در این کتاب به تشکیل، ایجاد و ساختارهای معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران طی سال‌های قبل از انقلاب و بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی پرداخته و به زندگینامه افرادی که مسئولیت این معاونت را برعهده داشته‌اند، توجه شده است.
به این بهانه گفت‌وگویی با مولف این کتاب داشتیم تا درباره ضرروت نگارش این اثر و مطالب و محتوای آن کمی بیشتر بدانیم. او معتقد است که این کتاب می‌تواند برای بررسی نهادشناسی حوزه فرهنگی اثری کاربردی باشد.
قبل از هر چیز برایمان بگویید ضرورت تالیف و جمع‌آوری این کتاب چه بوده است؟
در ابتدا می‌توان گفت اصلی‌ترین عنصر و جزء یک سازمان و یک جامعه، فرهنگ است و به طبع آن مدیریت نیز در بستر فرهنگ و جامعه معنا پیدا می‌کند. بدون تردید برای بررسی فرآیندهای اساسی و تحلیل وضع موجود سازمان و نهاد فرهنگی، نیازمند شناخت درست و منطقی از گذشته و حال برای ترسیم چشم‌انداز سیاست‌ها و برنامه‌ها در آینده‌ایم. زیرا با تحلیل درست وضع موجود است که می‌توان شکاف بین آن و وضع مطلوب را ارزیابی کرد و برای رسیدن به نقطه آرمانی تلاش کنیم. موضوع فرهنگ براساس ماهیت انقلاب اسلامی، سخنان حضرت امام عزیز(ره)، تاکید مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و همچنین ابعاد آن در کشور، از حساسیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ بنابراین برای بررسی نهادشناسی حوزه فرهنگی، اقدام به تحقیق و پژوهش این اثر کرده‌ام.
این اثر تا چه میزان می‌تواند کاربردی باشد و دربردارنده چه نکاتی است؟
اصولا تهیه و تدوین و همچنین تنقیح قوانین و مقررات و بازنگری در ساختار و تشکیلات حوزه فرهنگی امری مسبوق به سابقه است. در این میان برنامه‌ریزی برای یک مجموعه آن هم معاونتی که به عنوان نهاد سیاستگذار و برنامه‌ریز حوزه فرهنگ با قدمتی بیش از یک‌صد سال به‌شمار می‌رود، نیازمند شناخت دقیق از ساختار و تشکیلات آن است. این کتاب که با عنوان نهاد فرهنگ و با رویکرد تاریخی در سیر تحولات معاونت امور فرهنگی از سال ۱۲۵۷ تا ۱۳۹۸ به صورت تحقیقی و پژوهش تهیه شده، می‌تواند ما را در انجام امور کارهای فرهنگی و به سامان رساندن آن و همچنین برنامه‌های کلان فرهنگی پیش‌رو، یاری دهد. در این کتاب، من به‌عنوان پژوهشگر و محقق آن، به‌دنبال تشریح تغییرات و اتفاقاتی که در ساختارهای سازمانی آن بوده، گام برداشته‌ام. سعی کرده‌ام روند تاریخی این حوزه را براساس اسناد و مدارک موجود، مصاحبه با اشخاص فرهیخته و فعال که با این معاونت همکاری داشته‌اند برای علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه فرهنگی ترسیم کنم.
برایمان بگویید جمع‌آوری اطلاعات و نگارش این کتاب را از چه زمانی و چگونه آغاز شد؟
کار نگارش و تهیه اطلاعات آن را از آبا‌ن‌ماه 96 شروع کرده‌ام، جمع‌آوری اطلاعات و اسناد زمان‌بر بود. به‌طوری که برای جمع‌آوری اسامی مدیران کل بیش از دو ماه وقت صرف شد که در نهایت فهرست اسامی مدیران حوزه معاونت امور فرهنگی تکمیل شد. نگارش این کتاب را از آبان ماه 96 شروع و تا اسفندماه 97 به‌طول انجامید. متاسفانه مرور زمان و عدم وجود سوابق باعث مشکلاتی در تهیه اسناد و اطلاعات این کتاب شده بود. در این مسیر از تمامی کتاب‌ها، مقالات، مجلات، نامه‌ها، مکاتبات اداری، مدارک ثبت‌شده، روزنامه‌ها، زندگی‌نامه‌های خود‌نوشت، گفت‌وگو، قوانین و مقررات و... استفاده کردم. بدون تردید بگویم که در تهیه این کتاب، مشقات و مشکلاتی داشتم که یکی از محدودیت‌ها در گفت‌وگو با اشخاص برای جمع‌آوری اطلاعات، ضعف حافظه تاریخی افراد بود، زیرا متاسفانه علی‌رغم حضور آن شخصیت‌ها در بخش فرهنگی به‌عنوان مدیر، قادر نبودند تمامی وقایع را آن چنان که اتفاق افتاده بود به‌یاد بیاورند. اما برای این که ضعفی در ارائه محتوای دین کتاب محسوس نشود، برای استناد مدارک و اسناد ممکن، به ارائه تاریخ معاونت پرداخته شده است.
به‌غیر از موارد کلی به فعالیت معاونان فرهنگی و افراد فعال در این حوزه هم پرداخته شده است؟
در این کتاب به تشکیل، ایجاد و ساختارهای معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران طی سال‌های قبل از انقلاب و بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی پرداخته شده، ضمناً به زندگینامه افرادی که مسئولیت این معاونت را برعهده داشته‌اند، توجه شده است. همچنین مختصری از مشخصات متولیان این عرصه، فارغ از شخصیت، دیدگاه و منش معاون، به آن‌ها پرداخته شده است و هیچگاه بنده ارزیابی و قضاوتی درخصوص عملکرد آنان نداشته‌ام و سعی کرده‌ام به‌شکل ممکن و به استناد و سوابق و فعالیت‌های آنان، این بخش را برای بهره‌مندی علاقمندان تهیه کنم.مطالب و سرفصل‌های این کتاب شامل چه بخش‌هایی می‌شود؟
کلاً این کتاب دارای 342 صفحه است و در ابتدای کتاب بصورت خلاصه به سیر تحولات و همچنین نگاهی تحلیلی بر رویکرد تاریخی عرصه فرهنگ و هنر در طی یک قرن و نیم می‌پردازد. کتاب نهاد فرهنگ دارای هشت بخش است؛ در بخش اول تاریخچه تشکیلات اداری در ایران و شکل‌گیری وزارتخانه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. بخش دوم نیز به بررسی تشکیل وزارت فرهنگ و هنر از آغاز تا انقلاب اسلامی نگاه دارد. بخش سوم در بردارنده ساختار سازمانی وزارت اطلاعات و جهانگردی از آغاز تا انقلاب اسلامی است و بخش چهارم به رخدادهای بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می‌پردازد؛ به‌طوری‌که این بخش وزارت ارشاد ملی تا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بررسی می‌کند.
در بخش پنجم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال 66 تا 88 را از نظر می‌گذارند همچنین بخش ششم ساختار تشکیلاتی و وظایف معاونت امور فرهنگی از سال 92 تاکنون را در بر می‌گیرد و بخش هفتم نگاهی به معاونین وزارت فرهنگ و هنر قبل از انقلاب و معاونین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد. در بخش هشتم نیز اسامی مشاوران و مدیران معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه شده است. در پایان کتاب نیز تصاویر وزراء از وزرای معارف تا فرهنگ و ارشاد اسلامی و امضاء آن‌ها ارائه شده است.
ویژگی این اثر را در چه می‌دانید؟
در هر فصل سعی شده علاوه بر ساختار و تشکیلات و نام افرادی که در مسند وزارت بودند و نام آن‌ها نیز در متون کتاب و در پایان هر فصل به صورت جدولی، به فهرست وزراء توجه شده‌است. همچنین از جمله مهمترین ویژگی کتاب این است که برای سیاست‌گذاران فرهنگی می‌تواند چشم‌اندازی از ساختار و تشکیلات اداری و همچنین فعالیتی ترسیم کند؛ به‌طوری که با توجه به سیاست‌های کلان فرهنگی و مقتضیات روز، ساختار معاونت فرهنگی نیز نیازمند بازنگری، اصلاح و تغییرات است. به همین دلیل برای رسیدن به تشکیلات اداری جدید و چابک، بایستی به اهداف چشم‌انداز بیست ساله نگاهی داشته باشیم و براساس آن ساختارها را اصلاح و یا باز طراحی کنیم از این رو بررسی تاریخ گذشته و حال معاونت امور فرهنگی، افزون بر اینکه سند تاریخی یک قرن و نیم فعالیت فرهنگی است می‌تواند زمینه و بستر مناسبی را برای برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران فرهنگی امروز و فردای کشور فراهم کند.
مخاطبان این اثر را چه کسانی می‌دانید؟
این کتاب علاوه بر اینکه می‌تواند مورد استفاده و بهره‌برداری مسئولان و مدیران حوزه فرهنگی قرار بگیرد. از حیث جنبه تاریخی و سیر تحولات برای پژوهشگران و علاقمندان حوزه فرهنگی نیز قابل استفاده است و امیدوارم علاقه‌مندان با مطالعه این کتاب که تقریباً بیش از یک قرن و نیم تاریخچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بررسی می‌کند، ما را از نقطه نظرات سازنده‌‌شان بهره‌مند کنند. البته از راهنمایی‌ها و حمایت‌های بی‌دریغ محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایوب دهقانکار مشاور اجرایی و نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب که زمینه تحقیق چاپ و انتشار آن را فراهم کرده‌اند، صمیمانه تشکر کنم.
نظر شما