خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، 14 دی‌ماه روز جهانی خط بریل است و براساس برآورد‌ها بین 500 تا 600 هزار نفر در کشور دچار آسیب‌های بینایی هستند؛ در‌حالی‌که براساس گفته محمد‌خوانین‌زاده، مدیر امور توانبخشی نابینایان و کم‌بینایان سازمان بهزیستی کشور میزان تولید سالانه کتاب بریل از چندصد عنوان تجاوز نمی‌کند!

از مهم‌ترین راهکار‌ها برای تسهیل دسترسی نابینایان به کتاب در چارچوب ایجاد «فرصت‌های برابر» توجه به قوانین از‌جمله «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» است؛ علاوه براین جلب نظر ناشران برای همکاری با مراکز تولید‌کننده کتاب بریل نیز از پایه‌های قابل‌اتکاء اما کمتر موردتوجه‌ قرارگرفته برای تقویت جریان تولید کتاب بریل محسوب می‌شود.

درباره میزان دسترسی نابینایان به کتاب بریل و فعالیت‌های مرکز رودکی با خوانین‌زاده به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.            
 
تولید کتاب بریل در ایران چه زمانی و چطور آغاز شد؟
سال  1304 و به قولی در سال 1299 نخستین مدرسه ویژه نابینایان ابتدا در تبریز و بعد در اصفهان تاسیس و تلاش برای تامین کتاب‌ درسی برای دانش‌آموزان نابینا آغاز شد. تهیه این منابع که با دستگا‌ه‌های تایپ بریل و یا لوح و قلم تامین می‌شد؛ به‌مرور این جریان با واردات دستگا‌ه‌های نوین، ارتقاء پیدا کرد. نخستین دستگاه چاپ ملخی که امکان تولید انبوه کتاب بریل را فراهم کرد، اواخر سال 1347 وارد ایران شد و تا امروز، یعنی بعد از 50 سال، خوشبختانه همچنان فعال است. به‌مرور زمان با واردات دستگاه‌های جدید از کشور‌های مختلف از‌جمله آلمان و یا نروژ، جریان تولید کتاب بریل تقویت شد. علاوه براین با انعقاد تفاهم‌نامه با سازمان آموزش و پروش استثنائی و واگذاری امور تولید کتاب بریل دانش‌آموزان نابینا به این سازمان، فرصت بیشتری برای تولید منابع متنوع فراهم شد.

کمی درباره فعالیت‌های مرکز رودکی و نقش آن در تامین کتاب‌های بریل توضیح دهید.
چاپ منابع متنوع از‌جمله قرآن کریم در دو قالب با ترجمه شامل 11 مجلد و بدون ترجمه در شش مجلد، نهج‌البلاغه، ادعیه، صحیفه‌سجادیه، زیارت‌نامه‌ها، تقویم رایگان، کتاب آموزش موسیقی و همچنین تبدیل کتاب‌های آموزشی و عمومی با همکاری ناشران، از‌جمله فعالیت مرکز رودکی است. با توجه به رونق تولید کتاب بریل در مرکز از 11 سال پیش، با هدف جلب مشارکت ناشران به‌طور مداوم در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور داریم.

با چند ناشر در ارتباط هستید و این همکاری چگونه است؟
همکاری ناشران با مرکز، همواره به دلایل مختلف از‌جمله تغییر مدیریت و یا وضعیت بازار کتاب متغیر بوده است. امسال حداقل 13 ناشر با مرکز همکاری دارند؛ البته کیفیت همکاری‌ آن‌ها یک‌سان نیست و می‌توان این همکاری‌‌ها را به دو دسته قوی و ضعیف تقسیم‌بندی کرد. در واقع ما از ناشران می‌خواهیم تا نسخه حروف‌چینی کتاب‌ها را در اختیار ما قرار دهند تا به کتاب بریل تبدیل شوند. اعضا مرکز می‌توانند از همه این منابع در کتابخانه بریل استفاده کنند.  

نوع همکاری ناشران با مرکز در قالب قرارداد شکل می‌گیرد؟
نوع همکاری ناشران متفاوت است؛ برخی و حتی نویسندگان برای همکاری با مرکز، داوطلبانه اعلام آمادگی می‌کنند. قرار‌دادی وجود ندارد و براساس اعتماد چند دهه‌ای، فایل‌ها را در اختیار مرکز قرار می‌‌دهند. برخی از ناشران انتظار دارند انتفاعی داشته باشند اما برای ما امکان عقد چنین قراردادهایی وجود ندارد؛ البته نگرانی ناشی از لو رفتن فایلِ متن و انتشار غیر‌قانونی کتاب‌ هم یکی از موانع قابل توجه در همکاری ما با ناشران است.

کتابخانه مرکز رودکی مجهز به چند منبع است؟
6500 عنوان شامل 23 هزار جلد کتاب بریل که کتابخانه مرکز رودکی را به بزرگترین کتابخانه بریل در کشور تبدیل کرده است.

براساس برآورد‌ها، بین 500 تا 600 هزار نفر افراد دچار نقص بینایی در کشور وجود دارد، از این تعداد چند نفر عضو مرکز رودکی هستند؟
در مجموع 7000 نفر عضو مرکز، نزدیک به 2500 نفرعضو کتابخانه بریل و 4000 نفر عضو کتابخانه گویای مرکز رودکی هستند. مابقی افراد نیز از سایر خدمات مرکز در زمینه استفاده از قرآن و کتاب‌های بریل آموزش زبان انگلیسی استفاده می‌کنند.

سالانه چند عنوان کتاب بریل در کشور تولید می‌شود؟
میزان تولید کتاب بریل با میزان تولید کتاب قابل مقایسه نیست؛ به‌طوری که سالانه 100هزار عنوان در کشور منتشر می‌شود اما میزان تولید سالانه کتاب بریل از چندصد عنوان چاپ نخست تجاوز نمی‌کند که اختلاف قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.

با نگاه آسیب‌شناسانه بفرمایید، میزان دسترسی این افراد به منابع مورد نیاز چقدر است؟ آیا فروشگاه کتاب بریل در کشور وجود دارد؟
با توجه به هزینه‌ سنگین و همچنین زمان‌بر بودن جریان تولید کتاب بریل، امکان تولید کتاب هم‌سان با کتاب‌‌های معمولی، نه‌تنها برای مرکز؛ بلکه در سراسر کشور وجود ندارد؛ هرچند میزان تولید کتاب‌های بریل در مقایسه با یک دهه اخیر رشد قابل‌توجهی داشته و برخی مراکزخصوصی و یا برخی ناشران به‌صورت خیلی محدود برای فروش کتاب‌های بریل اقدام کرده‌اند اما نمی‌توان واقعیت و شکاف موجود را نادیده گرفت.

درباره میزان دسترسی از طریق کتاب‌فروشی نیز باید دوباره به هزینه تولید و قیمت بالای کتاب بریل اشاره کنم که اغلب در توان خرید عزیزان نابینا نیستند. علاوه براین با توجه به نگهداری دشوار کتاب‌های بریل در منزل، به دلیل حجم قابل‌توجه آن‌ها، پیشنهاد می‌شود کتاب‌های مورد نیاز به‌صورت امانی استفاده شود؛ البته نمی‌توان رد کرد که نابینایان علاقه‌مند هستند برخی منابع از‌جمله قرآن‌کریم به خط بریل را در منزل داشته باشند.

قیمت‌ کتاب‌های بریل چگونه تعیین می‌شود؟   
قیمت‌‌ها از سوی ناشران و تولید‌کنندگان تعیین‌ می‌‌شود اما با توجه به اینکه خرید کتاب، همان‌طور که گفتم از توان مالی مخاطبان نابینا خارج است. مرکز سعی می‌کند با به‌کار‌گیری حداکثر امکانات خود دسترسی را علاوه‌بر تجهیز منابع کتابخانه با افزایش میزان تولید و حمایت سازمان بهزیستی افزایش دهد. امید‌واریم تولید کتاب بریل با همکاری سازمان بهزیستی در زمینه تامین کاغذ، هزینه‌ حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، هزینه‌های تعمیردستگاه‌های چاپ بریل و همچنین خرید یک نسخه کتاب از ناشران همکار به مبلغ بین 8 تا 10 میلیون تومان تقویت شود.
   
هزینه تولید هر جلد کتاب بریل به‌طور متوسط چقدر است؟
هر‌چند قیمت‌هایی اعلام شده، اما به‌طور دقیق نمی‌توان درباره هزینه تمام شده هر کتاب بریل اظهارنظر کرد. کتاب‌های بریل با کاغذ‌های 120 تا 160 گرمی تولید می‌شود، بنابراین، ماده اولیه کتاب بریل در ردیف مقوا دسته‌بندی می‌شود. این ماده اولیه به شدت دچار نوسان قیمت است؛ بنابراین مشکل تامین کاغذ برای تولید‌کنندگان این حوزه چند برابر دیگر ناشران برآورد می‌شود.  

تامین کاغذ مخصوص کتاب بریل مشمول ارز 4200 تومان است؟
سازمان بهزیستی کشور متولی تامین کاغذ برای انتشار کتاب‌های مرکز است؛ آن‌هم بدون حمایت و از بازار آزاد؛ البته به شرطی که موجود باشد. به‌عنوان مثال؛ مدت‌هاست پیگیر خرید کاغذ 140گرمی هستم اما پیدا نمی‌کنم.

ایران از امضاء‌کنندگان «معاهده مراکش» است و براساس مفاد این معاهده باید زمینه‌های چاپ همه کتاب‌ها به‌صورت بریل مهیا شود. این معاهده بر میزان دسترسی نابینایان به کتاب موثر بوده است؟
هرچند معاهده مراکش از سوی ایران امضا شده اما هنوز شاهد اجرایی شده آن نیستیم. امید‌‌واریم با هماهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با سایرنهاد‌های مرتبط، زمینه‌های لازم برای اجرای این معاهده فراهم شود. از سوی دیگر، چند سال پیش طی مکاتبه با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی 12 مکانیزم پیشنهادی برای تقویت همکاری ناشران با مرکز رودکی از‌جمله درج نام ناشران در کتاب را شرح دادم. با وجود همه این مسائل به نظر می‌‌‌رسد اجرای کامل «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» زمینه‌ای برای رفع برخی کاستی‌ها در حوزه دسترسی نابینایان به کتاب را مهیا خواهد کرد؛ همچنان برای مذاکره با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بررسی راه‌های تشویق ناشران، آمادگی داریم.

دسترسی به کتاب از‌جمله مهم‌ترین مطالبه نابینایان محسوب می‌شود. فعالان امور خیریه چه همکاری برای ایجاد این دسترسی انجام می‌دهند؟
یکی از مطالبات جامعه نابینایان در زمینه ایجاد فرصت‌های برابر، استفاده از همه کتاب‌های منتشر شده است و تاکید دارم نمی‌توان به این حوزه نگاه انتفاعی داشت.
افراد فعال در امور خیریه به‌ویژه در حوزه نابینایان و کم‌بینایان کمتر به نیاز‌های فرهنگی این قشر توجه می‌کنند و نیاز‌های اساسی و روزمره از‌جمله تامین غذا و پوشاک را در نظر دارند اما نباید فراموش کنیم توجه به نیاز‌های فرهنگی افراد نابینا و کم‌بینا از‌جمله در تامین کتاب به معنای توجه به ظرفیت آن‌هاست تا بتوانند در آینده مستقل و موقعیت‌های بهتری داشته باشند. باید تاکید کنم؛ نابینایان جزو مستعد‌ترین افراد جامعه برای ادامه تحصیل و همچنین فعالیت در عرصه‌‌ها و مشاغل مهم از‌جمله تدریس در دانشگاه، مدیریت، وکالت، نمایندگی در شورای شهر و کارآفرینی هستند.

تامین نیاز‌های فرهنگی، علاوه‌‌براینکه زمینه‌های استقلال افراد نابینا در جامعه را تقویت می‌‌‌کند، موجب خواهد شد تا برای جامعه مفید‌تر باشند؛ بنابراین از خیران دعوت می‌کنم به امور فرهنگی نابینایان توجه بیشتری داشته باشند. از ناشران نیز می‌خواهم با مرکز رودکی همکاری کنند و فرصتی را ایجاد کنند تا کتاب‌ها در دسترس نابینایان قرار بگیرد.