدمه این کتاب گفتم رسول بوسنی چطور رسول بوسنی شده است و این سوال مهمی برایم بود. برای من مریم برادران شخصیت رسول در دانشگاه مهم بود و پرداختن به آن جزء سوالاتم بود. سعی کردم طرح یک انسجام داشته باشد.

 

نباید شخصیت کسی را دست‌کاری کرد
نویسنده کتاب «ر» همچنین گفت: روایت سوم شخص به ‌نظرم جای کار بیشتری دارد. این کمک می‌کرد از مشاهداتم و گفت‌وگوهای دیگری که تهیه کرده بودم استفاده کنم و به نظرم روایت اول شخص دشوار بود.
 
در بخش دیگری از این نشست کلاته عربی با بیان اینکه هرکس از زاویه دید خود روایت می‌کند و این امری ضروری است و نمی‌توان خارج از این عمل کرد گفت: آنچه در تولید اثر ترجیح دارد کشف موضوع است. [اشاره به پرداختن به هندسه شخصیت و کامل بودن روایت از زندگی شهید]
 
وی افزود: ما نباید شخصیت کسی را دستکاری کنیم و مساله من درباره کتاب «ر» همین است. مساله این است که آیا روایت‌گر یک قالب از شخصیت فردی که می‌خواسته روایت کند را مدنظرش داشته و آن را در تولید اثر گفته است. مساله من در مورد این کتاب نیز همین است که از خانم برادران سوال دارم آیا شخصیت رسول را در قالب شخصیت ذهنی مدنظر خود برده‌اید.
 
این منتقد گفت: بخش دانشگاهی زندگی رسول برایم جالب بود. آن کارهایی که در بخش عملیاتی و روی زمین کرده بودند و مواجهه آنها سر کلاس با علمی که معلوم نبود با چه روشی به دست آمده است.

 

کلاته عربی: خاطره‌ای که شخصیت شهید حیدری را نشان دهد ندیدم
 
کلاته عربی تصریح کرد: خاطراتی در کتاب پیدا نکردم که نشان دهد رسول شجاع و کار بلد را نشان دهد؛‌ خاطره‌ای که ویژگی‌هایی که از رسول گفته می‌شود را روایت کند.
 
این منتقد تاکید کرد: ما قرار نیست در چنین آثاری جنگ را روایت کنیم بلکه می‌بایست شهید را روایت کنیم. [اشاره به پرداختن به هندسه شخصیت و کامل بودن روایت از زندگی شهید]
 
کلاته عربی در پاسخ به سوالی درباره ترجیح روایت اول شخص به جای روایت سوم شخص در مورد کتاب «ر» گفت: ساختار سوم شخص در این کتاب منطقی است و برای این کارها مناسب‌تر است. در این کتاب از نقل قول مستقیم استفاده شده است که این مستند نگاری سنتی است. همچنین در این کتاب از اسناد و تصاویر داخل متن استفاده شده است و این خوب است و کتاب را تکمیل کرده است. اینکه چنین تصاویر و اسنادی در لا به لای متن کتاب آمده است نکته خوبی است. البته بعضی عکس‌ها به اشتباه در این کتاب آمده‌اند.
 
وی ادامه داد: اینکه اسامی و آدرس راوی خاطرات در دل متن بعضی خاطرات آمده است نیز کار خوبی است. البته انتظار داشتیم رویکرد واحد محتوایی در این کتاب وجود داشته باشد؛ می‌شد نقل قول‌ها در اثر هویت واحدی داشته باشند.

منطق چینش فصل‌ها و بخش‌ها ابهام دارد
کلاته عربی در بخش دیگری گفت:‌ فصل اول کتاب حاوی 10 بخش است، منطق چینش این بخش‌ها را متوجه نشدم. چرا بخش مربوط به دانشگاه شهید حیدری قبل از روایت مادر آمده است. البته بعد از بخش انقلاب چینش نظم پیدا می‌کند. همچنین نویسنده گاهی به لحاظ تاریخی رفت و برگشت دارد که منطق این کار را هم متوجه نمی‌شوم. همچنین درباره منطق فصل بندی‌ها هم باز همین مساله وجود دارد.
 
در واکنش به این صحبت‌ها برادران گفت: دغدغه ویژه‌ای داشتم که این کتاب را نوشتم. تایید خانواده شهید و اطرافیانش را هم گرفتم. خاطرم هست جلسه‌ای قبل از انتشار نهایی کتاب در منزل خانواده شهید بودیم. به پسر شهید گفتم که ممکن است این کتاب چاپ نشود.
 
وی با بیان اینکه امیدوارم کتاب «ر» قالب نخورده باشد گفت: بین مستند نگاری صرف و روایت فاصله هست. با سوال ذهنی خودم وارد کار شدم و تلاش کردم آنچه فهمیدم را بگویم.

 

نویسنده کتاب «ر»: رضایت خانواده شهید برایم مهم است
نویسنده کتاب «ر» همچنین در مورد اهمیت جذابیت تولید آثار ادبی صحبت کرد و در بخش دیگری گفت:‌ در تولید کتاب‌هایم به دنبال راضی کردن خانواده شهید هستم و همین که بعد از تولید آثارم کمتر افراد سراغ من را می‌گیرند و بیشتر سمت خانواده شهید می‌روند برایم معنی دار است.
 
در ادامه همین بخش برادران گفت: می‌خواستم کتاب «ر» در انتشارات بخش خصوصی چاپ شود به جای اینکه در بخش دولتی منتشر شود. هدفم از چنین تصمیمی این بود که شهید مصادره نشود. می‌خواستم برای کتاب مراسم‌های مختلفی نگیرند و کتاب در تیراژ بالا چاپ شود.
 
برادران گفت: من جنگ را بلد نیستم و به آن علاقه‌ای ندارم و اگر سراغش بروم ممکن است خراب کنم.
 
وی با بیان اینکه از نشر آرما به خاطر چاپ کتاب «ر» تشکر می‌کنم به توضیح این موضوع پرداخت که کتاب را در مسیری رسمی و با ارسال ایمیلی بخشی از مقدمه کتاب به این انتشارات چاپ کرده است.
 
برادران با اشاره به اینکه کتاب بعد از خوانده شدن توسط صفحه آرای اثر کار شد گفت: برای قالب و الگوی کتاب «ر» یک کتاب از لبنان به دستم رسیده بود که درباره چگوآرا بود و صفحه‌آرایی و طراحی کتاب با مطابقت با آن اثر کار شد.

مریم برادران: می‌خواستم آخر کار را اول ببینم
نویسنده کتاب «ر» گفت: موضوع بوسنی برایم مهم بود. مایل بودم آخر کار را اول ببینم. در آخر هر بخش هم موضوعی هست که شروع بخش دیگر را توجیه می‌کند. این موضوع تا جایی از کتاب ادامه پیدا می‌کند و از آن به بعد خطی پیش می‌رود.

کلاته عربی در واکنش به این صحبت برادران گفت: روح بخش‌هایی که به این شکل در کتاب آمده است از هم جدا هستند.

 
وی همچنین با بیان اینکه مساله کتاب «ر» مساله جنگ نیست و من دنبال آدم جنگ در چنین کتابی می‌گردم گفت:‌ لازم است جذابیت را طوری رعایت کنیم که اهمیت و جامعیت مدنظر قرار بگیرد.
 
کلاته عربی تاکید کرد: وقتی کتاب را می‌خوانیم باید مسائل کتاب در ذهن کسی که آن را می‌خواند نقش ببندد.

 

نسبت پژوهش با خروجی منطقی نیست
این منتقد در بخش دیگری با بیان اینکه نسبت بین پژوهشی که برای این کار شده با خروجی آن منطقی نیست و طرح این موضوع که برای این کتاب آقای قاضی و خانم برادران حدود 100 الی 120 ساعت مصاحبه انجام دادند تصریح کرد: این موضوع ناشی از احساس من نیست. به نظر می‌آید نویسنده با یک فاصله با افراد و وقایع موضوعات را روایت کرده و به خیلی از موضوعات نزدیک نشده است. در این کتاب یک حادثه 2 الی 3 صفحه‌ای که مخاطب را با خودش همراه کند کمتر می‌بینیم. در مصاحبه‌های این کتاب باید جزییات بیشتری به دست آمده باشد و حتما هم چنین جزییاتی با توجه به تخصص مصاحبه کننده‌ها بوده است اما به نظر می‌رسد نویسنده با فاصله افراد و وقایع را روایت کرده است. اگر چنین رویکردی برای این کتاب اتخاذ می‌شد رسول وسیع‌تری تصویر می‌شد.
 
وی با بیان اینکه در این کتاب می‌شد لحظه نگاری کرد و در ژانر مستند نگاری این لحظه نگاری‌ها مهم هستند اظهار کرد: در مستند نگاری عنصر مهم قصه گویی بیان جزییات است و اینکه ماجراها از دل‌ آنها روایت شوند.
 
دوگانگی در شیوه بیان گفت‌وگوها وجود دارد
کلاته عربی گفت:‌ در این کتاب یک دوگانگی در شیوه بیان دیالوگ‌ها [گفت‌وگوها] وجود دارد. بخش عمده‌ای از آنها رسمی است اما گاهی محاوره‌ای می‌شوند. همچنین اطلاعاتی از آینده به چشم می‌خورند که جای‌شان در پاورقی است. بعضی جاها نیز اتفاقات تاریخی مهمی رخ می‌دهند که آمدن آنها در کتاب مهم بوده است. [اشاره به خلاء این وضعیت در کتاب] نقش شهید رسول حیدری در اتفاقات دوره انقلاب مهم هستند. در جایی از کتاب درباره نقش گروه منافقین [مجاهدین خلق] صحبت شده است که نقش و جایگاه رسول مشخص نیست.
 
وی گفت:‌ سرعت متن زیاد است و با وجودی که از تصاویر و مستندهای زیادی استفاده شده که باید از سرعت آن کم می‌کرد اما این سرعت زیاد احساس می‌شود که این موضوع را مربوط به نپرداختن به جزییات بسیاری از وقایع می‌دانم. بخش‌های کتاب کوتاه هستند و می‌توانستند فربه‌تر باشند.

 

کلاته عربی با بیان مثالی از رابطه شهید رسول حیدری و همسرش پیش از ازدواج و سابقه آشنایی که بین آنها وجود داشته گفت: پرداختن به این رابطه در کتاب می‌توانست بیشتر باشد.
 
این منتقد در پایان گفت: کتاب «ر» اثر خوبی است و به بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران هم توصیه شده است. اما می‌توان درباره نقد هر اثری نیز ساعت‌ها و روزها صحبت کرد. لازم به گفتن هم نیست که این کتاب برنده جایزه جلال شده است. من هم این کتاب را دوستانم توصیه می‌کنم و از آن استفاده کرده‌ام.
 
یکسری نقد متوجه ویراستاری اثر است
نویسنده کتاب «ر» نیز در بخش پایانی صحبت خود گفت:‌ بعضی نکاتی که در این جلسه مطرح شد مربوط به ویراستاری اثر است که من هم بعد از چاپ متوجه آنها شدم.
 
وی افزود: در این کتاب نقل قول مستقیم استفاده نکردم بلکه روایان دیگری را وارد کردم و از زبان خودشان روایت کردم. کار من ادبیات داستانی نیست و آنچه که فهمیدم را روایت کردم.
 
برادران در توضیح کوتاهی درباره رابطه پیش از ازدواج شهید رسول حیدری و همسرش گفت: رسول، معصومه را از طریق خانواده می‌شناخته و ارتباط کمی بین آنها وجود داشته است.