به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، همزمان با چهارمین روز دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، عصر چهارشنبه (ششم بهمن ماه 1400) نشست «عرضه و فروش غیرقانونی کتاب در مکان‌ها و معابر و فضاهای عمومی و دولتی» برگزار شد. در این نشست محمدحسن شاطریان، مدیر نشر بیدگل؛ سعید اردهالی، مدیر نشر اختران؛ اردشیر بهجت، مدیر نشر بهجت و جمال خداپناهی برگزار شد.
 
در ابتدای این نشست، سعید اردهالی گفت: قبلا دستفروشان کتاب‌های دست دوم و نایاب عرضه می‌کردند که این کار از قدیم رایج بوده است، این درحالی است که امروز پدیده دستفروشی سیستماتیک به یک امر برنامه‌ریزی شده و برای لطمه زدن به بدنه صنعت نشر تبدیل شده است.
 
وی ادامه داد: در این میان مساله اصلی تولید اشتغال و اشتغال‌زایی نیست، زیرا این بساط‌‌گستران به صورت سازماندهی شده فعالیت می‌کنند و در بساط‌های آن‌ها عناوین کتابسازی شده ارائه می‌شود؛ کتاب‌هایی که در همه ادارات دولتی، هایپرمارکت‌ها و مراکز مختلف عرضه می‌شوند.
 
اردهالی با بیان اینکه بخش عمده مراکزی که این آثار در آن‌ها عرضه می‌شوند، چون مجوزی از اتحادیه ندارند، نمی‌توان بر آن‌ها نظارت داشت، گفت: معتقدم باید اراده‌ای باشد که جلوی این کار گرفته شود؛ هرچند در این زمینه اتحادیه تلاش‌های زیادی کرده است تا جلوی تکثیر غیرقانونی کتاب‌های ناشران را بگیرد اما چون در کتابفروشی‌ها عرضه نمی‌شود و بیشتر از طریق دستفروشان، فرودگاه‌ها و ادارات دولتی فروخته می‌شود، امکان نظارت بر آن‌ها نیست.
 
وی با بیان اینکه اغلب این ناشران قیمت کتاب را بالا میزنند و بعد 50 یا 60 درصد تخفیف می‌فروشند، توضیح داد: متاسفانه مردم عادی اطلاعی ندارند و دلخوش هستند که کتاب با قیمت پایین خریداری می‌کنند؛ درحالی که نمی‌دانند کتاب‌هایشان اصل نیست و کپی است.
 
اردهالی همچنین با بیان اینکه این ناشران برای تولید چنین آثاری هزینه زیادی نمی‌کنند، یادآور شد: یک ناشر پس از سال‌ها تلاش و مرارت اثری را به همت مترجم ترجمه و به بازار عرضه می‌کند و در بازار اثر پرفروشی می‌شود، اما شبه ناشران همین اثر را رونویسی و شبیه آن را در مدت زمان کوتاهی به بازار می‌دهند.
 
مدیر نشر اختران تاکید کرد: طی بررسی در کارگروه صیانت اتحادیه متوجه شدیم که این کار توسط تعداد محدودی ناشر انجام می‌شود که حدود 20 نفر هستند. این افراد که بیش از 90 درصد آثارشان کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر است، همه کتاب‌هایشان شبیه هم است و هر کدام با لوگوی نشر خودشان منتشر شده.
 
به گفته وی؛ این به اصطلاح 20 ناشر، آثار پرفروش ناشران دیگر را انتخاب کرده و چون هزینه‌ای برای تولید محتوای آن نمی‌پردازند با هزینه کمتری تولید می‌کنند اما به قیمت اصلی ناشر می‌فروشند.
 
اردهالی در این زمینه توضیح داد: در واقع می‌توان گفت قیمت‌گذاری‌هایشان غیرواقعی و بسیار فراتر از قیمت واقعی است. آن‌ها هزینه‌ای که ناشران به صورت عادی پرداخت می‌کنند مثل حق‌التالیف، حق‌الترجمه، هزینه صفحه‌آرا و .. را نمی‌پردازند؛ بنابراین می‌توانند کتاب را ارزان‌تر تولید کنند.
 
وی با طرح این موضوع که در این زمینه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بررسی کتاب‌های ناشران می‌تواند متوجه کتابسازی در این حوزه شود، گفت: بسیاری از این آثار کپی شده حاصل سال‌ها زحمت و مرارت ناشران است. با یک رصد کلی می‌توان متوجه شد چطور یک ناشر بعد از سه سال، حدود یکصد عنوان کتاب منتشر کرده است و باید مطمئن شویم که حتما واقعیتی پشت این موضوع هست.
 
اردهالی همچنین افزود: از سوی دیگر غیر از دستفروشان و بساطی‌ها که کنار خیابان می‌بینیم، همین عوامل سازماندهی شده در اداره‌ها، مترو یا فروشگاه‌ها غرفه می‌گیرند و مسئول اداره فکر می‌کند که کار فرهنگی انجام می‌دهد؛ درحالی که این‌گونه نیست و عموم کتاب‌ها آثار تقلبی و کتابسازی شده است.
 
وی بر لزوم نظارت نهادهای دولتی بر این موضوع تاکید کرد و ادامه داد: در این زمینه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه سایر نهادها باید با همدیگر تعامل داشته باشند تا چنین نمایشگاه‌هایی در محل‌های مختلف برگزار نشود و اگر قرار است نمایشگاهی هم برگزار شود، با هماهنگی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران باشد؛ زیرا وقتی زیرنظر اتحادیه نیستند، کسی هم منتقد آن‌ها نیست.
 
به گفته اردهالی، طی سال‌های اخیر زحمات زیادی کشیده شده و جلوی تولید کتاب‌های زیراکس گرفته شده است اما شاهدیم که شکل فعالیت این افراد عوض شده است و کتابسازی می شود.
 
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان این‌که اطلاع‌رسانی فرهنگی به مردم در این حوزه اهمیت زیادی دارد، گفت: البته کتابخوانان حرفه‌ای کمابیش این موضوع را می‌دانند، اما معتقدم رسانه‌های ارتباط جمعی در این زمینه مسئولیت زیادی دارند و می‌توانند کمک کنند و به مردم آگاهی بدهند که چنین کتاب‌هایی آثار اصلی نیستند و به نوعی دزدی از ناشران معتبر است.
 
دستفروشان، مشتریان را گمراه می‌کنند
در بخش دیگری از این نشست، حسن شاطریان، مدیر نشر بیدگل نیز با اشاره به پیامدهای عرضه کتاب‌های غیرقانونی در مکان‌های مختلف گفت: مدتی قبل مدیر یکی از پلتفرم‌های پرفروش اینترنتی گفته بود که 75 درصد مخاطبان به دلیل تخفیف از این مجموعه کتاب خریداری می‌کنند و ما شاهد هستیم کتاب‌هایی که در این پلتفرم عرضه می‌شود، گاهی تا 70 درصد تخفیف دارند که همین موضوع نشان‌دهنده خطرناک بودن تولید کتاب‌هایی است که دستفروشان سیستمی ارائه می‌کنند.
 
وی ادامه داد: دستفروشان سیستمی امروز به شکل گسترده‌ای زیاد شده‌اند، وقتی که از این موضوع صحبت می‌شود متاسفانه به یاد گداهای سیستماتیکی می‌افتم که برای جامعه خطرناک است و هر روز هم بیشتر می‌شوند.
 
شاطریان با بیان اینکه در گذشته دستفروشان قدیمی افراد محترمی بودند که حتی بعدها ناشران و کتابفروشان بزرگی شدند، عنوان کرد: در آن زمان کتاب تقلبی نبود و آن‌ها اغلب کتاب ناشران دیگر را می‌فروختند یا کتاب‌های نایاب و قدیمی اما امروز بساط گستران سیستمی مساله دیگری است و کتاب‌هایی که می‌فروشند، آثاری است که نتیجه تلاش ناشرانی است که گاهی چندین کتاب منتشر کرده‌اند؛ اما موفق نبوده و شاید تنها دو کتاب پرفروش داشته باشند.
 
وی تاکید کرد: این شبه‌ناشران این آثار پرفروش را با ترجمه‌هایی از اشخاص غیرواقعی چاپ می‌کنند و با تخفیف‌های عجیب و غریب در جلوی کتابفروشی‌ها بساط پهن می‌کنند و موجب خراب شدن بازار کتابفروشان می‌شوند.
 
شاطریان در این زمینه توضیح داد: من روزانه مشتری‌های زیادی دارم که از من قیمت کتاب را سوال می‌کنند و وقتی به آن‌ها اعلام می‌کنم، می‌گویند که دستفروش همین کتاب را با 50 درصد تخفیف می‌فروشد و به طور طبیعی اگر جایی کتاب ارزان‌تر بفروشد، خریدار به سراغ آن می‌رود؛ درحالی که نسبت به این موضوع و تبعات آن آگاهی ندارد.
 
وی در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه فروشندگان دستفروش اصلا با کتاب آشنایی ندارند، گفت: آن‌ها بدون اطلاع از محتوا و با این ترفند که کتاب ما سانسور ندارد و کتاب موجود در کتابفروشی‌ها سانسور دارد، شروع به تعریف از کتاب‌های خود می‌کنند درحالی که با این اطلاعات اشتباه مشتری را گمراه می‌کنند.

شاطریان با ذکر مثالی درباره فروش کتاب توسط بساط‌گستران روبه‌روی کتابفروشی‌ها، عنوان کرد: الان همه ما می‌دانیم داروهایی که در داروخانه نیست را می‌توانیم در ناصرخسرو پیدا کنیم، اما کسی جلوی داروخانه این داروها را نمی‌فروشد. در این زمینه قبلا به شهرداری هم گفته‌ایم این افراد را از جلوی کتابفروشی‌ها بردارید و محلی برای آن‌ها اختصاص دهید.
 
وی یادآور شد: اگر این افراد محل اختصاصی داشته باشند که همه بدانند کجا هستند به مغازه من لطمه هم نمی‌خورد و از سوی دیگر من مجبور نیستم هر روز برای مشتری توضیح دهم که چرا کتاب دستفروش ارزان‌تر از کتاب من است!
 
وی با بیان اینکه فعالیت گسترده این افراد به مساله خطرناکی تبدیل شده است، گفت: پیش از این با مسئولان شهرداری و نیروی انتظامی صحبت کردیم ولی هرچه منتظر ماندیم که قول‌ها عملی شود ولی هنوز اتفاقی رخ نداده است.
 
شاطریان در این زمینه تاکید کرد: باید کاری کنیم که این کتاب‌ها تولید نشود، زیرا انتشار این آثار حالت انگل دارند؛ انگلی که غذای آماده هضم را می‌گیرد و از آن استفاده می‌کند و برای بدن خطرناک هستند و متاسفانه مجبورم بگویم این افراد در حوزه نشر حکم انگل را دارند.
 
وی با بیان اینکه باید دقت بیشتری روی مجوز ناشرانی که چنین کتاب‌هایی چاپ می‌کنند شود، افزود: با رشد و توسعه چنین افرادی در حوزه نسر در اصل ناشری که بیش از 50 سال کار کرده است زیر سوال می رود و باید ساز و کاری پیش‌بینی شود که اجازه چاپ ترجمه کتابی که پیس از این منتشر شده است را ندهند.
 
شاطریان با طرح این موضوع که در این زمینه صدا و سیما نقش مهمی دارد، گفت: صدا و سیما می‌تواند مردم را آگاه کند که چه کتاب‌هایی را از چه ناشرانی خریداری کند و تبعات این موضوع را برای مردم شرح دهد، فرهنگسازی در این حوزه اهمیت زیادی دارد که باید به صورت مستمر به آن بپردازیم.
 
وی همچنین با بیان اینکه برخی کتاب‌ها توسط مترجم‌های غیرواقعی ترجمه می‌شود، عنوان کرد: وقتی یک اثر بررسی شد دیدیم که مترجم یک دختر شش ساله است و به اسم او کتاب چاپ کرده‌اند. وقتی چنین مسائلی رخ می‌دهد موجب دلسردی در میان اهالی نشر می‌شود.
 
مدیر نشر بیدگل یادآور شد: معتقدم که برای جلوگیری از خیلی از این اتفاقات، اتحادیه ناشران و کتابفروشان باید اجازه داسته باشد روی ناشران و ترجمه‌ها نظارت داشته باشد تا بتوانند بر اساس اشرافی که به حوزه نشر دارند، اطلاعات کتاب‌‌ها را بررسی کنند.
 
شاطریان با بیان اینکه بنیان این ناشران بر مبنای کارهای غیرواقعی و نادرست است، گفت: ناشرانی که در این حوزه کار می‌کنند کار جدید ترجمه نمی‌کنند یا به سراغ آثار تالیفی نمی‌روند بلکه به دنبال آثار ترجمه شده پرفروش بازار هستند و همین کارهایشان موجب می‌شود که خواننده کتاب نسبت به کتابفروش بی‌اعتماد شود. در این میان اگر فردی قصد فروش کتاب یا برگزاری نمایشگاه دارند باید از اتحادیه مجوز داشته باشد تا به‌مرور شاهد کمتر شدن فعالیت این افراد در بازار نشر باشیم.
 
این فعال حوزه نشر با طرح این موضوع که حتی فروشنده کتاب هم باید مجوز داشته باشد، گفت: یک فروشنده کتاب باید اطلاعات درست به مخاطب بدهد زیرا این کار موجب رشد فضای فرهنگی خواهد شد. اما با این بساط‌گستران حتی کتابفروشان هم زیر سوال می روند و ما روزانه باید به افراد زیادی توضیح بدهیم که چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
 
بی‌اعتمادی به جامعه نشر؛ نتیجه حضور بساط‌گستران کتاب
سومین میهمان این نشست، اردشیر بهجت، مدیر نشر بهجت بود. او در صحبت‌های خود گفت: بحث دستفروشی کتاب در همه جای دنیا رخ می‌دهد و حتی یکی از جاذبه‌های توریستی فرانسه، بساطی‌های کنار رود سن هستند که کتاب‌های قدیمی و خاص می‌فروشند؛ اما در ایران طی سال‌های اخیر فروش کتاب‌های پرفروش ناشران به صورت کتابسازی شده مشکل اصلی است.
 
وی ادامه داد: کتابفروش تلاش می‌کند محصولی به مخاطب عرضه کند اما شخص دیگر به راحتی کتاب را کپی کرده و به صورت بساطی و با قیمت پایین‌تر روبه‌روی کتابفروش عرضه می‌کند که این موضوع جای تاسف دارد.
 
بهجت با بیان اینکه سال‌های زیادی است که همکاران ما به این موضوع اعتراض می‌کنند، اما به جایی نمی‌رسد، عنوان کرد: همین موضوع موجب ایجاد بی‌اعتمادی در میان مخاطب و کتابفروش ایجاد شده است، برای مشتری فرقی ندارد که فروشنده کتابفروش باشد یا بساطی و قیمت پایین برای او اهمیت دارد و حتی به کتابفروش می‌گوید که گران فروش است.

وی یادآور شد: این مساله موجب دلزدگی از یک سو در میان اهالی نشر و از سوی دیگر در میان مخاطبان می‌شود، یکبار شاهد بودم که فردی 30 جلد کتاب از دستفروش انتخاب کرده که هیچ یک از آن‌ها اصل نبود، بعد از مدتی پیش من آمد و ناراحت بود که کتاب‌ها ترجمه بدی دارند، درحالی که هیچ یک از کتاب‌هایش اصلی نبودند.
 
بهجت با بیان اینکه بساط‌گستران به صورت سیستماتیک و همزمان کنار خیابان، مترو و فرودگاه و فضای مجازی این آثار را عرضه می‌کنند، گفت: فردی را می شناسم که در سه سال گذشته حدود 50 عنوان کتاب را ترجمه کرده که هر یک از این آثار، شاهکارهای ادبیات دنیا مثل جنگ و صلح و آناکارنیا بودند، اما چطور چنین آثاری طی سه سال ترجمه می‌شود و همه هم رونویسی هستند؟!
 
وی همچنین تاکید کرد: یکی از پلتفرم‌های فروش کتاب در ایران، اعلام می‌کند که پنجمین کالای پرفروش سایتش یک کتاب بوده که از قضا از جمله آثار کپی‌سازی است اما جالب است بدانید که ناشر اصلی کتاب حداقل فروش این کتاب را داشته است.
 
بهجت با طرح این موضوع که بیشتر فروش کتاب از ترجمه‌های نامرغوب و نازل موجود در بازار است که به شکل قانونی تولید شده‌اند، افزود: در این زمینه نهادهای متخصص مثل اتحادیه می‌توانند نظر بدهند که این آثار اصل نیستند اما چنین کاری انجام نمی‌شود و این بی‌اعتمادی در کنار مشکلات ناشران و کتابفروشان ایجاد شده است.
 
مدیر نشر بهجت با بیان اینکه این شیوه عرضه مخصوص دستفروشان نیست و بازار کتاب در فضای مجازی و سایت‌ها هم هستند که به این حوزه وارد شده‌اند، ادامه داد: به دلیل محدویت‌های کرونا طی دو سال اخیر سایت‌هایی که کتاب عرضه می‌کردند؛ رونق دو چندان گرفته است و کمک خوبی برای ناشران و کتابفروشان بوده‌اند اما در این بین، همین بساط گستران سیستماتیک هم از این فضا استفاده کردند.
 
به گفته وی، وضعیت لجام گسیخته‌ای اکنون در بازار نشر بخصوص در فضای مجازی وجود دارد، گاهی دیده می‌شود مخاطبان شهرستانی گاهی کتاب اصل را سفارش می‌دهند اما کتابی که به دستشان می‌رسد آثار کپی و تقلبی هستند، حتی موردهایی داشتیم که گاهی ناشران کتاب خود را خریداری کردند و متوجه شدند که کتاب اصل نیست و بنظرم این رویه حتما باید اصلاح شود.