به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، حمیده چوبک، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی در مراسم گشایش پانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران با تأکید بر ضرورت پیش‌بینی مجازات برای متعرضان به میراث فرهنگی، حفاظت از میراث باستانشناسی کشور در جریان طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای را چالش پیش روی پژوهش‌های باستان‌شناسی کشور دانست که با وجود تأکید قانون بر لزوم استعلام از سازمان میراث فرهنگ همچنان محوطه‌های باستانی را تهدید می‌کند.

این باستان‌شناس برگزاری گردهمایی سالانه باستان‌شناسی در اندازه ملی و بین‌المللی را در یک زمان و مکان مشخص، رویدادی مهم و علمی دانست که جامعه باستانشناسی ایران و جهان چشم به آن دارند. سپس افزود: این همایش برای پژوهشکده باستانشناسی و باستانشناسان فرصتی است تا کارنامه فعالیت جامعه باستان‌شناسی کشور را با همکاری موسسات علمی بین‌المللی و دستگاه‌های اجرائی سازمان و برون سازمانی در برابر داوری و نقدوبررسی و ارزیابی صاحب نظران و جامعه قرار دهد.

وی ارائه نتایج آخرین پژوهش‌ها در گردهمایی باستانشناسی سالانه را سنتی ارزشمند دانست که از دهه پنجاه به کوشش دکتر فیروز باقرزاده، رئیس وقت مرکز باستانشناسی آغاز شده و تصریح کرد: این گزارش برآیند یک کوشش گروهی توسط گروه باستانشناسی و جمعی از دانشوران و کارشناسان میان دانشی است.

باستانشناسی ایران فراتر از مرزهای کنونی

چوبک اولویت‌های پژوهش‌های باستانی کشور را هویت ملی؛ مطالعات حوزه فرهنگی خلیج فارس، پوشش جغرافیای فرهنگی و تاریخی ملی و فرامرزی، بررسی و کاوش‌های طرح‌های عمرانی، میراث باستانشناسی در خطر از کاوش‌های غارتگران و سوداگران و غارت ثروت و دارایی‌های ملی، پرسش‌های علمی پژوهشگران باستانشناسی، مکان رویدادهای مهم فرهنگی و تاریخی و محوطه‌های باستان‌شناسی میراث جهانی اعلام کرد.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی، راهبرد باستانشناسی امروز ایران را ورود به دروازه جهان باستانشناسی دانست و تصریح کرد: ازیک سو ایران در روند تحولات فرهنگی وتاریخی در سراسر تاریخ و ازدیربازدر شبکه جهانی قرار داشته و از این روی میراث باستانشناسی ایران بخشی از میراث جامعه جهانی است .

چوبک با بیان اینکه باستانشناسی ایران فراتر از مرزهای کنونی آن با همسایگان و خویشاوندان فرهنگی ارتباط و پیوند دارد گفت: دانش باستانشناسی جهانی است و تجربه‌ها و آزمون‌های علمی و پژوهشی در همه مراکز علمی جهان در موضوع باستانشناسی راهبرد وکارکرد مشترکی در دانش باستانشناسی ایران و جهان دارد.

این باستان‌شناس افزود: پژوهشکده باستانشناسی در فصل جدید فعالیت خود به طور گسترده همکاری گسترده علمی با مراکز علمی باستانشناسی ایران و جهان را به عنوان جامعه جهانی باستانشناسی در دستور کار و برنامه خود قرار داده که این همکاری‌ها در چارچوب اهداف و وظایف باستانشناسی کشور برای ارتقا و بهره‌وری از آخرین روش‌های علمی روی به افزایش است.

وی با اشاره به چالش‌های اساسی پژوهشکده باستان‌شناسی برای تحقق اهداف‌اش، نخستین چالش را موضوع آموزش باستان‌شناسی کشور دانست و گفت: درحال حاضر 42 مرکز آموزشی رشته باستان‌شناسی را ارایه می‌دهند و با هزاران فارغ‌التحصیل که درخواست اشتغال دارند و امکان جذب همه این افراد وجود ندارد، روبه‌رو هستیم.

چوبک اصلی‌ترین و بزرگترین چالش باستان‌شناسی کشور را موضوع مدیریت و حفاظت محوطه‌های باستان‌شناسی پیش ازکاوش، ضمن کاوش و پس از کاوش دانست و گفت: آثار باستانی سال‌ها در زیر خاک به یک وضعیت ثبات رسیده‌اند که بعد از کاوش و از خاک خارج شدن دچار هوازدگی و از دست دادن رطوبت شده و روند تخریب آنها آغاز می‌شود.

وی گفت: این آثار مانند نوزادی تازه تولدیافته از یک سو نیاز به مراقبت، سلامت تغذیه و فراهم شدن شرایط رشد و بالندگی داشته و از سوی دیگر مانند بیمار آسیب‌دیده در بخش مراقبت‌های ویژه نیازمند بهداشت، پرستاری، پایش و درمان است.

چوبک چالش دیگر را موضوع حفاظت از میراث باستانشناسی کشور در جریان طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای خرد و کلان از لوله‌کشی آب و گاز تا طرح‌های بزگ سدسازی و راه‌سازی دانست که تهدیدی جدی برای محوطه‌های باستانشناسی گسترده ناشناخته و شناخته‌شده نهفته در خاک است.

نبود مجازات عامل تعرض به آثار تاریخی

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: هرچند قانون صراحتا لزوم استعلام ازسازمان میراث فرهنگی پیش ازتصویب طرح‌های عمرانی را پیش‌بینی کرده است ولی متاسفانه به علت نبود پیش‌بینی مجازات و گرفتن خسارت و جریمه یا نبود تمایل به‌کارگیری این ابزار در سازمان میراث فرهنگی؛ بسیاری از عملیات عمرانی بدون اطلاع‌رسانی انجام می‌شود.

وی افزود: در این موارد به گونه‌ای سازمان را با یک عمل انجام شده روبه‌رو می‌سازند که میلیاردها از سرمایه ملی صرف شده و ادامه آن نه یک ضرورت بلکه به یک اجبار و ناچاری تبدیل می‌شود. در این رهگذر بسیاری از ثروت‌های میراثی کشور در این چرخه نابود شده که جیران ناپذیربوده و مطالعاتی که بعضا پس از این عملیات انجام می‌شود مخدوش، ناقص و شتابزده است.

ضرورت ایجاد واحد پایش طرح‌های عمرانی

وی اظهار کرد: در این راستا ایجاد واحد پایش طرح‌های عمرانی در استان‌ها برای تعامل و همکاری با پژوهشگاه نیاز است. در پژوهشگاه آیین‌نامه و دستورالعملی تدوین شده است که برطبق قانون پس از مطالعات توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و اعلام کفایت پژوهش هرگونه تصمیم‌گیری درباره توقف یا صدور مجوز ساخت و ساز یا آبگیری برای طرح‌های عمرانی به عهده معاونت میراث فرهنگی و شورای فنی متشکل از معاونت میراث فرهنگی کشور پژوهشگاه و نماینده استان خواهد بود.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی افزود: همچنین برای طرح‌های بزرگ که درآن چندین هیأت شرکت دارند؛ تعیین مدیر اجرائی و علمی پروژه از طرف پژوهشکده پیش‌بینی شده است که این تجربه پاسخگوی اهداف و مدیریت یکپارچه مطالعات باستان‌شناسی در طرح‌های عمرانی است.

چالش مهم دیگر که آثارارزشمند باستان‌شناسی را تهدید می‌کند رواج گنج‌یابی و تبلیغ گنج‌یاب‌ها در جامعه و در دنیای مجازی و درخواست‌های کاوش در سطوح مختلف جامعه از سازمان و پژوهشکده است.

رواج گنج‌یابی چالش مهم باستان‌شناسی

وی افزود: بایستی راه‌کارهای جدی حقوقی و قانونی برای پاسخگویی به این درخواست‌های نابجا اتخاذ کرد و اخذ جریمه و نیز مجازات‌های مناسب پیش‌بینی شود. سه روز گردهمایی باستان‌شناسی ایران با هفت نشست و تعداد 43 سخنرانی مروری برگزیده‌های فعالیت‌های باستانشناسی کشور در سال 1394 است که با برگزاری کارگاه آموزشی باستان‌سنجی و نمایشگاه یافته‌های باستان‌شناسی همراه خواهد بود.

چوبک در ادامه با ارایه گزارشی از فعالیت‌های پژوهشکده باستان‌شناسی در سال 1394 گفت: پژوهشکده باستانشناسی درسال 1394 باصدور142 مجوز برای بررسی‌های باستانشناسی، کاوش، گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و حریم، گمانه زنی استعلامی و مطالعات طرح‌های عمرانی نقش حاکمیتی و مدیریت علمی فعالیت‌های باستانشناسی کشور را با نظارت بر اجرای برنامه‌ها ایفا کرده است.

به گفته وی، پوشش استانی نشان می‌دهد؛ برخی استان‌ها مانند بوشهر و یزد هیچ‌گونه پژوهش باستانشناسی نداشته‌اند که این قابل تامل و پرسش است و لرستان بیشترین پژوهش‌های باستانشناسی با طرح‌های عمرانی داشته است.

بهره‌گیری از منابع خودی برای فهم تاریخ ایران

سید جواد طباطبایی، عضو هیأت علمی دایره‌المعارف اسلامی دیگر سخنران این نشست با اشاره به اینکه بخش مهمی از تاریخ باستانی ایران را اروپایی‌ها و غربی‌ها مورد مطالعه قرار داده‌اند تصریح کرد: طبعا آنچه درباره تاریخ و فرهنگ ایران در پیش از اسلام گفته شده درذیل دانش اروپایی جای می‌گیرد.

وی با بیان اینکه برای فهم تاریخ ایران باید از منابع خودمان بهره بگیریم افزود: اگر بخواهیم با مفاهیم تاریخ‌نویسی ایران‌شناسان و اروپایی‌ها ایران را مطالعه کنیم امکان دارد ویژگی‌های زیادی از تاریخ ایران فراموش شود

پانزدهمین کنگره باستان‌شناسی از پانزدهم تا هفدهم اسفندماه به مدت سه روز در حال برگزاری است و در آن باستان‌شناسان ایرانی و خارجی به ارایه بخشی از فعالیت‌های باستان‌شناسی در محوطه‌های باستانی کشور در سال 1394 می‌پردازند.