خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، «بازگشت به قرآن» به معنای اولویت قرار دادن قرآن برای تشریع احکام و عمل به مفاهیم فردی و اجتماعی آن با تأکید بر هدایت‌گری قرآن و خرافات‌زدایی است. طرح محض «بازگشت به قرآن»، بدون توجه به اصول و اهداف آن (عدم قواعد و ضوابط)، ثمر‌بخش نخواهد بود.

 در باب بازگشت به قرآن، پرسشی که مطرح می‌شود، آن است که اسباب طرح بازگشت به قرآن از طرف پیشگامان نهضت اسلامی چه بوده است؟ به بیانی دیگر چه انگیزه‌هایی موجب شده است تا این نظریه به عنوان راه حل متقن و معتمد، جهت وحدت امت اسلامی مطرح شود؟ و چقدر این شعار در جامعه اسلامی و بین نسل جوان نمود داشته است؟

برای پاسخ به این سؤالات به سراغ معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که یکی از نهادهای متولی امور قرآنی است، رفته‌ایم، مشروح این گفت‌وگو را می‌بخوانید:

نظریه بازگشت به قرآن درمیان مصلحان دینی در ایران همواره در برهه‌های زمانی مختلف مطرح بوده است. اساسا خاستگاه و ادعای اصلی این نظریه چیست؟
زمینه‌های نظریه یا شعار اساسی بازگشت به قرآن در بین مصلحان دینی و در قرون جدید جایگاه ویژه‌ای داشته و تلقیات مختلفی از این شعار وجود دارد بعضی از مصلحان دینی در خارج از کشور در زمان‌های گذشته شعار بازگشت به قرآن را مساوی احیای سنت تلقی می‌کردند و برخی آن را مساوی بازگشت به آداب و روش اندیشگی و عملی و رفتاری سلف صالح بشمار می‌آوردند و برخی مصلحان دینی در جهان اسلام اعم از ایران و خارج از کشور بازگشت به قرآن را مساوی بازگشت به عقاید بنیادین قرآنی و اسلامی تلقی کردند و در این سمت و سو قلم زدند و سخن گفتند.

 احساس نیاز به همراهی بیشتر با عقاید بنیادین دینی و نیاز به بازگشت به دوران طلایی تمدن اسلامی از یک طرف و احساس نیاز به همراه نشان دادن علم و دین از طرف دیگر به این صورت که در سایه آن بتوانند کشورهای مسلمان را همگام با تمدن جدید قرار دهند و ملت مسلمان را از حالت عقب ماندگی فرهنگی و تمدنی برهانند این دو مورد، زمینه اساسی احیای نظریه بازگشت به قرآن بوده است.

سردمداران این نظریه پس از انقلاب اسلامی چه کسانی بودند و چگونه با بازگشت به قرآن مواجه شدند؟
سردمداران اصلی این جریان در کشور افراد متعددی بودند و کسانی مانند شهید مطهری، عملا علم این نظریه را بر دوش گرفتند و در سایه تعالیم اهل بیت (ع) توانستند اذهان و نگرش‌های نسل جوان را در دهه‌های پیش از انقلاب به ضرورت بازگشت به آموزه‌های اصیل قرآنی در پرتو تعالیم اهل بیت(ع) بدور از تحجر و خرافی گری جلب کنند.

بازگشت به قرآن در بطن خود مفهوم مرتبطی با مفاهیم دیگر است که اساس دینداری را شکل می‌دهد و فقط بازگشت به مطالعه قرآن به معنای قرائت و تلاوت قرآن نیست بلکه بازگشت به روح دینداری است و درواقع رجوع به سابقه عقلی و فرهنگی عمیقی است که در دوران طلایی اسلام سابقه دیرینی داشته است. قرآن خودش را کتاب زندگی معرفی می‌کند و شاهد آن این است که در قرآن کریم هیچ خطابی به مردگان نیست و همه خطاب‌ها به زندگان است و این نشان می‌دهد که قرآن کتاب زندگان و زندگی است و تربیت دینی در این شعار اساسی نقش مهمی ایفا می‌کند، ظلم ستیزی و عدالت ورزی حتی در حق رقیبان و دشمنان و پی بردن به مفاهیم اخلاق حرفه‌ای و فردی و اجتماعی از اهداف متعالی قرآن کریم است.

 کتاب آسمانی قرآن که تاکنون بدون تحریف باقی مانده منادی شعارهایی مانند عفو و گذشت و مهربانی با همه انسان هاست، آموزه‌هایی که در قرآن کریم وجود دارد، در روایات اهل بیت (ع) نیز بسیار به آن پرداخته شده است و نمونه آن، خیرخواهی در برابر همه مردمان و خیر را فقط برای خود نخواستن و شراکت در انسانیت است که باعث شده قرآن کریم در حقیقت یک کتاب اخلاقی بنظر برسد. در واقع بازگشت به قرآن فقط بازگشت به تلاوت و حفظ قرآن نیست در کنار این دو پدیده بسیار مهم از جمله تلاوت قرآن که دروازه ورود به آستان مقدس تعالیم و آموزه‌های دینی است و حفظ هم که تثبیت این جنبه است بازگشت به مفاهیم متعالی اخلاقی و انسانی قرآن کریم است که در میان همه کتاب‌های آسمانی موقعیت بسیار ممتاز و برجسته‌ای دارد.

ضرورت بازگشت به قرآن چه قدر با توجه به فضای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی امروز احساس می‌شود؟
مطالعه قرآن و حتی عالم شدن نسبت به مفاهیم قرآن کریم الزامی برای قرآنی شدن ندارد، بلکه عزم بر ورود تعالیم و آموزه‌های قرآنی به حیات فردی و اجتماعی است که افراد را می‌تواند قرآنی تر یا غیر قرآنی قرار دهد، یکی از دانشمندان بسیار برجسته جهان اسلام که از مصلحان بزرگ دینی و قرآنی بشمار می‌رود در یکی از آثار خودش شعاری را مطرح می‌کند که چرا قرآن کریم در قرون اولیه که دوران طلایی زندگی دینی جوامع اسلامی بود و فرهنگ و تمدن اسلامی را به اوج رساند به آسانی قلب‌ها را می‌لرزاند و اشک‌ها را جاری می کرد و تصمیمات جدیدی در زندگی می‌آفرید، امروز چنین کارایی را در عمل در قیاس با بسیاری از مردم ندارد و خودش پاسخ می‌دهد که بخاطر اینکه مردم در قرون اولیه، قرآن را کتاب زندگی و هدایت می‌دانستند و الان کتاب علم، در اینجا از  کلیت عبور کرده و این موضوع مطرح می‌شود که کسانی که قرآن را همچنان کتاب هدایت و زندگی می‌دانند با نسیم حیاتبخش قرآن روحشان نوازش داده می‌شود و نگرش و رفتارشان دگرگون می‌شود همانطور که میلیون‌ها نفر در جهان اسلام از این نعمت برخوردارند در ایران اسلامی هم که بهره مند از نعمت انقلاب اسلامی هستیم که بر اساس آموزه‌های دینی شکل گرفته صدها هزار نفر چنین نسیم حیاتبخشی را در زندگی خود احساس کردند و بدون ریا و خرافه گرایی و ادعاهای گزاف و شبه گزاف زندگی دینی را انجام می‌دهند و در تعاملات فردی و اجتماعی شان تعالیم قرآن وجود دارد.

در ایران، خواندن قرآن نسبت به کتاب‌های دیگر سرانه مطالعه خوبی دارد، با این وجود و علی رغم این آمار، آنطور که باید و شاید اخلاق قرآنی در جامعه نمود پیدا نمی‌کند، دلیل این امر چیست؟
 در سطح جامعه ممکن است برخی ناهنجاری‌ها و مخالفت‌های عملی با تعالیم قرآن مشاهده شود اما نمی‌تواند مانعی باشد بر عمل و رفتار و نگرش قرآنی میلیونها نفر دیگر که در سایه سار آموزه‌های قرآنی این نعمت حیاتبخش را در اختیار گرفته‌اند و توانسته‌اند زندگی و روش و منش زندگی خود را بر پایه قرآن شکل دهند. عده‌ای هم هستند که ممکن است ادعاهای آنها در تمسک به قرآن گوش فلک را کر کند اما در حقیقت با قرآن کریم و آموزه‌های انسانی و اخلاقی و عقاید متعالی آن فاصله داشته باشند، ممکن است، ادعا کنند که در علوم قرآن دستی دارند و آموزگاران جنبه‌هایی از قرآن بوده‌اند یا همچنان نیز هستند اما این ادعا راه بجایی نمی‌برد بلکه تمسک عملی و عمل به آموزه‌هاست که جامعه و افراد را می‌تواند قرآنی یا غیر قرآنی قرار دهد.

با توجه به اینکه رسالت دستگاه معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ترویج آموزه‌های کلام وحی است و تاکنون در این زمینه مسابقات، جشنواره ها و همایش‌های مختلف برگزار شده است، آیا تاکنون بازخوردی از این فعالیت‌ها دریافت کرده‌اید و اقدامات انجام شده در این زمینه چقدر در جامعه اثرگذار بوده است؟
تمام هم و غم مسئولان معاونت قرآن و مدیران میانی و مجریان و کارشناسان دفاتر قرآنی در استان‌ها زمینه‌سازی برای آشناتر کردن مردم با مفاهیم و آموزه‌های قرآنی و تمهید مقدمات برای قرآنی تر شدن است که این هدف عالی از طریق برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات گوناگون و گستراندن فعالیت‌های قرآنی در سطح کشور و مشارکت با نهادها و ارگان‌های برجسته قرآنی و فرهنگی در دستگاه‌های حاکمیتی و مردمی و مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت است که امید است از طرق مختلف به این هدف دست پیدا کنند و توفیقات بزرگی هم در این زمینه بدست آمده که برگزاری آزمون سراسری حفظ و مفاهیم قرآن یکی از این موارد است که در سال 97 برگزار شد و بیش از سه میلیون نفر در این آزمون شرکت کردند که اعم از دانش آموزان و قرآن آموزان آزاد و کارمندان و غیره بودند که صدها هزار نفر بدون اینکه مدرک خاصی ارائه شود و امتیازی درنظر گرفته شود با شور و شوق در آزمون‌های کتبی و شفاهی شرکت کردند و این نشان می‌دهد که سواد قرآنی نسل جوان افزایش پیدا کرده و مؤسسات مردمی قرآن و عترت و ارگان‌های فرهنگی و دینی رسمی در ساختار دولت در دولت‌های مختلف و در وزارتخانه‌های مختلف توانسته‌اند نقش مهمی را ایفا کنند.

در سال 96 نیز این آزمون با حضور چندصدهزار نفر برگزار شد که یک جریان سازی قرآنی بود اما با دیدن برخی مشکلات جزئی در رفتار برخی از مردم ممکن است این ذهنیت برای برخی به وجود آید که عمل و اخلاق قرآنی به ضعف گراییده، ضمن اینکه تأیید می‌کنم که در سطوح پایین برای برخی افراد ممکن است چنین مسائلی رخ داده باشد ولی از طرف دیگر باید جنبه مثبت قضیه را نگریست. حافظان قرآن کریم از حافظان اجزاء تا حفظ کل قرآن طبق برخی آمار بالغ بر یک میلیون نفر است که در مقایسه با قبل از انقلاب پیشرفت خوبی داشته است. کسی که در سال‌های طولانی عمر خود قرآن را حفظ می‌کند لزوما با معانی آن عمیقا آشنا می‌شود و در عمل نیز بسیاری از آموزه‌ها را بکار می‌بندد و توفیقاتی که ارگان‌های رسمی دینی و قرآنی کشور در این زمینه بدست آورده اند دستاوردهای قابل توجهی بوده هرچند تا رسیدن به قله آرمانی فاصله زیادی داریم و شبانه روز برای رسیدن به آن قله باید تلاش کنیم.