به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، برای تشکیل یک قطعه موسیقی موفق نیاز به تشکیل یک مثلث موسیقیایی است تا بتوانیم شاهد انتشار یک قطعه موسیقی دلپسند باشیم. برای بررسی این اتفاق در موفقیت‌های خسرو آواز ایران، استاد محمدرضا شجریان کافی است که به دو ضلع این مثلث یعنی شعر و اجرای موسیقی توجه کنیم. البته نباید حضور آهنگسازان شناخته شده‌ای مثل محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌ور، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان و دیگر هنرمندان را نادیده گرفت.
 
توجه ویژه محمدرضا شجریان به شعر نکته‌ای است که برای همه مشهود و قابل درک است. از این رو محمدرضا شجریان را باید یکی از باهوش‌ترین خوانندگان معاصر در انتخاب شعر و ترانه بدانیم. ششم اسفندماه سالروز امیر شعر فارسی، امیرهوشنگ ابتهاج (سایه)‌ بهانه‌ای شد تا نگاهی به همکاری این دو شخصیت تکرار نشدنی موسیقی و شعر پارسی داشته باشیم.
   
نخسیتن آلبوم مشترک
«به یاد عارف» که در گذشته با نام «چاووش1» شناخته می‌شد، اولین مجموعه موسیقی از مجموعه 12 آلبوم «چاووش» است که با صدای محمدرضا شجریان و با همکاری گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی در بیات ترک اجرا شد. غزل و تصنیف‌های این اثر همگی از ه. ا. سایه است. این اثر از سوی جهان موزیک در سال 1357 در قالب نوار صوتی با نام «چاووش 1» به بازار آمد. این همکاری در شرایطی رخ داد که امروز کمتر بشنویم و باور کنیم که یک خواننده‌ همه اشعار یک آلبوم را از شعرهای یک نفر بخواند.  

اگر بخواهیم درباره مضمون این آثار صحبت کنیم باید بگوییم که آثار کانون چاووش غالبا در زمان وقوع انقلاب اسلامی اجرا شدند و محتویات آن‌ها به جز تعداد اندکی غالبا انقلابی بوده است. آهنگسازی این آلبوم در سال 1351 از سوی لطفی انجام شده بود و شعر آن را هوشنگ ابتهاج (ه. الف. سایه) در سال 1354 سروده است. این اثر ابتدا در سال 1355 به صورت کنسرت در دانشگاه کرمان اجرا شد و یکی از علت‌های اجرای موفق آن حضور هوشنگ ابتهاج در آن کنسرت بود. با توجه به این که در آن زمان موسیقی سنتی ایرانی در انزوا بود و موسیقی غربی در ایران رواج بیشتری پیدا کرده بود این اثر از اولین آثاری است که موسیقی سنتی را دوباره احیا کردند.
 
ایران ای سرای امید
«سپیده» که در گذشته با نام «چاووش 6» شناخته می‌شد، ششمین آلبوم موسیقی از مجموعه 12 آلبوم چاووش اثر کانون فرهنگی و هنری چاووش است که در آذرماه سال 1358 در دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) در دستگاه ماهور اجرا شد. محتوی موسیقایی این آلبوم مرتبط با حوادث و شرایط اجتماعی ایران در زمان وقوع انقلاب 1357 است. این اثر دربرگیرنده تصنیف معروف «ایران ای سرای امید» (تصنیف سپیده) است که مربوط به شعری از هوشنگ ابتهاج (ه. الف. سایه) بر روی آهنگی از محمدرضا لطفی است. شاید این همکاری را بتوان یکی از موفق‌ترین همکاری‌های این دو نفر دانست.  این تصنیف در همان روزهای نخست انقلاب ساخته شده و بنابر گفته لطفی، خودش آن را در شب پیروزی انقلاب اسلامی به رادیو برده و آن را پخش کرده است.
 
لطفی درباره ساخت این قطعه گفته است: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمه آن ساخته شده است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه رفتم و با سه‌تار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم علاقه‌مند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هر چه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص می‌ماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا این که یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.»
البته در این آلبوم آثار ماندگار دیگری مثل «یادگار خون سرو» از هوشنگ ابتهاج آمده است که به دلیل موفقیت‌های تصنیف «ایران ای سرای امید» به حاشیه رفتند و چندان دیده نشدند.
 
«جان جان» و «بانگ نی»
«جان جان» که در گذشته با نام «چاووش 9» شناخته می‌شد، نهمین آلبوم موسیقی از مجموعه 12 آلبوم چاووش است که در جشن هنر طوس در تیر ماه سال 1355 اجرا شده بود. این اثر توسط گروه شیدا به آهنگسازی و سرپرستی محمدرضا لطفی و با حضور محمدرضا شجریان به عنوان خواننده در دستگاه سه‌گاه اجرا شده ‌است. اشعار خوانده شده در این اثر از عطار و ه. الف. سایه است. این آلبوم به دلیل آنکه در فضای باز ضبط شد از کیفیت مناسبی برخوردار نبود و چندان نیز مورد استقبال قرار نگرفت.  شعرهای استفاده شده در این آلبوم از مثنوی «بانگ نی» انتخاب شدند.
 
همه چیز تحت تاثیر عارف قزوینی
«راز دل» نام یک مجموعه موسیقی سنتی ایرانی با صدای محمدرضا شجریان و اجرای گروه پایور به سرپرستی فرامرز پایور است. قطعات این آلبوم از ساخته‌های فرامرز پایور و عارف قزوینی است و در تیرماه 1358 اجرا شده است. در این آلبوم اشعار ه. الف. سایه و عارف قزوینی به کار رفته است. این اثر دربرگیرنده تصنیف معروف «از خون جوانان وطن لاله دمیده» با تنظیم فرامرز پایور است.  غزلی با مطلع «نه لب گشایدم از گل، نه دل کشد به نبید/ چه بی نشاط بهاری که بی رخ تو رسید» و مثنوی «بهار آمد، گل و نسرین نیاورد/ نسیمی بوی فروردین نیاورد» از آثاری است که از سایه در این آلبوم خوانده شده است و شاید اگر قطعه بی‌نظیر «از خون جوانان وطن» در این آلبوم نبود، آثار سایه بهتر و بیشتر دیده می‌شدند؛ اما تجربه موسیقیایی ما ایرانیان در گوش دادن به موسیقی نشان می‌دهد که گاهی گل کردن یک اثر در آلبوم سایر آثار را به فراموشی می‌سپارد.
 
حسرت شنیدن شعر سایه
شاید دهه شصت، هفتاد و هشتاد را باید سال‌های حسرت ما ایرانیان از شنیدن شعر سایه با صدای شجریان بدانیم. در این سال‌ها شجریان کم آلبوم موفق منتشر نکرد و به جرات حتی می‌توانیم او را یکی از پرکارترین خوانندگان کشور دانست. فضایی که به دلیل ممنوعیت موسیقی پاپ تمرکز ویژه‌ای روی موسیقی سنتی داشت؛ وضعیتی که تا اواخر دهه هفتاد ادامه پیدا می‌کند اما متاسفانه شاهد همکاری سایه و شجریان نیستیم.
 
شروع دوباره با تاریخ تولید 1350
به دهه 80 می‌رویم با امید شروع همکاری‌های سایه و شجریان. «جام تُهی» نام آلبوم موسیقی است با صدای محمدرضا شجریان و تنظیم فریدون شهبازیان که در سال 1383 از سوی موسسه‌های فرهنگی هنری آوای خورشید و راویان هنر شرق منتشر شد. البته این مجموعه سال‌ها پیش از آن، در اوایل دهه 50، ساخته و تنظیم شده بود و از برنامه «گل‌های تازه» با شماره 77 از رادیو پخش شده بود و با نام «پر کن پیاله را» شناخته می‌شد. در این آلبوم سایه با شعر «در کوچه‌سار شب» (دشتی) حضور داشت.
   
آمار منتشر شده در این مطالب نشان می‌دهد که بعد از دهه پنجاه همکاری شجریان و سایه به کمترین حد خود می‌رسد و شاید خیلی‌های در دهه 80 و 90 این آرزو را داشتند که شاهد همکاری مجدد این دو ستاره درخشان آسمان فرهنگ و هنر ایران باشند؛ اتفاقی که امیدواریم با سلامتی خسرو آواز ایران مجددا شاهدش باشیم.
 
 
در پایان شما را به شنیدن شعری از امیرهوشنگ ابتهاج دربا‌ره استاد محمدرضا شجریان دعوت می‌کنیم؛ شعری که برای نخستین بار در بخارا منتشر شد. میلاد عظیمی می‌گوید، در محضر سایه سخن از استاد شجریان و «ربنا» به میان آمد. سایه گفت: «چندی پیش غزلی را شروع کردم که تمامش نکردم.» دو بیتش را که برای ما خواند این بود:
«قدسیان می‌دمند نای ترا/ تا خدا بشنود نوای ترا
آسمان پهن کرده گوش که باز/ بشنود بانگ ربنای ترا»
 
خبرگزاری کتاب ایران در سالروز تولد امیرهوشنگ ابتهاج (سایه)‌ برای او و محمدرضا شجریان آرزوی سلامتی دارد.